افراد، در مفهوم شهروندی دارای سه حقوق مدنی، سیاسی و اقتصادی می‌باشند که در قانون اساسی نیز به آن اشاره شده است که در آن حق مشارکت از مهمترین مصادیق حقوق شهروندی می‌باشد اما زمینه تحقق حقوق شهروندی که در قانون اساسی مطرح شده وقتی فراهم می‌شود که حقوق مذکور تنها در قالب متون قانونی محدود و باقی نمانده و به یک واقعیت اجتماعی تبدیل شود
شهر مخلوق انسانها بوده و از رفتار و فرهنگ شهروندان خود تأثیر می‌پذیرد. با تحلیل و تفسیر سیمای شهر می‌توان به عمق اندیشه، برنامه و فرهنگ مردم ساکن شهر پی برد و در واقع شناسایی فرهنگ‌ها، نظام اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و اعتقادی جامعه شهری از طریق ظاهر هر شهر پدیدار می‌شود.
شهر تهران که جزء کلان‌شهرها بوده، مرکز قدرت و یک جامعه شهری صنعتی محسوب می‌شود ،که نیازمند آموزشهای شهری و مشارکت‌های اجتماعی است، اما روند و فرآیند آموزشهای شهری و بسترسازی جهت پذیرش آموزش‌ها از سوی شهروندان حائز اهمیت بسیار است. شناخت دقیق مسائل و مشکلات زندگی شهری و ساز و کارها و تحلیل آنها برای ایجاد رفتارهای مطلوب و ارتقاء آگاهی‌های شهروندان امری ضروری است.
حضور اجتماعی شهروندان در جامعه شهری، مستلزم ایجاد باور عمومی در شهروندان، مبنی‌بر مشارکت آنها در تصمیم‌گیری‌های شهری است. در واقع تقویت احساس تعلق به محله و شهر منجر به مشارکت داوطلبانه بیشتر شهروندان خواهد شد. اگر آموزش به یک هدف و مسئولیت تبدیل شود و امکانات توسعه و پیشرفت برای همه ساکنین شهر از همان آغاز کودکی و نوجوانی فراهم شود در آن صورت است که شهر تبدیل به یک شهر آموزش دهنده خواهد شد.
افزایش آسیب‌های شهری همانند؛ آلودگی‌های زیست‌محیطی، ترافیک، ازدحام جمعیت، آلودگی‌های صوتی و همچنین گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی، ناپایداری شهری در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی و مواردی از این دست که مولود توسعه ناقص و ناپایدار شهری در جوامع در حال توسعه است، شهروندان را با مشکلات اجتماعی، روانی و فرهنگی متعدد روبه‌رو نموده و این مسائل آسیب‌زا به عدم تعادل زیستی منتهی شده است.
بنابراین با گسترش آسیب‌های ناشی از مسائل شهری، آموزشهای شهروندی و ضرورت آن، جایگاه ویژه‌ای در حوزه توسعه اجتماعی و فرهنگی شهروندان می‌باید.
با تدوین بهینه مولفه‌‌های بنیادین آموزشهای شهری، می‌توان میزان مشارکت شهروندان را گسترش و رفتارهای اجتماعی مطلوب شهروندی را در مردم تقویت نمود. آموزش در فرآیند توسعه، هم از لحاظ تغییر ساختاری و هم فرصتهای فردی نقش مهمی را ایفا می‌کند . نیاز به آموزش در شهر و کلان‌شهر بخصوص در بحث‌های مربوط به توسعه اجتماعی، انکارناپذیر است.
در دهه 1950 سازمان ملل متحد، آموزش را به عنوان یک نیاز اساسی شناخته و آن را عنصر اصلی توسعه معقول عنوان نمود. امروزه آموزش می‌تواند استانداردهای بالاتر زندگی شهری را فراهم آورده و تحرک اجتماعی را تقویت نماید. پیشرفت و توسعه در گرو، ارتقا سطح آموزش، آگاهی، مهارت، رفتار و بینش منابع انسانی است. بنابراین توجه به امر آموزشهای شهروندی و بهسازی منابع انسانی شهری، بیش از پیش ضرورت پیدا می‌کند.
واقعیت‌های قابل مشاهده جامعه ما نشان می‌دهد شهروندان آموزش کافی در مباحث شهری و شهرنشینی نداشته و ندارند و افراد در جامعه شهری به خصوص قشر تحصیل کرده، برخلاف آموخته‌های خود در شهر عمل نموده و کمرنگی انتقال اخلاق حرفه‌ای و حس مسئولیت، تعلق و مشارکت در سیستم آموزش کاملاً مشهود است.
هدف در آموزشهای شهری این است که آموزش‌ها، واقعیت‌ها را به شهروندان انتقال داده و آن را به رفتار اجتماعی مطلوب تبدیل نماید البته اگر این آموزش‌ها (یعنی کسب دانش پایه درباره مسائل شهری، بازیافت، ترافیک،...) در کلیه سطوح تحصیلی از دبستان تا دانشگاه اجرا و پیاده شود اثر قابل توجهی در توسعه اجتماعی، اقتصادی شهری خواهد داشت.
در جامعه کنونی برای تحقق تمرکززدایی از دولت و انتقال وظایف شوراها و پارلمان‌های محلی و هموارسازی بستر تحقق‌گذار (از دولت‌گرایی در حاکمیت شهری به شهروندمداری) نیازمند به آموزشهای نوینی برای ایجاد و تثبیت حاکمیت قانون و حقوق شهروندی آموزشهای شهری، وفایی‌گرایی، مشارکت، تعلق اجتماعی، پاسخگویی، کارآیی و اثربخشی هستیم.
شهروندی؛ ایده شهروندی، پیشینه طولانی داشته و از قرن نوزدهم به بعد، بویژه پس از جنگ جهانی اول رونق بیشتری یافته و پس از جنگ جهانی دوم گسترش پیدا کرد.
شهروندی، موضوعی از فرایندهای جامعه مدرن است و در عرف جامعه‌شناسی دارای مرزهای تعریفی خاص است که عموماً برخاسته از نگرش عقلانی نسبت به قانون و حقوق افراد در جامعه است و به عنوان یک منزلت اجتماعی در نگرش به جامعه مدنی تلقی می‌شود که به موجب آن، شرایط برخورداری فرد را از حقوق و قدرت فراهم می‌کند. شهروندی مفهومی است که در هر محیطی عمل می‌کند اما به شرطی که با امکاناتی همراه شده و به آن تشخص و وجود بخشیده است برای آن محیط تعریف شده باشد.
در حال حاضر شهروندی و آموزشهای شهری، موضوع مورد مطالعه و آموزش مبحث شهری بوده که از مهمترین اهداف آن ارتقاء مهارت‌ها، توانمندیها، ارزش‌های انسانی و تسهیل‌کننده زندگی شهری می‌باشد.
افراد، در مفهوم شهروندی دارای سه حقوق مدنی، سیاسی و اقتصادی می‌باشند که در قانون اساسی نیز به آن اشاره شده است که در آن حق مشارکت از مهمترین مصادیق حقوق شهروندی می‌باشد اما زمینه تحقق حقوق شهروندی که در قانون اساسی مطرح شده وقتی فراهم می‌شود که حقوق مذکور تنها در قالب متون قانونی محدود و باقی نمانده و به یک واقعیت اجتماعی تبدیل شود.
در چنین شرایطی است که جامعه موجود، جامعه‌ای آماده‌گذار (انتقال حکومت مرکزی، محلی و مشارکت اجتماعی) خواهد بود. بنابراین برای تحقق حقوق شهروندی، نقش شهروندان مهم بوده و با توجه به تنوع حقوق شهروندی، مشارکت‌های مردمی نیز متفاوت می‌باشد لذا نفوذ در شهروندان و بسترسازی جهت پذیرش آموزش‌ها از سوی شهروندان در آموزشهای شهری امری ضروری است و جهت تغییر و تبدیل رفتارهای غیراجتماعی نامطلوب شهری به رفتارهای آموزش دیده باید براساس شناخت مسائل و مشکلات محله‌های شهر بررسی و تحلیل آنها ضمن آموزشهای شهروندی ارائه شود.
شهروند آموزش دیده می‌تواند با آموزشهای مؤثر شهری، نقش و تأثیرات متعددی را بر تحول اجتماعی شهر بگذارد چرا که شهروندان هم سازنده شهر و هم بهره‌بردار و اثرپذیر از شهر می‌باشند.
طی آموزشهای شهروندی ارتقا آگاهی شهروندان نسبت به سرمایه‌های انسانی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی امکان‌پذیر می‌شود و در واقع مشارکت همگانی و حرکت‌های اجتماعی مردمی، اوج فعالیت‌های مؤثر مدیریت شهری است که از ایجاد تعلق اجتماعی در بین شهروندان ناشی می‌شود.
در ارائه آموزشهای شهروندی، فرآیند آموزشی یعنی دانش برنامه‌ریزی، تولید و تدوین محتوای منطبق با نیازهای شهری، طراحی محصول آموزش نقش بسیار مؤثری دارد در اصل آموزش‌ها و نیازها در قالب سلسله آموزشهای حضوری، غیرحضوری و مجازی گنجانده شده و با هماهنگی و ارزیابی مستمر، رابطه دقیقی بین نیازهای جامعه شهری در سطوح و مقاطع مختلف با اثربخشی اقدامات انجام شده نمایان می‌شود.
بنابراین تا زمانی که آموزشهای اساسی شهری برای شهروندان براساس فرآیند استاندارد صورت نگیرد توفیقی در انجام برنامه ساماندهی به دست نخواهد آمد چرا که دیدگاههای شهروندان و اقدامات آنان در زمینه‌های ساماندهی مسائل شهری بسیار مهم بوده و به ثمر رساندن و تحقق این مهم، آموزشهای شهری و مشارکت‌های اجتماعی را می‌طلبد.
منابع:
1 – نظامنامه جامع آموزش و مشارکت‌های شهروندی جلد اول – دکتر نادی ابیانه – 1385
2 – شهروندی چیست 2006– citizenship foundation
3– شهر و مدرنیته – مرتضی مقدم
4 – انسان‌شناسی شهری – ناصر فکوهی
5 – رفتارهای اجتماعی مطلوب – پروفسور هابرماس
6 – برنامه‌ریزی درسی – دکتر حسن ملکی
7 – مدنیت و شهروندی – محمدحسین پژوهنده
8 – چشم‌انداز نظری به تحلیل طبقاتی و توسعه – دکتر عماد افروغ
9 – شهر در جهان در حال توسعه – سازمان شهرداریها
10 – دولت شهر سوسیالیستی، اکبر اصغری