رسانه‌های روسی به نقل از خانواده و وکیل او ضمن تائید خبر درگذشت این مخالف سابق پوتین رئیس جمهوری روسیه ، اعلام جزئیات بیشتر در باره علت مرگ او را منوط به بررسیهای پزشکی و اعلام تحقیقات رسمی پلیس کردند.
جایگاه و پیشینه برزوفسکی در ساختار قدرت روسیه
بوریس برزوفسکی ریاضیدان متولد ۱۹۴۶ تا قبل از فروپاشی شوروی در دانشگاه درس میداد و بیش از ده کتاب مختلف دانشگاهی و دهها مقاله در مباحث ریاضی تالیف کرده بود . او بعد از فروپاشی شوروی توانست ازخصلت چرب زبانیاش درشکوفا ساختن علایق بازرگانی و فعالیتهای اقتصادی خود کمک بگیرد.
درهمین مسیر شاید بخاطر برخورداری از ذهن تحلیلگر ریاضی خود، بخوبی توانست با استفاده از رانت خواری اقتصادی ، راه صد ساله را در کمتر از یک دهه طی کند.
برزفسکی برای خرید شرکتهای دولتی که خصوصی میشد به یک حامی حکومتی نیاز داشت، بنابراین از طریق نزدیک شدن به خانواده بوریس یلتسین، توانست در کمتر از هشت سال از یک استاد ساده دانشگاه به یک مولتی میلیاردر تبدیل شود.
البته نباید این واقعیت را از نظر دورداشت که یهودی بودن برزوفسکی به او کمک کرد تا لابی اسرائیل وغرب نیز به پیشرفت سریع او در مدارج حکومتی روسیه کمک کنند.
در رسانه‌های روسیه از برزوفسکی به عنوان شخصیت پشت پرده دوره دوم ریاست جمهوری بوریس یلتسین، یاد می شد. اما بطور رسمی از سال ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹ مسئولیت دبیری شورای امنیت ملی روسیه و پس ازآن دبیری جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع را عهده دار بود.
شاید اگر برزوفسکی فقط در بازرگانی و فعالیتهای اقتصادی، خود را محدود میکرد موفقتر بود اما او بازیگری مشتاقِ فعالیتهای سیاسی بود که نمیتوانست خود را تنها به فعالیتهای اقتصادی محدود کند.
به همین دلیل برزوفسکی در اوضاع سیاسی کشورش تا آنجا پیش رفت که در عزل و نصب وزرای روسیه دخل و تصرف میکرد، بطوریکه حتی درجریان جانشین شدن پوتین به جای یلتسین در سال ۲۰۰۰ نقش کلیدی ایفا کرد اما از زمان اجرای سیاست پوتین علیه رانت خواری و آنچه که الیگارشی مالی درروسیه دهه نود خوانده می شد، مغضوب کرملین واقع شد.
بعد از آنکه دادگاهی در مسکو او را برای ادای توضیحاتی فراخواند، به لندن گریخت و از آن زمان بود که او به یک منتقد جدی پوتین تبدیل شد.
درطول سیزده سالی که برزوفسکی درلندن زندگی میکرد بیش از یازده بار مورد سوء قصد قرار گرفت که از همه آنها جان سالم به در برد. اما ظاهرا اینبار با موضوع دیگری روبرو شد.
تحلیل دلایل احتمالی مرگ برزوفسکی
درمورد دلیل یا دلایل مرگ این ناراضی تبعیدی سه احتمال مختلف و شاید هم متضاد مطرح است:
۱- مرگ در اثر خودکشی یا حمله قلبی
«الکساندردوبرووینسکی» وکیل برزوفسکی در گفت وگویی با شبکه تلویزیونی غیردولتی «روسیه ۲۴ » علت مرگ را خود کشی اعلام کرد. وی گفت برزوفسکی اخیرا وضعیت نابسامان اقتصادی داشته است.
البته یکی از دوستان برزوفسکی بلافاصله پس از انتشار این خبر، خودکشی کردن وی را رد کرده و گفت هیچ کس نمیداند چه اتفاقی افتاده چرا که هیچ نشانهای از خود کشی، گَزیده شدن و یا مصرف دارو وجود ندارد.
با این حال یک منبع نزدیک به برزوفسکی علت مرگ وی را حمله قلبی میداند . اما هیچ کس نمیداند به چه علت وی دچارایست قلبی شده است.
به گفته نزدیکان برزوفسکی وی در سالهای اخیر دچار مشکلات شدید مالی شده بود و از افسردگی رنج میبرد و به همین دلیل احتمال خودکشی وی دور از ذهن نیست بهویژه آنکه او این اواخر در کار تجارت حسابی متضرر شده بود.
ثروث برزوفسکی زمانی که به لندن وارد شد حدود دو میلیارد پوند تخمین زده میشد اما پس از گذشت ۱۳ سال این ثروث به حدود ۴۵۰ میلیون پوند کاهش یافت.
برزوفسکی بهویژه زمانی که در اوت ۲۰۱۲ در دادگاه لندن محکوم شد با سرخوردگی بیشتری روبرو گردید زیرا او نتوانست ادعای خود را در مورد خسارت سه میلیارد پوندی ازآبرامویچ میلیارد دیگر روسی تبعیدی در لندن به اثبات برساند. بدین ترتیب او نه تنها سه میلیارد پوند را بهدست نیاورد بلکه خسارت ۱۰۰ میلیون پوندی بابت هزینه دادگاه را پرداخت .
۲- قتل به دست نیروهای امنیتی روسیه
برزوفسکی به عنوان یک فعال سیاسی مخالف پوتین درلندن فعالیت داشت. او در مصاحبههای متعددی از جمله با روزنامه گاردین عزم خود را برای سرنگونی حکومت پوتین بر روسیه و به راه انداختن یک "انقلاب " اعلام کرده بود. اودراین مصاحبه پوتین را به ایجاد یک حکومت خودکامه متهم کرده وگفته بود که رهبری روسیه را تنها از طریق اِعمال زور می‌توان پایین کشید.
براین اساس بهطورطبیعی این احتمال دراذهان شکل میگیرد که سرویس خارجی اداره امنیت فدرال روسیه همچنانکه در نوامبر ۲۰۰۶ به مسموم کردن «آلکساندر لیتویننکو» یک افسر سابق این سازمان درلندن با ماده پولونیم متهم شد، اینبار نیزاحتمالا برزوفسکی دوست نزدیک او را به قتل رسانده باشد.
این گمانه زمانی بیشتر قوت میگیرد که بدانیم برزوفسکی از همان زمان به شدت پیگیر دلایل کشف مسمومیت ودر نهایت کشته شدن لیتویننکوبود.
اما آندره لوگووی که زمانی افسر سازمان امنیت فدرال روسیه بوده، درجریان کنفرانس مطبوعاتی خود درمسکو ضمن متهم کردن انگلیس به دست داشتن در قتل آلکساندر لیتویننکو، افسر سابق سازمان امنیت فدرال روسیه ، مدعی شد لیتویننکو وحامی وی برزوفسکی به استخدام سرویس جاسوسی MI ۶ انگلیس درآمدهاند.
روسیه بارها به دلیل محکومیت قضایی برزوفسکی خواستار استرداد او شده بود. ولی دولت انگلیس از تحویل وی به مسکو خودداری میکرد. دادگاه مسکو درهفتم آبان ماه ۱۳۸۶ بصورت غیابی برزوفسکی را به جرم اختلاس بیش ازهشت میلیون دلارازشرکت هواپیمایی ایروفلوت به ۹ سال زندان محکوم کرد.
۳- احتمال قتل برزوفسکی توسط MI ۶
یک سخنگوی دولت روسیه اعلام کرد وی به تازگی از شخص ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه خواسته بود به او اجازه دهد به کشورش بازگردد. این سخنگو به جزئیات بیشتر این درخواست اشاره ای نکرد. درآخرین مصاحبه برزوفسکی که در شب قبل از مرگش با خبرنگار مجله فوربس انجام شده است اوگفته بود که تصمیماتش را درباره بسیاری از مسائل تغییر داده و زندگیاش بی معنی شده و آرزو دارد به روسیه برگردد.
ازآنجا که انگلیس به برزوفسکی پناهندگی سیاسی داده بود، بازگشت او به روسیه میتوانست برای انگلیس گران تمام شود زیرا برزوفسکی دراین مدت صندوقچه اصرار سرویس خارجی اداره جاسوسی انگلیس موسوم به MI۶ شده بود. بنابراین ممکن است انگلیس برای ممانعت از لو رفتن زد و بندهای پشت پرده در یک دهه گذشته، برزوفسکی را از سرراه برداشته است.
بااین حال این دلیل محکمی برای انگیزه حذف او نیست زیرا برزوفسکی حداقل در یک دهه گذشته به عنوان اهرم فشار انگلیس علیه روسیه استفاده میشد . باید انگیزه قویتری برای حذف او از جانب MI۶ وجود داشته باشد.
برزوفسکی به جهت ناکامی در ایجاد تشکیلات قوی برای سرنگونی حکومت پوتین بهویژه از یکسال پیش به این سو که پوتین سومین دوره ریاست جمهوری خود را آغاز کرد، دیگردرعمل کارایی خود را از دست داده بود .
جمع بندی بحث:
۱- پلیس انگلیس روز یکشنبه اعلام کرد کارشناسان شیمیایی، بیولوژیکی، و هستهای؛ محل اقامت بوریس برزووفسکی میلیاردر روس را جستجو کردند و مورد مشکوکی نیافتهاند.
۲- برزوفسکی چه به مرگ طبیعی مرده و چه خودکشی کرده باشد و یا حتی اگر به قتل رسیده باشد در اینکه پوتین از حذف یکی از مهمترین مخالفان خود در خارج روسیه، احتمالا خشنود شده است ،تردیدی وجود ندارد.
۳- با مرگ برزوفسکی یکی از مهمترین موانع جدی در عادی سازی مناسبات لندن و مسکو پس از هفت سال تیره گی روابط روسیه و انگلیس از میان برداشته شد.
۴- بیش از چهارمیلیارد دلار ثروث برزوفسکی که در انگلیس پس از ده سال به کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار تقلیل یافت ، میراث برجای مانده برای بانکهای انگلیسی و سرمایه داران شرکتهای این کشور است.
*
حسن بهشتی پور کارشناس برجسته مسایل خاورمیانه و آسیای میانه است. از سال 1365 فعالیت رسانه ای خود را با صدا و سیما، و مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی آغاز کرد و برای روزنامه های جام جم، همشهری و ماهنامه همشهری دیپلماتیک مقاله نوشته است. وی از 1387 تا 1390 مدیر دفتر تهران شبکه خبری بین المللی پرس تی وی بود. بهشتیپور فارغ التحصیل رشته اقتصاد از دانشگاه تهران است و از سال 1381 تا سال 1384 مدیر شبکه عربی العالم بود.
منبع: پرس تی وی