«جنگلها در خدمت کاهش فقر» و موضوعاتی نظیر «جنگلها برای زنان»، «جنگلها برای مردان» و «جنگلها برای زندگی»از محورهای اصلی مباحث مطرح شده در این اجلاس بود.
دکتر پیمان یوسفی، مدیر کل دفتر امور منابع طبیعی، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری به نمایندگی از ایران در این نشست حضور داشته است. از این رو با توجه به اهمیت این اجلاس با وی گفت‌وگویی صورت داده‌ایم که در پی می‌آید.
افزون بر آن، مباحث مطرح شده در این اجلاس در گفت‌وگو با دکتر احمد رحمانی، رئیس انجمن هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع نقد و بررسی شده که از نظرتان می‌گذرد.
دکتر پیمان یوسفی می‌گوید: اجلاس کمیسیون عالی جنگل‌داری که هر دو سال یک بار با حضور کشورهای عضو فائو در ایتالیا و در شهر رم برگزار می‌شود، امسال با دستور کارهایی نظیر بررسی آخرین وضعیت جنگل‌های جهان، راهکارهای نوین حفاظتی و بررسی چگونگی کاهش عوامل تخریب با مشارکت مردم محلی برگزار شد.
بررسی وضعیت منابع مالی فائو و مکانیزم‌های جدید برای حمایت از کشورهای در حال توسعه در بخش جنگل‌داری و نحوه پیشرفت برنامه ملی جنگل در کشورهای عضو از دیگر محورهای این اجلاس بود. وی می‌افزاید: در اجلاس امسال اعلام شد که سالانه 13 میلیون هکتار از جنگل‌های جهان تخریب می‌شود که از این میزان، فقط پنج میلیون هکتار با جنگل‌کاری جبران می‌شود.
سالانه 7 میلیون هکتار از سطح جنگل‌های جهان کاسته می‌شود.به گفته دکتر یوسفی در این نشست، مجمع عمومی اجلاس از فائو خواسته است راهکارهای نوین مالی برای حمایت از کشورهای عضو در ابعاد فنی و تکنیکی عرضه کند.
وی با اشاره به اینکه، راهکارهای نوین حفاظتی و بررسی چگونگی کاهش عوامل تخریب با مشارکت مردم محلی، از دیگر مباحث اجلاس بود، خاطر نشان می‌کند: به نظر می‌رسد رویکرد جهان در خصوص جنگلها از حفاظت صرف و نگاه بسته به جنگلها یعنی جنگل‌داری بیولوژیک در حال تغییر به سمت جنگل‌داری اجتماعی و اقتصادی است. از همین رو، شعارهایی نظیر «جنگلها در خدمت کاهش فقر و جنگلها برای زندگی» در این اجلاس مطرح بود که نشان از تغییر نگرش اساسی در برنامه‌ریزان و صاحبنظران جهانی به مقوله جنگل داشت.
نگرشی که بررسی قابلیت‌های جنگلها از جنبه تولیدات غیرچوبی شالوده آن را تشکیل می‌داد. بر اساس این نگرش، استفاده از تولیدات غیرچوبی جنگلها برای کاهش فقر مردم ساکن در مناطق جنگلی مورد توجه قرار می‌گیرد و کمیسیون عالی جنگل‌داری فائو تلاش خود را برای رسیدن به این هدف متمرکز کرده است.
یوسفی تأکید می‌کند: آنچه در این دیدگاه مطرح است استفاده از قابلیت‌های غیرچوبی جنگلها اعم از اکوتوریسم، گیاهان دارویی و صنعتی موجود در پوشش جنگلی، محصولات غذایی و دارویی است و قطع درخت و بهره‌برداری از چوب جنگلها در این دیدگاه جایی ندارد.
سرانه جنگل در ایران یک چهارم سرانه جهانی است
دکتر احمد رحمانی، رئیس انجمن اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، عرصه‌های جنگلی کشور را 4/12 میلیون هکتار ذکر می‌کند و می‌گوید: در مجموع 4/7 از کل اراضی کشور پوشیده از جنگل است و سرانه جنگل در کشور ما 2 دهم هکتار است در صورتی که این میزان در جهان 8 دهم هکتار است و این نشان می‌دهد ما در وضعیت بسیار بدی قرار داریم.
از همین رو، شعار هجدهمین اجلاس کمیسیون عالی جنگل‌داری فائو، مبنی بر قرار گرفتن «جنگلها در خدمت کاهش فقر» در کشور ما عملی نیست.
ضمن آن که نمی‌توان یک تصمیم کلی گرفت و آن را به همه جهان تعمیم داد. چرا که هر کشوری شرایط خاص خود را دارد. مثلاً ایران از لحاظ پوشش جنگلی در شمار «کشورهای با پوشش کم جنگل» محسوب می‌شود.
از سوی دیگر این جنگلها با توجه به اهمیت ژنتیکی خاصی که دارد در واقع یک ذخیره‌گاه ژنتیکی برای جهان محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، جنگل‌های ما اهمیت تولیدی ندارد بلکه به‌خاطر تنوع گونه‌ای حایز اهمیت است. در نتیجه باید با رویکرد خاصی مدیریت شوند.»
برای کاهش فقر از جنگلها مایه نگذاریم
وی می‌افزاید: «کشور ما یکی از تولید‌کنندگان عمده نفت و گاز جهان به شمار می‌آید بر این اساس بهتر است از نفت و گاز برای کاهش فقر مایه بگذاریم نه از جنگل که متأسفانه سال به سال به دلیل عوامل تخریب کننده از دامنه وسعت آن کاسته می‌شود. حتی اگر منابع نفتی هم نداشتیم این کار منطقی نبود چرا که ما خود کمبود جنگل داریم پس چگونه می‌خواهیم از آن برای کاهش فقر استفاده کنیم. علاوه بر این ارزش جنگل‌های ما بسیار فراتر از آن است که صرف چنین مسائلی شود.»
به اعتقاد وی «مشکل اساسی این است که هنوز جنگل‌های کشور ارزش‌گذاری نشده است. این در حالی است که امروزه مسئله کاهش گازهای گلخانه‌ای یکی از اهداف مهم در حفظ محیط‌زیست و سلامت جامعه محسوب می‌شود هدفی که تنها از طریق پوشش گیاهی و به‌ویژه پوشش سبز جنگل می‌توان به آن دست یافت.
بخصوص جنگلها در این زمینه نقش بسیار مهمی دارند. علاوه بر این، ارزش‌های دیگری در این میان وجود دارد که از آن جمله مسئله ذخیره آب جنگل‌هاست که باعث ذخیره آب در کشور می‌شود. هر گاه این مسائل ارزش‌گذاری شوند ارزش واقعی جنگل تعیین می‌شود و آن وقت مشخص می‌شود که ارزش جنگلها فقط برداشت چوب نیست؛ بلکه تنوع و ارزش ژنتیکی آن است.
متأسفانه در زمینه ارزش‌گذاری جنگلها در کشور ما کوتاهی شده و این بر عهده محققان و استادان دانشگاه و صاحبنظران است که این کار را به سرانجام برسانند.»
قابلیت‌های غیرچوبی جنگل
رحمانی می‌گوید:«بحثی که امروزه در دنیا مطرح است، بحث مشارکت مردم در اداره جنگل‌هاست. این نکته‌ای است که در کشور ما نیز به آن رسیده‌اند و دریافته‌اند که بدون مشارکت مردم نمی‌توان جنگل را حفظ و اداره کرد. اما آنچه حائز اهمیت است، چگونگی شیوه مشارکت مردمی است و اینکه چگونه می‌توان از محصولات فرعی جنگلها، مراتع و به طور کلی منابع طبیعی استفاده کرد.
این کاری است که بدون برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی قطعاً به نتیجه نمی‌رسد. برای نمونه وقتی گردشگری در منابع طبیعی مطرح می‌شود از آنجایی که فرهنگ‌سازی نشده می‌بینیم هر کجا که پای گردشگران به طبیعت رسیده حاصلی جز تخریب نداشته است.
حال آن که در کشورهای توسعه یافته گردشگری در جنگل به گونه‌ای است که حتی به یک درخت آسیب نمی‌رسد چرا که از یک سو، مسیرهای حرکتی مشخص شده و از سوی دیگر با آموزش و فرهنگ‌سازی، شهروندان تا آنجا به طبیعت اهمیت می‌دهند که حتی یک قدم از مسیرهای تعیین شده منحرف نمی‌شوند.در نتیجه جنگل و پوشش گیاهی مصون می‌ماند.»
رحمانی تأکید می‌کند:«هیچ کس با اکوتوریسم مخالف نیست، اما در برخی مناطق جنگلی به دلیل موقعیت منحصر به فردی که دارد نباید اجازه گردشگری داده شود زیرا این مناطق جنبه حفاظتی دارند و باید مستثنی باشند.»