در همان لحظه‌های نخست پس از این زلزله از روی حجم بالای خسارات می‌‌شد فهمید که ورزقان، اهر، هریس و روستاهایشان را باید از نو ساخت؛کاری که شاید در حرف آسان و شدنی می‌بود اما در عمل سخت و طاقت‌فرسا نشان داد. با وجود این، مسئولان کشور در همان روزهای نخست یعنی در مرداد سال گذشته، بارها اعلام کردند که بازسازی مناطق زلزله‌زده آذربایجان‌شرقی دوماهه صورت می‌گیرد. باتوجه به حجم انبوه آواربرداری برای بنیاد مسکن و امدادگران سپاه اتمام بازسازی‌ها در زمان وعده‌داده‌شده محقق نشد و البته اگر به‌صورت منطقی هم به قضیه نگاه کنیم امکان‌پذیر نبود ولی به‌هرحال کار بازسازی خیلی زود آغاز شد. به‌هرترتیب زمستان در ارسباران خیلی زودتر از جاهای دیگر کشور فرا رسید و تأمین سرپناه برای بازماندگان زلزله مهم‌ترین مسئله بود. کار بازسازی با حرف و حدیث‌های فراوان جلو رفت و خیلی‌ها ازجمله سالخوردگان، آنهایی که دیگر توانایی کار کردن نداشتند و آنهایی که سرپرست خانواده‌شان زیر آوار جان داده بود در چادرهایشان در انتظار محقق شدن وعده مسئولان روزگار به‌سختی گذراندند. آنهایی هم که توان داشتند خودشان در کنار سایر نیروهای بنیاد مسکن، سپاه، ارتش، بسیج‌سازندگی و. . . دست به‌کار شدند و آجر روی آجر گذاشتند تا خانه‌ای هرچند کوچک و ساده بنا شود. با شروع فصل بهار کم‌کم سرما در این منطقه بار خود را بسته و کوچ می‌کند و دوباره نوبت به مشکلات دست و پنجه نرم کردن با گرمای هوا فرا می‌رسد. در این میان زلزله‌زدگانی که هنوز سرپناه دائم ندارند چشمشان را به فاز دوم بازسازی دوخته‌اند اما اظهارات متفاوت مسئولان و برخی قرائن دل‌نگرانی آنها را افزایش می‌دهد. بنیاد مسکن اعلام می‌کند که وظیفه‌اش مهیا کردن مصالح ساختمانی و ساخت قسمت‌های اصلی واحدهاست اما تاکنون بیشتر از این هم مایه گذاشته است. از سوی دیگر نیز برخی، یا آماری که از سوی سازمان‌ها و ادارات در رابطه با واگذاری تعداد واحدهای بازسازی‌شده ارائه می‌شود را قبول ندارند یا بازسازی را صرفا در تأمین سرپناه موقت برای زلزله‌زدگان نمی‌دانند.
سرپرست یکی از کمپ‌های فعال کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان ورزقان به خبرنگار ما می‌گوید: آماری که در مورد بازسازی مناطق زلزله زده ارائه شده را باید روستا‌به‌روستا بررسی کرد، مثلا در روستاهایی مثل قراجه و شهرک خانه‌ها کاملا ساخته شده است اما در بعضی روستاها مثل روستای مشیرآباد حتی خانه‌ای هم پیدا نمی‌شود که سقف‌زده شده باشد. هرمز صدیقی، سرپرست کمپ‌یاران می‌افزاید: پس از عید نوروز هم کار بازسازی مجدد با روند مناسبی شروع نشده است. وی همچنین با اشاره به جابه‌جایی برخی از روستاها از مکان قبلی و مشکلات به‌وجود آمده از این بابت، می‌گوید: روستای میرزا علی‌کندی در کنار جاده واقع شده و اکنون تنها 10خانه روستایی آن ساخته شده است اما صنعتگران و کارخانجات تولیدی برای ساخت مابقی واحدها به قول‌های خود عمل نکرده‌اند و مردمی که چشمشان به کمک آنها بوده حالا خانه‌ای ندارند. صدیقی با بیان اینکه روستائیان از خانه‌های بنا شده هم استقبال نمی‌کنند اضافه می‌کند: مکان روستای فعلی با مکان پیشین آن فاصله زیادی دارد. گفتنی است قرار بود جابه‌جایی این روستا توسط یک شرکت غذایی انجام شود اما چون این جابه‌جایی با هزینه شرکت صورت می‌گرفت و بنیاد مسکن خواستار امضای اوراقی مبنی بر دریافت وام‌های 15میلیونی به ازای هر خانه احداثی توسط این شرکت بود بنابراین، این شرکت از ادامه کار دست کشید. البته به گزارش مهر لطفی‌زاده، بخشدار مرکزی ورزقان از رفع موانع انتقال این روستا خبر داده است. صدیقی می‌گوید: اینکه می‌گویند روستائیان هر طور دوست دارند می‌توانند خانه‌شان را درست کنند، صحیح نیست، آنها باید از نقشه خاصی پیروی کنند، در واقع بنیاد مسکن باید تا مرحله سفت‌‌کاری کار را جلو ببرد و لوله‌کشی، کف‌سازی و رنگ را فقط به‌عهده روستائیان بگذارد. این همان مسئله‌ای است که مسئولان بنیادمسکن نیز به آن اشاره دارند و عنوان می‌کنند که کار را تا مرحله سفت‌‌کاری پیش‌برده‌اند و در اموری مثل کاشی‌کاری نیز با معرفی شرکت‌ها و افراد مشخص به کمک حادثه‌دیدگان زلزله ارسباران آمده‌اند. صدیقی سخنان خود را با ذکر مثالی دنبال می‌کند و می‌گوید: در روستای قراجه سرپرست یک‌خانواده همراه همسر و دخترش پس از زلزله زیر آوار ماندند و با جراحات زیاد، از مرگ نجات یافتند. وی ادامه می‌دهد: مادر و دختر چند ماهی طول کشید تا سلامتی‌شان را بازیابند اما مرد خانواده هنوز نمی‌تواند بدون عصا راه برود. وی اضافه می‌کند: وی هیچ درآمدی ندارد و اکنون خانواده او بی‌خانه روزگار سپری می‌کنند.
بازسازی فقط در بعد مسکن نیست
نماینده ورزقان هم که تا به حال چندین بار به وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و سازمان‌های مسئول در بازسازی مناطق زلزله‌زده، در مجلس شورای اسلامی درخصوص روند بازسازی تذکر داده است به خبرنگار ما می‌گوید: بازسازی مناطق زلزله‌زده فقط در بعد مسکن آسیب‌دیدگان نیست، زیرساخت‌ها به‌کلی فراموش شده و برنامه‌ای جهت ساخت عناصر شهری نه بوده و نه هست. الله‌وردی دهقانی با بیان اینکه قرار بود در وهله نخست و پیش از آغاز فصل سرما دولت سه‌هزار واحد را تحویل دهد و هزار و 500واحد نیز بلافاصله از نظر کارهای مربوطه ساماندهی شود، می‌افزاید: فقط 60درصد این میزان محقق شد و پس از فرا رسیدن سرمای سخت زمستانی نیز روند کار به کندی پیش رفت. وی با انتقاد از اینکه به روستاهای دورافتاده از مرکز زلزله توجه مناسبی نشده است، خاطرنشان می‌کند: پس از زمستان برخی از پرونده‌های بازسازی را عودت دادند و این یعنی تبعیض بین کسانی که ساخت خانه را شروع کرده بودند با کسانی که توانایی ساخت را نداشتند.
40هزار واحد یا 20هزار؟
دهقانی همچنین به رقم 40هزار واحدی که باید بازسازی شوند اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر حتی قبول کنیم که مسئولان 9هزار و 500واحد مسکونی را بازسازی کرده‌اند، تکلیف 75درصد باقیمانده چیست؟
این در حالی است که رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی رقم واحدهای نیازمند بازسازی را 20هزار واحد مسکونی عنوان می‌کند. علیرضا تابش می‌گوید: اکنون و پس از انجام تلاش‌های بسیار در آغاز بخش دوم بازسازی مناطق زلزله‌زده هستیم تا تعهد خود را نسبت به بازسازی 20 هزار واحد مسکن روستایی اجرایی کنیم. وی اذعان می‌دارد: ستادهای معین بعد از عید به منطقه بازگشته و مستقر شده‌اند و به مرور زمان ظرفیت اصلی خود را می‌یابند و ما نیز با جدیتی که در مرحله اول داشتیم موضوع را پیگیری کرده و به‌طور هفتگی پیشرفت کار را رصد و درصورت وجود مشکلات آنها را حل خواهیم کرد. وی می‌افزاید: با روند موجود می‌توانیم تا 21مرداد ماه اتمام بازسازی در این منطقه را اعلام کنیم. این در حالی است که نماینده ورزقان در مجلس شورای اسلامی این امر را تا سالگرد زلزله ناشدنی می‌داند.
به‌هر ترتیب با توجه به اینکه بنیاد مسکن هم از حجم بالای ساخت‌وساز در فاز دوم نسبت به فاز نخست خبر می‌دهد می‌توان دریافت که در فاز نخست کارها طبق آنچه مسئولان دولتی وعده کرده بودند پیش نرفته و هنوز هم بسیاری از زلزله‌زدگان با مشکلات فراوان روبه‌رو هستند.
وام‌های موجود کفاف ساخت و ساز را نمی‌دهد
میزان وام تعیین‌شده برای ساخت‌وساز واحدهای مسکونی هم یکی از مسائلی است که این روزها با توجه به گران شدن مصالح و هزینه، بسیار روی آن بحث می‌شود. دهقانی، نماینده ورزقان در مجلس شورای اسلامی در این خصوص عنوان می‌کند: وام 20میلیون تومانی اکنون کار را تا فونداسیون پیش می‌برد و مردم انتظار دارند این وام به 30میلیون تومان افزایش پیدا کند. داریوش مرادی، فرماندار هریس نیز این مسئله را تأیید می‌کند و می‌گوید: با وجود افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز، وام‌های موجود پاسخگوی نیاز زلزله‌زدگان نیست.
ترکیب به هم‌ریخته روستاها
نماینده ورزقان در مجلس شورای اسلامی همچنین به دیگر مشکلات موجود در مناطق زلزله‌زده آذربایجان‌شرقی اشاره کرده و اظهار می‌دارد: واحدهای دامی مردم هم از بین رفته و هنوز به صورت جدی برای این قسمت مهم از دارایی آنها کاری انجام نشده است. وی با اعلام اینکه هنوز زلزله‌هایی با شدت کم و زیاد در منطقه رخ می‌دهد بیان می‌کند: بسیاری از مردم از نظر روانی و امنیتی دچار مشکل شده‌اند و مسائل فرهنگی به‌وجود آمده را نیز نمی‌توان به‌راحتی پاک کرد.
وی می‌گوید: راه‌ها از بین رفته‌اند و خرابی‌زیرساخت‌های برق، مخابرات، آب و فاضلاب فقط در حد رفع مشکل تعمیر شده‌اند و متأسفانه طرح خوبی برای احداث مجدد آنها در دست اجرا نیست. وی اضافه می‌کند: ترکیب و ریخت روستاها بهم خورده و گل و لای عبور و مرور را در خیلی از جاها با مشکل روبه‌رو کرده است. فرماندار اهر هم می‌گوید: جابه‌جایی زیرساخت‌های آسیب‌دیده در زلزله نیازمند اعتبار مالی است که در حال حاضر اعتباری برای هزینه کردن در این خصوص نداریم. رضا صدیقی می‌افزاید: راه‌های اغلب روستاها در امر بازسازی دچار مشکلاتی شده‌است که توجه به زیرساخت‌های این راه‌ها نیز توجه مسئولان مربوطه را می‌طلبد.
خروج خاروانا از دستور بازسازی
نماینده مردم ورزقان در مجلس اضافه می‌کند: بخش خاروانا از دستور بازسازی فاز دوم خارج شده است. دهقانی می‌گوید: در این بخش 290واحد مسکونی باید تخریب، آواربرداری و بازسازی شود ولی هنوز کار جداسازی منطقه برای آواربرداری و تعیین وام نیز انجام نشده است. وی ادامه می‌دهد: زلزله دو روستا را کاملا تخریب کرده و مردم با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند.
روستاها جابه جا نمی‌شوند، توسعه می‌یابند
مسئول بازسازی مناطق زلزله‌زده آذربایجان‌شرقی به خبرنگار ما می‌گوید: تا پایان سال 91 از مجموع 20هزار واحد حدودا کار بازسازی 11هزار و 200واحد به اتمام رسید؛ یعنی گچ و خاک آن انجام شده است. قربان محمدی می‌افزاید: اکنون می‌توان گفت که کار بازسازی 14هزار واحد تمام‌شده و تا سالگرد زلزله کار بازسازی شش‌هزار واحد در قالب فاز دوم نیز به اتمام می‌رسد. مدیرکل بنیاد مسکن استان آذربایجان‌شرقی می‌گوید: از بین این شش‌هزار واحد تاکنون برای هزار واحد به‌هر دلیلی پرونده تشکیل نشده است. محمدی در رابطه با سخنان نماینده ورزقان در مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: منظور آقای دهقانی بیشتر به بخش خاروانا برمی‌گردد که در بررسی‌ها مشخص شده حجم تخریب در این بخش خیلی بالا نبوده است، با این حال برای حدود 300واحد پرونده‌سازی کرده‌ایم تا جزو زلزله‌زدگان به‌حساب بیایند. وی در رابطه با روستاهایی که باید جابه‌جا شوند می‌گوید: تشخیص داده شده است که 6-5روستا در واقع نیاز به توسعه دارند؛ یعنی اینها را به‌صورت چسبیده به همان مکان قبلی روستا نه به‌صورت منقطع باید توسعه دهیم. مسئول بازسازی مناطق زلزله‌زده آذربایجان‌شرقی درباره وضعیت روستای میرزا علی‌کندی نیز اظهار می‌دارد: بنیاد مسکن ابتدا اعلام کرد که این روستا نیازی به جابه‌جایی ندارد اما با اصرار مردم و یک‌شرکت خصوصی، محل جدیدی برای احداث خانه‌ها درنظر گرفته شد که ما در یک‌طرح تفکیکی نقشه را اصلاح کردیم. وی می‌افزاید: 10 تا 15خانه در همین روستا سقف زده شده‌است اما مشکل آنجاست که این روستا زیر خط دکل‌های انتقال برق فشار قوی ایران به ارمنستان قرارگرفته و به‌همین خاطر اداره برق شکایت کرد. وی ادامه می‌دهد: ما هم شکایت خود را ارائه دادیم و اعلام کردیم که از اول باید می‌گفتند که روستا در این مکان احداث نشود؛ به همین دلیل کار بازسازی در این روستا متوقف شده است. وی همچنین اضافه می‌کند: شرکت خصوصی گفته که شما 16میلیون تومان وام برای هر واحد درنظر بگیرید و بقیه را ما می‌سازیم اما چون مشکل برق وجود دارد نمی‌توانیم این وام را فعلا پرداخت کنیم. این مقام مسئول درباره دیگر مشکلات مناطق زلزله‌زده از جمله تخریب راه‌ها می‌گوید: برای این مسئله در داخل روستاها اجرای طرح هادی درنظر گرفته شد اما اعتبار خوبی اختصاص نیافت و فقط هفت‌میلیارد تومان را به طرح هادی اختصاص دادند. وی اعلام می‌کند: برای جبران تخریب‌ها در قالب طرح هادی به اعتباری بیش از 100میلیارد تومان نیاز است. وی همچنین خاطرنشان می‌کند: ما خانه‌ها را با ارزش افزوده 15درصد سالانه تا 10سال بیمه کرده‌ایم که چنانچه مشکلی در این مدت پیش آمد بیمه خسارت وارده را جبران کند.