هنگامی که چینی‌ها مبارزه گسترده با اعتیاد را در کشورشان آغاز کردند، توجه به ورزش همگانی به یک برنامه ملی در این کشور تبدیل شد. در آن زمان در ساعت‌های خاصی تمام مردم در خیابان‌ها به ورزش و نرمش می‌پرداختند.
هرچند حالا این برنامه به ورزش صبحگاهی در مدارس و شرکت‌ها و کارخانه‌ها محدود شده است اما تجربه انجام حرکات ورزشی در خیابان‌ها، چینی‌ها را واداشت تا وسایلی برای سادگی حرکات ورزشی در معابر عمومی طراحی کنند و به این ترتیب «وسایل ورزشی و بدنسازی فضای باز» یا به کشورهای مختلف راه یافت.
«مدت‌ها بود قصد داشتم در یک باشگاه ورزشی ثبت نام کنم اما فرصت نمی‌کردم. در خانه هم تنها بودم و شور و شوقی برای ورزش مداوم نداشتم اما از وقتی این دستگاه‌ها را در این پارک دیدم، تقریباً نیم ساعت در روز ورزش می‌کنم.
اینجا هوا خوب است و جریان آب و صدای پرندگان حسابی آدم را سر ذوق می‌آورد؛ ضمن این‌که هر ساعتی از روز که فرصت داشته باشم و بیایم، عده‌ای مشغول کار با دستگاه‌ها هستند و همین انگیزه آدم را چند برابر می‌کند.» این را خانم 28 ساله‌ای که در یکی از بوستان‌های غرب تهران مشغول استفاده از دستگاه قدم‌زن هوایی است می‌گوید.
کارشناسان بسط و توسعه ورزش عمومی در اختیار گذاردن امکانات ورزشی بدون محدودیت زمان برای عموم مردم به‌صورت رایگان را از جمله محاسن نصب وسایل ورزشی در بوستان‌ها عنوان می‌کنند که به شرط استفاده درست و آموزش صحیح به بالا رفتن سطح سلامت عمومی و نشاط جامعه منجر می‌شود.
از دیگر مزایای این دستگاه‌ها می‌توان به سادگی استفاده از آنها و همچنین انجام حرکات ورزشی به کمک وزن استفاده کنندگان در هنگام ورزش روی دستگاه اشاره کرد. اما فرهنگ‌سازی استفاده از این وسایل، نکته‌ای است که به نظر می‌رسد تاکنون به‌صورت جدی به آن پرداخته نشده است.
مجتبی ابوطالبی کارشناس تربیت بدنی در این زمینه به همشهری می‌گوید: «از آنجایی که استفاده از هر وسیله‌ای نیاز اولیه به آموزش به‌کارگیری آن ابزار دارد بسیار لازم می‌آمد تا قبل یا همگام با نصب این دستگاه‌ها در پارک‌ها از سوی رسانه‌های عمومی فرهنگ‌سازی می‌شد و از سوی کارشناسان رشته تربیت بدنی آموزش‌های لازم ارائه می‌گردید.»
آموزش جهت استفاده از تک تک این ابزارها، آشنا کردن افراد با نوع تاثیرگذاری هر وسیله بر اندام‌ها و دستگاه‌های مختلف بدن، آشنا کردن افراد با خطرات احتمالی استفاده نادرست از ابزارها و فرهنگ‌سازی برای نگهداری و مراقبت از وسایل نصب شده از جمله نکاتی است که طالبی بر لزوم انجام آنها تاکید می‌کند.
دستگاه‌های چینی را نشکنید!
شاید اگر توصیه‌ها به‌کار بسته می‌شد، مدت کمی پس از اجرای این طرح شاهد شکستن و از کار افتادن بعضی وسیله‌ها در بوستان‌های مختلف نبودیم. این نکته‌ای است که مهندس لاهیجی، مدیر اداره مبلمان شهری سازمان زیباسازی شهرداری تهران نیز به آن اشاره می‌کند: «دستگاه‌ها از روی نمونه‌های چینی ساخته شده بدون این‌که به تفاوت‌های فرهنگی توجه شود. آنجا فرهنگ‌سازی شده و مردم خیلی راحت با کت و شلوار روی دستگاه می‌خوابند و با رعایت اصول لازم از آن استفاده می‌کنند اما ما عکس‌هایی داریم که هفت هشت بچه قد و نیم قد به یک دستگاه آویزان شده‌اند و یا شاهد بوده‌ایم که بعضی جوانان بر سر این‌که کدام‌یک می‌توانند فلان دستگاه را بشکنند، شرط‌بندی می‌کنند.»
البته این تمام ماجرا نیست و ظاهراً علاوه بر تفاوت فرهنگی، تفاوت‌های فیزیکی مردم چین با ایرانی‌ها هم از نظر دور مانده است: «اکثر این وسایل برای چینی‌هایی با قد حدود 5/1 متر و وزن 50 کیلوگرم طراحی شده در حالی که میانگین قد مردم ما 170 است و وزن متوسط مردم هم حدود 70 کیلوگرم است.
این مساله مقاومت دستگاه‌ها را کم کرده است؛ ضمن این‌که بسیاری از وسایل متناسب با ساختار فیزیکی افراد قابل تنظیم نیستند. در برخی از دستگاه‌ها نیز قطعات به‌کار رفته از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست و در اندک زمانی از کار افتاده یا به‌طور کل نابود می‌شوند مانند شکسته شدن برخی پدال‌ها، جدا شدن زنجیرها و از کار افتادن قسمت‌های سیمی.»
استفاده از شفت به‌جای بلبرینگ و همچنین کم بودن ضخامت لوله‌ها و استفاده از جوش‌های ضعیف از دیگر مشکلاتی است که مهندس لاهیجی به آنها اشاره می‌کند. عدم توجه به چنین مسائلی باعث شده که تاکنون بیش از 50 درصد وسایل آسیب ببینند و همچنین تعدادی از استفاده کنندگان هم با آسیب دیدگی مواجه شوند. لاهیجی در این زمینه می‌گوید: «آسیب دیدگی جدی 3-4 نفر بود که به ما مراجعه کردند و بیشتر هم از ناحیه تاندوم پا آسیب دیده بودند.»
این کارشناس افراد مصدوم را در گروه سنی زیر 15 سال ذکر می‌کند و ادامه می‌دهد: «این وسایل اصلاً برای گروه سنی کودکان طراحی نشده و استفاده بچه‌های زیر 13 سال و با قد کمتر از 5/1 متر از این وسایل توصیه نمی‌شود.»
تصمیم عجولانه
اما چرا هنگام طراحی و نصب این وسایل، کیفیت مناسب مدنظر قرار نگرفته است؟ لاهیجی این سؤال را این‌گونه پاسخ می‌دهد:
«طرح ساخت این وسایل را اصلاً شخصی از روی نمونه‌ها و عکس‌های وسایل مورد استفاده در چین در زمان شهردار قبلی به شهرداری پیشنهاد داد که مورد توجه قرار گرفت. در آن زمان ما با این‌که با اصل طرح موافق بودیم از مسئولان خواستیم تا به ما فرصتی دهند تا با انجام مطالعات لازم دستگاه‌ها را متناسب با فیزیک و فرهنگ مردم خودمان طراحی کنیم، اما با این استدلال که قرار است.
این طرح هرچه زودتر و در زمان همین شهردار به بهره‌برداری برسد، این زمان از ما دریغ شد و در نتیجه 50 ست (هرکدام شامل 20 دستگاه) توسط بخش خصوصی و تحت نظارت سازمان زیباسازی از روی نمونه‌های چینی ساخته شد و در بوستان‌های تهران نصب شد و علاوه بر آن به دلیل استقبال مردم، شهرداری مناطق هم به‌طور مستقل در برخی پارک‌ها دستگاه‌ها را نصب کردند که با وجود صرف هزینه‌ای حدود 10 تا 14 میلیون تومان برای هر ست، به دلایلی که ذکر شد دستگاه‌ها از کیفیت و ماندگاری مناسب بی‌بهره‌اند.»
اما این تجربه دوساله چندان هم خالی از فایده نبوده است: «مشکلاتی که پس از نصب دستگاه‌ها پدید آمد باعث شد از دکتر قالیباف مجوز طراحی نمونه‌های جدید را بگیریم و با مساعدت شهردار تهران طراحی 100 ست جدید انجام شده که به مرور در بوستان‌ها نصب می‌شوند. علاوه بر آن نمونه‌های فعلی را هم مطابق استانداردهای جدید بازسازی می‌کنیم.»
استفاده از مصالح با کیفیت، لوله‌های ضخیم‌تر، رولبرینگ و بلبرینگ برای اتصال قطعات، تغییر کارایی برخی دستگاه‌ها تا حرکات بهتر و دقیق‌تر اجرا می‌شوند و مجهز کردن تمام دستگاه‌ها به تابلوی آموزشی شامل شکل و توضیح استفاده از دستگاه از جمله این تغییرات است؛ ضمن این‌که قرار است در تمام پارک‌ها از کارشناسان و یا دانشجویان تربیت بدنی برای آشنایی مردم با استفاده صحیح از وسایل استفاده شود.
تغییر رنگ وسایل از دیگر تفاوت‌های سری جدید وسایل بدنسازی است: «سعی داریم از رنگ‌های متنوع‌تر متناسب با محیط هر پارک استفاده کنیم. چون رنگ زرد و قرمز فعلی وسایل برای برخی دوستان تداعی کننده مهدهای کودک است.»
توصیه‌های ایمنی
تا هنگامی که با اجرای کامل طرح جدید بتوانیم از وجود کارشناسان تربیت بدنی برای انجام صحیح حرکات استفاده کنیم، بد نیست این توصیه‌های ابوطالبی را مدنظر داشته باشیم:
افرادی که دارای ناراحتی‌های جسمانی هستند بدون هماهنگی با افراد ذی‌صلاح یا پزشک از وسایل ورزشی استفاده نکنند؛ افرادی که مشکلات قلبی- ریوی دارند هنگام استفاده از وسایل در کنترل ضربان قلب خود نهایت دقت را به‌کار برند؛ از انجام حرکات با سرعت زیاد یا فشار بیش از اندازه جداً پرهیز کنید؛ قبل از استفاده از وسایل حتماً بخش‌های درگیر بدن را به‌صورت اختصاصی گرم نمایید؛ لباس مناسب علاوه بر راحتی می‌تواند از بروز برخی مشکلات (عدم حرکت مناسب- ایجاد حساسیت پوستی و...) جلوگیری نماید؛ مراقب محل‌های اتصال ابزارها و سایر بخش‌ها باشید تا از آسیب دیدگی احتمالی جلوگیری شود.
اغلب دستگاه‌ها برای سنین نوجوانان به بالا طراحی شده است پس مراقبت از استفاده کودکان از این وسایل الزامی است. استفاده نادرست برخی وسایل می‌تواند باعث ناراحتی گردد لذا حتماً قبل از به‌کارگیری وسایل از نحوه کارکرد و تاثیرات آن مطلع شوید.
انجام هر حرکت ورزشی مستلزم رعایت اصولی است (شدت- تکرار- زمان) لذا بایستی آنها را مدنظر قرار داد.
در زمان استفاده از وسایل بایستی دقت لازم را داشته باشیم (بلافاصله پس از صرف غذا- یا هنگامی که انرژی بدن به حداقل می‌رسد انجام حرکات ورزشی سنگین توصیه نمی‌شود) انجام حرکات به‌صورت علمی (رعایت شدت- تکرار- زمان- زوایای حرکت) بسیار بهتر از انجام حرکات زیاد- سریع و غیرعلمی است.
برای افراد مسن بیشتر حرکات انعطاف‌پذیری و حرکاتی که دستگاه‌های قلبی- ریوی را بهبود می‌بخشد توصیه می‌شود تا انجام حرکات شدید قدرتی.