فیزیوتراپی یکى از قدیمى‌ترین علوم پزشکى به شمار مى‌آید، اما از ورود دانش نوین آن به ایران حدود 40 سال می‌گذرد. به بهانه برگزاری هجدهمین کنگره فیزیوتراپی ایران که 81 تا 20 اردیبهشت ماه، در مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون، با شعار «استفاده نکردن از دارو و رعایت بهداشت فیزیکی» برگزار می‌شود به سراغ دکتر محسن هاشمی، رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران رفتیم تا با جایگاه فیزیوتراپی در ایران و همچنین میزان شناخت مردم و مخصوصاً متخصصان با این رشته بیشتر آشنا شویم.
- گاهی مردم از هزینه‌های فیزیوتراپی گله می‌کنند. نظر شما چیست؟
به نظرم رشته فیزیوتراپی در حقیقت یک درمان رایگان است و ارزانترین درمان در وزارت بهداشت محسوب می‌شود. همچنین یکی از پر‌نیاز‌ترین رشته‌ها، این رشته است. ولی متأسفانه وزارت بهداشت راه درمانهای پرهزینه را چهار بانده می‌کند و راه درمانهای کم‌هزینه را دوطرفه و باریک می‌کند، در حالی که این رشته می‌تواند مصرف دارو را کم کند.
مثلاً یک بیمار توانبخشی قلبی یا مبتلا به آرتروز زانو در این رشته هیچ احتیاجی به دارو درمانی ندارند. اگر ما فکر کنیم که مصرف سرانه دارو را در جامعه با فیزیوتراپی می‌توانیم کم کنیم، به اهمیت جایگاه آن پی می‌بریم. ولی برنامه‌ریزی‌های وزارت بهداشت در این مورد به گونه‌ای است که همیشه راه مراجعه بیماران را برای درمانهای غیر دارویی می‌بندد.
- پس به نظر شما شناخت مردم از این رشته در مقایسه با کشورهای دیگر خوب نیست؟
نه، خوشبختانه شناخت مردم بیش از آن چیزی که ما روی آن کار کردیم است. منتها جایگاه فیزیوتراپی به آن سرعت بر خلاف چیزی که در دنیا مشاهده می‌کنیم نبوده. در حقیقت این رشته به اندازه نیاز جامعه جایگاه ندارد.
- و به نظر شما مشکل کجاست؟
ببینید، ما به عنوان متخصصان در این رشته فقط می‌توانیم از نظر علمی کاری کنیم که فیزیوتراپی بهتر شناخته شود، ولی نمی‌توانیم کاری کنیم که سیاستگذاری وزارت بهداشت در مورد جایگاه این رشته در کشور تغییر کند.
در حقیقت سلامت جامعه ما در نظام بهداشت و درمان مثل یک پازل است که هر کدام از قطعات این پازل رشته‌های مختلف پزشکی هستند. یکی از آنها هم فیزیوتراپی است که در کشور ما متأسفانه این پازل یا جای خودش نیست و یا کاملاً خالیست. من معتقدم ما هنوز جایگاهی در نظام وزارت بهداشت و درمان نداریم، در حالی که در کشورهای دیگر برای این رشته سیاستگذاری ویژه‌ای می‌شود.
- پزشکان در مورد این رشته چقدر آگاهی دارند؟
در اوایل ورود فیزیوتراپی حتى بیشتر پزشکان هم در مورد فیزیوتراپى آگاهى نداشتند. چون رشته نویى بود. البته ارتوپدها و جراح‌هاى مغز و اعصاب مى‌دانستند، بعد از هر عمل بیمارشان نیازمند فیزیوتراپى است. کم‌کم بقیه پزشکان در رشته‌هاى مختلف وقتى مى‌دیدند بیمارانشان با مراجعه به ما به نتایج خوبى مى‌رسند به اهمیت این رشته پى بردند.
- آماری دارید که در چند درصد موارد پزشکان درمان فیزیوتراپی را برای بیماران تجویز می‌کنند؟
متأسفانه در جامعه کنونی ما راه‌های مراجعه به تخصص‌های مختلف و مصرف بی‌رویه دارو بسیار راحت و در دسترس همگان است ولی در مقابل آنچه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، درمانهای ارزان قیمت و راهکارهای عملی نظیر فیزیوتراپی در جهت پیشگیری از ابتلا به انواع بیماریهاست.
الان در اکثر برنامه‌های رسانه‌ای آنچه بیشتر به عموم مردم آموزش داده می‌شود، نحوه مراجعه به پزشکان خاص و یا استفاده از روشهای درمانی پرهزینه است، در حالی که در جامعه ما دیگر مردم می‌دانند که فیزیوتراپی راه درمانی کوتاهی است، اگرچه این راه توسط خیلی از متخصصان به علت اقدامات درمانی بی‌مورد طولانی می‌شود.
- خیلی از مردم هم در مواقعی که باید به یک فیزیوتراپ مراجعه کنند خوددرمانی را ترجیح می‌دهند. نه؟
شاید به این خاطر که در هیچ کجای دنیا اینقدر راحت دارو در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد. امروز در تمام کشورهای پیشرفته روند درمان به جایی رسیده که مواد شیمیایی و دارو برای درمان دیگر باید کنار گذاشته شود.
امروز شعار طب مدرن طب بدون دارو است. شعار کنگره ما هم این است: مصرف داروی کمتر، تجویز داروی کمتر، نگهداری داروی کمتر و در نهایت خوددرمانی کمتر. خوددرمانی در جامعه ما فرهنگ شده است. ولی متأسفانه وزارت بهداشت برای این همه دارو که در خانه‌ها وجود دارد یک ستاد تشکیل نمی‌دهد و برای پیگیری و کم کردن مصرف دارو اقدام جدی نمی‌کند.
- فکر نمی‌کنید شما بیش از حد دارید روی تأثیر فیزیوتراپی تاکید می‌کنید؟ یعنی واقعاً این رشته این جایگاهی را که می‌گویید در طب مدرن دارد؟
شک نکنید، درمان بسیاری از بیماری‌ها از قبیل فلج مغزی، عمل قلب، آرتروز زانو و شکستگی‌های مختلف به فیزیوتراپی وابسته است. امروز خیلی از درمانها فقط با فیزیوتراپی میسر می‌شوند ولی متأسفانه برنامه‌های تبلیغاتی با شدت زیادی جلو می‌روند و سیاستگذاری اساسی را در هر کشوری متلاشی می‌کنند. داروهای خاصی را تبلیغ می‌کنند که فقط در مطب‌ها فروش می‌رود به گونه‌ای که الان میدان ناصر خسرو را می‌توانیم در خیلی از داروخانه‌ها و مطب پزشکان خیلی راحت ببینیم.
- یعنی شما می‌گویید امکان دارد یک بیمار بعد از یک عمل موفق، تنها به خاطر فیزیوتراپى نشدن دچار مشکل شود؟
بله، خیلى وقتها عمل جراحى به خوبى انجام مى‌شود، ولى بعد از آن تحرک و توان شخص کم مى‌شود، گاهى وقتها مریض بعد از عمل، فیزیوتراپى نکرده و معلولیت خاصى در آن عضو پیدا مى‌کند که دیگر قابل جبران نیست.
- عقب‌ماندگی تجهیزات فیزیوتراپی در کشور ما چقدر در عقب‌ماندن جایگاه فیزیوتراپی نقش داشته؟
در مورد تجهیزات و دستگاه‌های این رشته نواقص زیادی وجود دارد که روی هیچ‌کدام از این دستگاه‌ها امضا و تایید انجمن فیزیوتراپی ایران پاراف نشده است، یعنی هیچ‌یک از متخصصان انجمن فیزیوتراپی روی کیفیت این دستگاه‌ها نمی‌توانند نظر دهند. امروز دستگاه‌هایی در بازار فروخته می‌شود که اصلاً تحریک فیزیکی مناسبی ندارند در حالی که تبلیغات گمراه‌کننده در مورد این دستگاه‌ها روز به روز افزایش پیدا می‌کند.
- این نقص تجهیزات روی نتیجه درمان هم مؤثر است؟
به طور حتم نقص در دستگاه‌ها روی جلسات درمان تأثیر منفی می‌گذارد. امروز در کشور ما تبلیغاتی که روی این دستگاه‌ها می‌شود خیلی بیشتر از آن‌چیزی است که روی بروشورهای این دستگاه‌ها تبلیغ می‌کنند.
نمونه آن دستگاه‌های سنجش پوکی استخوان است که به علت همین تبلیغات امروزه حتی دختران خیلی جوان هم به این فکر می‌افتند که برای سنجش پوکی استخوان اقدام کنند، در حالی که سن پوکی استخوان به هیچ وجه کاهش پیدا نکرده است.
نمونه بارزتر آن دستگاه‌های سالنهای بدن‌سازی است که با تبلیغات کاذب نظیر از بین بردن چربی سعی در جلب مشتری دارند درحالی که چربی در هیچ حالتی تحت شرایط ماساژ با دستگاه در این سالنها آب نمی‌شود و باز هم متأسفانه وزارت بهداشت هیچ نظارتی بر کار این سالنها ندارد.
- الان نسبت به چند سال قبل سن مراجعه‌کنندگان به مراکز ارتوپدی و فیزیوتراپی کاهش پیدا کرده یا افزایش؟
در حال حاضر میانگین سن مراجعان، از حدود 06 سال به 03 تا 53 سال کاهش پیدا کرده است و امروزه بسیارى از بیماران مراجعه کننده کلینیک‌هاى ارتوپدى و فیزیوتراپى را جوان‌ها تشکیل مى‌دهند.
اما اگر بپرسید چند درصد از مردم چنین مشکلى ندارند، شاید بتوان گفت کمتر کسى را مى‌توان سراغ گرفت که چنین مشکلى نداشته باشد. یا شاید بتوان گفت هیچ کس. چه کسانى که کارهاى سبک انجام مى‌دهند و چه کسانى که کارهاى سنگین انجام مى‌دهند.
- فکر مى‌کنید چه عواملى باعث شده که مردم ما به خصوص در سن پایین این قدر دچار دردهاى عضلانى و عصبى و مفصلى شوند؟
جامعه امروز ما تنبل شده و به بیماری کم تحرکی مبتلا است که تبعات سوء آن شیوع چاقی و پوکی استخوان به ویژه در سنین پایین از طریق فاکتورهای این بیماری با عنوان بیماری ساکت است.
امروز والدین فکر می‌کنند که اگر واکسیناسیون کودکانشان را به موقع انجام دهند وظیفه خود را به طور کامل در مورد آنها انجام دادند در حالی که به تحرک و وضعیت فیزیکی کودک خود به اندازه توجه نمی‌کنند.
افراد مبتلا به بیماری ساکت و یا بیماری کم‌تحرکی، علائم بیماری ندارند و در ظاهر سالم هستند اما هیچ تضمینی برای سلامت جسمانی آنها در آینده وجود ندارد. علاوه بر این چند‌شغله بودن اغلب ایرانی‌ها، افزایش درصد اشتغال زنان، افزایش هزینه‌ها و نحوه زندگی، افزایش جمعیت، ورود تکنولوژی‌های جدید به کشور و نوع نگاه جامعه به فرهنگ سلامت از جمله علل ابتلای جامعه به بیماری کم تحرکی است.
- میزان دردهای عضلانی – اسکلتی در کدام گروه از افراد بیشتر است؟
در کسانى که کارهاى سبک انجام مى‌دهند. عضلات افراد پشت میزنشین فعالیتى ندارد و بیشتر مفاصل بدن آنان، در وضعیتى غیرطبیعى قرار مى‌گیرد. عضلات سد دفاعى در برابر فشار به مفاصل است. در این شرایط عضله فعال نیست و قرار گرفتن مفصل در حالتى غیرطبیعى و فشار بر آن بدون سد دفاعى، تخریب بیشترى در پى خواهد داشت.