شاید شاخص‌ترین این تغییرات تکمیل شبکه بزرگراهی باشد. از 40 سال پیش کارشناسان در طرح جامع حمل و نقل ترافیک پایتخت بیش از 550 کیلومتر شبکه بزرگراهی برای تهران پیش بینی می‌کردند اما این طرح تا سال‌ها ناتمام ماند تا اینکه در سال92 به نتیجه رسید و تهران صاحب 550کیلومتر شبکه بزرگراهی شد.
در این زمینه با دکتر سید مازیار حسینی، معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران به گفتوگو نشستیم. هدف از این گفتوگو بررسی فعالیت‌های عمرانی تهران در طول سال‌های گذشته است.
- سال92 پرونده شبکه بزرگراهی تهران بسته شد؛ اگر بخواهیم مقایسه‌ای بررسی کنیم، ساخت بزرگراه‌ها در زمان مدیریت فعلی تا چه اندازه توسعه یافت؟
پیش از شهریور‌ماه سال1384 میزان بزرگراه‌های شهر تهران 304کیلومتر بود. از این مقدار بزرگراه 175کیلومتر طی سال‌های1348 (آغاز نخستین طرح جامع شهر تهران) تا 1370ساخته شده و 129کیلومتر هم از سال1370 تا سال 1384. به‌عبارت دیگر در دوره نخست (1348تا 1370) به‌طور متوسط هر سال حدود 8کیلومتر بزرگراه در پایتخت احداث شده که این میانگین سرعت بزرگراه‌سازی در دوره دوم (1370 تا 1384) به 9/2کیلومتر در سال رسید. البته بیشترین میزان بزرگراه‌سازی در دوره دوم به سال‌های1371 تا 1381 بازمی‌گردد. اما در بازه زمانی سال‌های1384 تا 1392 بدون احتساب رمپ و لوپ‌های احداثی، بیش از 230کیلومتر به‌طول بزرگراه‌های شهر اضافه شد و این عدد یعنی سالانه حدود 29کیلومتر بزرگراه در 8سال اخیر ساخته شده است. به این ترتیب حالا بالغ بر 535کیلومتر بزرگراه در تهران داریم.
- یعنی با این اتفاقات، فعلا برنامه‌ای برای توسعه بزرگراه‌ها در دست نیست؟
واقعیت این است که از اهداف تعیین شده در طرح جامع جدید شهر تهران فقط 20کیلومتر دیگر باقی‌مانده که آن هم با تکمیل بزرگراه شهید شوشتری (محورکمکی بزرگراه بسیج) به اتمام خواهد رسید اما مطالعات مربوط به ادامه برخی بزرگراه‌ها یا افزایش ظرفیت بعضی دیگر از آنها انجام شده است تا عملکرد شبکه بزرگراهی پایتخت به حداکثر ممکن برسد. در این میان می‌توان به طرح ادامه بزرگراه یادگار امام (ره) اشاره کرد. همچنین گمانه‌زنی‌هایی صورت گرفته تا بزرگراه‌هایی مثل بزرگراه ارتش، شهید همت، شهید صیاد شیرازی، آیت‌الله سعیدی و شیخ فضل‌الله‌نوری افزایش ظرفیت یابند.
- ساخت بزرگراه‌ها یک موضوع جدی در هر شهر بزرگی است اما نگهداری و حفظ بزرگراه‌ها هم می‌تواند موضوعی مهم باشد، در این‌باره آیا اقدامی کرده‌اید؟
بله. همزمان با تکمیل شبکه بزرگراهی، سامانه نگهداری از معابر شهری نیز تدوین شد تا ضمن پرهیز از دوباره‌کاری‌ها و جلوگیری از صرف هزینه‌های بی‌مورد، رویکرد تعمیر و بازسازی کلی معابر پس از آسیب‌دیدگی آنها، به دیدگاه نگهداری پیشگیرانه تغییر یابد. به این ترتیب علاوه بر افزایش عمر مفید معابر شریانی و کاهش قطعی هزینه‌ها، بحث‌های تضمین کیفیت پروژه‌های راهسازی و سنجش میزان بهره‌وری از این قبیل معابر هم جایگاه خود را به درستی پیدا کرد. به‌طور مثال در مقایسه بین سال‌های1390 و 1391با 50درصد بودجه کمتر، شاخص کیفیت روسازی معابر بزرگراهی تهران (شاخص PCI) از 84/4 به 86/3 افزایش یافت.
- مهم‌ترین اتفاق در توسعه شبکه بزرگراهی، ساخت بزرگراه امام علی(ع) بود که شمال‌شرق تهران را به جنوب پایتخت متصل کرد. در جریان ساخت این بزرگراه بیش از 40پل غیرهمسطح احداث شد. این اتفاق یک شاخص بزرگ عمرانی محسوب می‌شود، در این مورد کمی توضیح دهید.
بگذارید از پنجره آمار موضوع احداث پل‌های غیرهمسطح در تهران را بررسی کنیم. تا قبل از سال 1384تعداد پل‌ها و تقاطع‌های غیرهمسطح پایتخت 157عدد بود که از این میزان 37پل و تقاطع غیرهمسطح پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، 8عدد طی سال‌های 1357تا 1367، حدود 112پل و تقاطع غیرهمسطح در سال‌های 1367تا 1384و نهایتاً 174دستگاه سازه‌های حمل‌ونقلی اینچنینی در 8سال گذشته احداث شدند. به تعبیر ساده‌تر در دوره کنونی به‌طور متوسط هر سال حدود 22پل و تقاطع غیرهمسطح به معابر سواره‌رو شهرمان افزوده شده و حالا تهران دارای 331پل و تقاطع غیرهمسطح است.
- تعمیر و نگهداری این سازه‌ها چطور است؟
فارغ از پل‌ها و تقاطع‌های جدیدی که در این سال‌ها ساخته شد، 2مقوله مقاوم‌سازی پل‌ها و همچنین تعمیر و نگهداری از این سرمایه‌های شهر طی 8سال گذشته به‌طور ویژه مدنظر قرار گرفت. بازرسی فنی تمام پل‌های شهر و تهیه شناسنامه فنی برای آنها، منجر به شکل‌گیری طرح تعمیر و نگهداری 140پل معیوب شد که از این تعداد تاکنون بیش از 33پل تعمیر اساسی و حدود 6کیلومتر از درزهای انبساط پل‌ها تعویض شده است. از طرفی با ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای 106پل شهر تهران، طرح مقاوم‌سازی 8پل نظیر پل‌های سیدخندان، چمران و آزمایش به مرحله اجرا در‌آمد و آزمایش‌های مقاومت مصالح و ژئوتکنیک 35پل نیز به سرانجام رسید. برنامه‌های آتی حوزه معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران در این زمینه شامل تکمیل مطالعات مرحله دوم مقاوم‌سازی 59پل، اجرای عملیات مقاوم‌سازی 98پل و تعمیر و نگهداری مستمر تمام پل‌های سطح شهر است. در حال حاضر مطالعات مرحله دوم ارائه طرح بهسازی لرزه‌ای و غیرلرزه‌ای در مورد 13پل تقاطع‌های مهم تهران در دست اقدام بوده و تعمیرات اساسی پل‌های شهر در 4پهنه توسط شرکت یادمان سازه به‌طور مستمر و بی‌وقفه دنبال می‌شود.
- آیا به فکر توسعه تونل‌ها و بهره‌گیری بیشتر از این روش هستید؟
با توجه به اهمیت فضاهای زیرسطحی در توسعه پایدار شهر و نقش انکارناپذیر آنها در بهبود کیفیت زندگی شهری، توسعه تونل‌های حمل‌ونقلی مورد توجه خاص مدیریت شهری در دوره کنونی قرار گرفت. در این زمینه ایجاد گروه تخصصی راهبری و هدایت طرح‌های تونلی و برنامه‌ریزی جهت سازماندهی مقوله نگهداری از تونل‌ها، جنبه عملی به‌خود گرفت و مطالعات مربوط به استفاده از فضاهای زیرسطحی به‌طور جدی از سال1389 آغاز شد. امروز به همت کارشناسان سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، طرح مطالعاتی 6تونل شهری در حال تکمیل است تا درصورت تأیید مراجع ذی‌صلاح، کارهای مقدماتی برای شروع عملیات اجرایی هر یک از آنها مدنظر قرار گیرد. این مطالعات، براساس شناسایی کمبود‌ها و با رویکرد به‌کارگیری روش‌های نوین طراحی و اجرای تونل‌های شهری انجام شده است تا ضمن رفع برخی نیازهای حمل‌ونقلی تهران، نظام کنترلی مشخصی بر پروژه‌های اینچنینی حاکم باشد.
- زمانی که شما قصد 2طبقه ساختن بزرگراه صدر را داشتید، 6کیلومتر تونل برای انتقال برق فشار قوی احداث کردید. در مراسم افتتاح این پروژه از احداث تونل مشترک تاسیسات شهری خبر دادید، ماجرای آن چیست؟
تونل مشترک تأسیسات شهری تونلی است که در اجرا و توسعه چنین تأسیساتی، جایگزین بخشی از شبکه‌های زیرزمینی و هوایی می‌شود. در این قبیل تونل‌ها به مدد تجمیع و تمرکز تأسیسات مختلف شهری، دسترسی به مجموعه زیرساخت‌ها تسهیل می‌شود. این تونل‌ها باید همانند اجزای یک سیستم با یکدیگر مرتبط باشند تا شبکه‌ای از تونل‌های مشترک تأسیساتی را تشکیل دهند. اگرچه احداث تونل‌های تأسیساتی و زیرزمینی‌کردن برخی از اجزای شبکه تأسیسات در قالب اقدامات مربوط به رفع معارض پروژه‌های عمرانی تجربه تازه‌ای در کلانشهر تهران نیست اما نباید فراموش کرد که مهم‌ترین عواید فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی چنین تونل‌هایی، زمانی مشخص می‌شود که این سازه‌های زیرزمینی به صورت یک شبکه فراگیر احداث شوند و با جانمایی انواع مختلفی از شبکه‌های تأسیساتی، از ارتباطات مؤثر در قالب یک‌سیستم به هم پیوسته برخوردار باشند.
این ضرورت‌ها در نهایت باعث شد تا کارشناسان سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران مطالعات طرح جامع شبکه تونل‌های مشترک تأسیسات شهری تهران را از اوایل سال 1388آغاز کنند. مطالعات مقدماتی از همان زمان در 2پهنه شرق و غرب تهران شروع و با همکاری نمایندگان شرکت‌های خدماتی در مرداد‌ماه 1391تکمیل شد. برای هدایت و راهبری این مطالعات، از خدمات 2 شرکت مهندسین مشاور بهره‌گیری شد و ضمن برگزاری 40جلسه متوالی، 15مجلد گزارش مکتوب و مصور تهیه شده است. برگزاری سمینارهای مختلف و تهیه لایحه جهت ارائه طرح به مراجع ذی‌صلاح، از دیگر نتایج این مطالعات پیچیده و طولانی مدت بوده است.
- در کنار توسعه شبکه بزرگراهی چندین پروژه دیگر هم در طول سال‌های گذشته در دست داشتید؛ ازجمله برج میلاد و دریاچه شهدای خلیج‌فارس؛ روند اجرای این طرح‌ها چگونه بود؟
برج چند منظوره میلاد با هدف احداث سازهای به یاد ماندنی و نمادین برای شهر تهران و همچنین رفع نیازهای مخابراتی پایتخت در سال1387 با افتتاح سالن همایش‌های بین‌المللی به بهره‌برداری رسید و سال1389 فاز نخست آن تکمیل شد. شرکت یادمان سازه متولی اجرای طرح احداث برج میلاد بود که پس از بررسی و مطالعه 17نقطه مختلف شهر، نهایتاً تپه‌های کوی نصر برای این منظور انتخاب شد. اما دریاچه شهدای خلیج‌فارس(چیتگر) نیز ازجمله رویاهای شهروندان تهرانی بود که طرح آن پس از 40سال انتظار در بهار سال 1392به ثمر نشست. این دریاچه 140هکتاری باعث رونق ساخت و سازهای شهری در غربی‌ترین منطقه پایتخت شده و یک تفرجگاه عمومی تلقی می‌شود. در سال‌های آینده با تکمیل فاز دوم دریاچه، امکانات دیگری به آن اضافه خواهد شد که در نوع خود کم‌نظیر خواهد بود. دریاچه شهدای خلیج‌فارس در مدت زمان تقریبی 30ماه ساخته شد.
رکوردشکنی زیر پوست‌شهر
در 8 سال اخیر از دوره مدیریت شهری، شاخص جدیدی هم به دست آمد، ساخت تونل‌های شهری و بهره‌برداری از آنها در زمانی کوتاه. نخستین تونل شهری در تهران، تونل رسالت بود که تیرماه سال1385 پس از 11سال کار عمرانی به بهره‌برداری رسید. اما از آن پس تونل توحید به طول 2برابر تونل رسالت در مدت 32ماه (اردیبهشت 1386تا بهمن 1388) و تونل نیایش به طول 2/5برابر تونل توحید در بازه زمانی 23ماه (فروردین1390 تا بهمن 1391) به بهره‌برداری رسیدند. عملیات سازهای تونل امیرکبیر به طول 1750متر هم که از مهرماه1388 شروع شده بود، عملا اواخر سال گذشته به پایان رسید. به این ترتیب حالا تهران از 18/3کیلومتر تونل شهری برخوردار است که تا قبل از سال1384هیچ نوع بهره‌مندی از این نوع امکان حمل‌ونقل شهری وجود نداشت. در مقام مقایسه می‌توان گفت سرعت ساخت تونل رسالت به‌طور میانگین 9متر در هر‌ماه بوده و در مورد تونل توحید این عدد به 134متر در‌ماه رسیده است اما تونل نیایش در این زمینه رکوردشکنی کرد و به‌طور متوسط سرعت احداث آن بالغ بر 410متر در هر‌ماه بود.