روحانی که مسئول مذاکرات هسته‌ای ایران در عهد ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی بود، این بار به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران در آستانه ورود به گفت‌وگوی هسته‌ای جدید با 1+5 بعد از تحویل کلید پاستور و رأی اعتماد مجلس به کابینه‌اش در نخستین اقدام عملی، علی‌اکبر صالحی را به‌عنوان ریاست سازمان انرژی اتمی برگزید.
تغییری در مسیر گذشته
بازگشت صالحی به سازمان انرژی اتمی با حکم حسن روحانی با استقبال غرب مواجه شد و خبرگزاری رویترز درباره این انتصاب نوشت که رئیس‌جمهور ایران، «صالحی عملگرا» را در رأس برنامه هسته‌ای کشور قرار داده است. گزارش رویترز بر این محور بود که انتصاب صالحی، نشانه دیگری مبنی بر تمایل روحانی برای پیگیری رویکردی منعطف‌تر نسبت به برنامه هسته‌ای ایران است. این خبرگزاری در گزارش خود اشاره می‌کند که هرچند رئیس سازمان انرژی اتمی ایران مستقیما در مذاکرات این کشور با قدرت‌های بزرگ دخالت ندارد، مسئولیت فعالیت تأسیسات هسته‌ای این کشور را برعهده دارد.
روحانی اعتدالگرا که در مبارزات انتخاباتی‌اش یکی از منتقدان اصلی ترکیب تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران بود پیش از این نیز با انتخاب محمدجواد ظریف برای وزارت امور خارجه، زمینه را برای تغییرات جدی‌تری در وزارت امورخارجه مهیا کرد و رأی اعتماد قاطع مجلس به وزارت ظریف نیز پیام آمادگی ایران برای آغاز مذاکرات جدی و سازنده را به دنیا رساند.
واشنگتن‌پست در گزارشی که فردای رأی اعتماد مجلس به کابینه روحانی منتشر کرد، از تأیید صلاحیت «چهره‌های کلیدی» کابینه روحانی سخن گفت. این روزنامه نوشت مجلس ایران که عمدتاً در اختیار محافظه‌کاران است، 3 نفر از 18وزیر پیشنهادی روحانی را رد کرد اما در میان 15نفر تأیید شده، وزرای کلیدی حضور دارند که در عملی‌کردن برنامه روحانی برای کاستن از انزوای بین‌المللی ایران و بهبود اقتصاد این کشور نقش اصلی دارند.در این گزارش محمدجواد ظریف و بیژن نامدار زنگنه وزرایی هستند که واشنگتن‌پست به آنها توجه بیشتری نشان داده و شرح حال مختصری از آنها منتشر کرده است.
فردای معارفه ظریف به‌عنوان وزیر جدید امور خارجه کشورمان نیز کاترین اشتون در تماسی تلفنی ضمن تبریک به او بر آغاز هر چه سریع‌تر مذاکرات تأکید داشت و پاسخ سکاندار جدید دستگاه دیپلماسی هم آمادگی ایران برای مذاکرات هدفمند البته در چارچوب زمانی مشخص بود. ظریف اتحادیه اروپا را به تفکر و فکری نو درباره مسئله هسته‌ای ایران دعوت کرد.
چه‌کسی جایگزین جلیلی می‌شود؟
چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه 1+5 اما با انتخاب دبیر عالی شورای امنیت ملی که قرار است در کنار روحانی فرمان مذاکرات هسته‌ای را بچرخاند روشن‌تر خواهد شد. شیخ دیپلمات قرار است به‌زودی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، یعنی جایگزین سعید جلیلی را معرفی کند و با انتخاب اعتدالگرایانه دیگری گام عملی دوباره‌ای را برای پایان دادن به بهانه‌آفرینی‌های غرب بردارد.
چه اینکه قدرت‌های غربی ازجمله فرانسه از همان روز انتخاب روحانی مدعی شدند که روحانی باید جدی‌بودنش برای حل مسئله هسته‌ای را از طریق گام‌های ملموس برای رفع نگرانی‌های جامعه بین‌المللی بردارد.حالا در چنین فضایی اینکه چه‌کسی مسئولیت دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی را برعهده بگیرد از این جهت اهمیت دارد که دبیر شورای‌عالی امنیت ملی مسئول پرونده هسته‌ای است و همچنین تعیین‌کننده جهت‌گیری‌های اصلی و سازنده تصمیمات کلان امنیتی در دولت حسن روحانی خواهد بود و انتخاب این فرد می‌تواند پیام مشخصی به طرف مذاکره‌کننده با ایران داشته باشد.
به‌رغم اینکه ایران در برنامه هسته‌ای خود پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای داشته و این روند را متوقف نکرده اما نتیجه مذاکرات ایران با 1+5 تا‌کنون نفعی برای تهران نداشته است؛ نه پرونده ایران از شورای امنیت به آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بازگشته و نه آژانس به شکل رسمی به صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران اعتراف کرده است و در واقع هیچ تلاشی برای پایان‌دادن به اتهام‌زنی غرب و آمریکا نسبت به برنامه هسته‌ای ایران نداشته است.
همین است که تصمیم روحانی برای انتخاب شخصیتی متنفذ و قوی برای دبیری شورای‌عالی امنیت ملی می‌تواند بن بست مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه 1+5 را به پایان برساند و چشم‌انداز مذاکرات را شفاف کند.علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس اخیرا گفته بود که محمد شریعتمداری از گزینه‌های اصلی دبیری شورای‌عالی امنیت ملی است و تأکید هم کرده بود که مذاکرات هسته‌ای ظریف و حساس است و می‌طلبد تا فرد منتخب در مسائل امنیتی سیاسی و نظامی تبحر داشته باشد. مرور تحولات روزهای آغاز به‌کار دولت یازدهم و واکنش‌های مثبت غرب به تصمیمات رئیس دولت اما تا حدودی آینده مذاکرات هسته‌ای تیم روحانی با 1+5 را بیشتر از همیشه نمایان کرده است.
بازهم دوپهلویی آمانو
آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای اخیرا در گفت‌وگو با تلویزیون روسیه ضمن اینکه از افزایش توانایی ایران برای تولید اورانیوم غنی‌شده ابراز نگرانی کرده، درعین حال گفته است که می‌خواهم با دولت جدید ایران کار کنم و آژانس متعهد است موضوع ایران را از راه گفت‌وگو و راه‌های دیپلماتیک حل کند و ما به گفت‌وگو ادامه می‌دهیم.
او گفته است: کار ما تحلیل درباره تولید تسلیحات هسته‌ای نیست بلکه ما عضو یک سازمان بین‌المللی هستیم که ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌ها را راستی‌آزمایی می‌کند. آمانو توضیح داده است: ما فعالیت‌های هسته‌ای ایران را که تحت نظر پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای انجام می‌شود، راستی‌آزمایی کرده‌‌ایم؛ این فعالیت‌ها که تحت نظارت پادمان‌های آژانس انجام می‌شود همچنان برای مقاصد صلح‌آمیز است.
آمانو گفته است که آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای سازمانی فنی است اما جوی که در آن کار می‌کنیم بسیار سیاسی است. او تأکید کرده که ما هرگز نگفتیم ایران تسلیحات اتمی دارد و تصمیم گرفته این تسلیحات را تولید کند اما گفتیم پرسش‌هایی در این‌باره وجود دارد که تهران باید پاسخ بدهد.
پیش از این گفته شده بود که قرار است ایران و آژانس در‌ماه آگوست(مرداد ماه) و بعد از استقرار دولت روحانی به گفت‌وگو بپردازند. در همین راستا اظهارات اخیر آمانو و تأکیدات دوپهلوی او را شاید بتوان بر انتظار آژانس برای خط‌گیری از آمریکا و غرب برای ارائه گزارش‌های دوپهلوی دیگر تعریف کرد.دو طرف آخرین بار در ماه مه(اردیبهشت ماه) در دفتر نمایندگی ایران در وین اتریش با یکدیگر دیدار کردند که بعد از پایان آن دور از مذاکرات، دو طرف به نسبت از مذاکرات راضی بودند و با لبخند به جمع خبرنگاران آمدند.
آخرین دور از گفت‌وگوهای ایران با گروه 1+5 اما در فروردین‌ماه سال‌جاری و در آلماتی قزاقستان انجام گرفت و از آن زمان به بعد 1+5 به بهانه انتخابات ریاست‌جمهوری و تغییر در تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای از انجام هرگونه مذاکره خودداری کرد.
خوش‌بینی
پس از انتخابات 92 که با پیروزی حجت‌الاسلام حسن‌روحانی به پایان رسید، رویترز گزارش کرد که 1+5 روحانی را شانسی برای معامله هسته‌ای می‌داند و نیویورک‌تایمز در گزارشی با عنوان رئیس‌جمهور محترم باعث خوش‌بینی در ایران و غرب شده است به توافق ایران و 3 کشور اروپایی در سال 2003درباره برنامه هسته‌ای ایران پرداخت.
آلمان یکی از 6 کشور مذاکره‌کننده با ایران نیز به اظهارات روحانی مبنی بر آمادگی‌اش برای مذاکره با غرب در مراسم تحلیفش در مجلس واکنش نشان داد و وستروله وزیر امورخارجه آلمان گفت که آماده مذاکره جدی با ایران است.استقبال غرب از آغاز مذاکرات، میزبان نشست آلماتی اول را به صرافت انداخت و همان روز، یعنی فردای مراسم تحلیف، قزاقستان برای میزبانی مجدد مذاکرات اعلام آمادگی کرد و دفتر مطبوعاتی رئیس‌جمهور قزاقستان اعلام کرد که این کشور برای میزبانی دور دیگری از مذاکرات میان اعضای گروه 1+5 و ایران درباره برنامه هسته‌ای آمادگی دارد.
پانزدهم مرداد‌ماه هم سخنگوی کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با استقبال از اظهارات روحانی گفت که با برطرف‌شدن تردید درباره اهداف اتمی ایران دلیلی برای ادامه تحریم‌ها نمی‌ماند. مایکل مان، درباره آینده مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای 1+5 ابراز امیدواری کرد و گفت: ما به حرف های رئیس‌جمهور جدید توجه می‌کنیم و امیدواریم که دولت ایران آماده باشد پیشرفت‌های سریعی به سمت حل و فصل نگرانی‌های بین‌المللی از برنامه هسته‌ای ایران بردارد و تعامل سازنده‌ای درباره طرح اعتمادسازی داشته باشد.یک روز بعد کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در پیام تبریکی به روحانی برای شروع مذاکرات با ایران اعلام آمادگی کرد. او از روحانی خواست که در اسرع وقت مذاکرات با 1+5 را از سربگیرد.
تأکیدات پی‌در‌پی روسیه هم برای از سر‌گیری مذاکرات حاکی از آغاز گفتوگوها با دستور کار تعامل و احترام بود. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امورخارجه روسیه با ابراز خوش‌بینی درباره دور بعدی مذاکرات گروه 1+5با ایران تأکید کرد که دور جدید مذاکرات باید تا نیمه سپتامبر (24شهریور) از سر گرفته شود. او گفت که مسکو در خوش‌بینی 5عضو دیگر گروه مذاکره‌کننده با ایران سهیم است و برای سازماندهی دور جدید گفتوگوها به محض اینکه روحانی مذاکره‌کننده هسته‌‌ای‌اش را معرفی کند، تلاش می‌کند.
تمایل غرب به آغاز دور جدید گفتوگوها اما واکنش دوباره قزاقستان را در پی داشت. معاون وزیر امور خارجه قزاقستان چند روز پیش ضمن اعلام آمادگی مجدد کشورش برای میزبانی مذاکرات میان 1+5 و ایران، خبر داد که ایران این پیشنهاد را مثبت ارزیابی کرده است. ساری‌بای در نشستی خبری اظهار کرد که قزاقستان آماده است در آینده نیز خدمات لجستیکی خود را ارائه داده و درصورت نیاز، به پیشرفت روند مذاکره بین ایران و گروه 1+5 درخصوص برنامه هسته‌ای این کشور کمک کند.
آخرین دور مذاکرات ایران و 1+5 در روزهای پنجم و ششم‌ماه آوریل امسال(فروردین) در آلماتی، پایتخت قزاقستان برگزار شد و حالا انتخاب دبیر شورای‌عالی امنیت ملی به‌عنوان مرد مذاکره‌کننده ارشد ایران ضمن اینکه ترکیب تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای را مشخص می‌کند، برگ برنده ایران در مذاکرات سخت و مهمی است که قرار است در شهریور‌ماه امسال از سر گرفته شود.