به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، اولین جلسه از مجموعه کرسی‌های آزاداندیشی در حوزه مهدویت که به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دانشگاه امام صادق(ع) راه‌اندازی شده است، امروز چهارشنبه، ششم شهریورماه، با عنوان «رویکرد قرآنی ـ روایی در حوزه مهدویت»، با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین سعید اصفهانیان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، حجت‌الاسلام و المسلمین محمود اباذری، مدرس حوزه و دانشگاه و مدرس مرکز تخصصی مهدویت و غلامرضا گودرزی، رئیس دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق(ع) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.
بنا بر این گزارش، حجت‌الاسلام اصفهانیان با اشاره به این مطلب که در مبحث مهدویت رویکردهای و نگاه‌های جهت‌مند مختلفی وجود دارد، در مورد رویکرد غالب، عنوان کرد: به نظر می‌رسد که ما بیش از این که به مهدویت پیش‌رو توجه داشته باشیم، به مهدویت گذشته‌گرا توجه داریم و کمتر به مباحث مربوط به امامت امروز امام عصر(عج) و مباحثی که مربوط به آینده است توجه می‌کنیم و جهت عمده نگاه ما به سمت گذشته است.
اصلی‌ترین آسیب مباحث مهدوی
وی اصرار بر گذشته‌گرایی و بی‌توجهی به مهدویت قرآنی را اصلی‌ترین آسیب فعلی مباحث مهدوی دانست و ادامه داد: عمده متدینین ما با نگاهی کلامی که نگاهی دفاعی است و با نگاهی با جهت پیشین به مهدویت نگاه می‌کنند. مجریان و بدنه اجرایی کشور نیز هرچند جهتی گذشته‌گرا ندارد و رویکردش نسبت به مهدویت رویکردی آینده‌گرا است، اما این رویکرد رویکردی قرآنی نیست چرا که آیند‌ه‌شناسی بدنه اجرایی غربی است.
ااصفهانیان همچنین با اشاره به نفی مهدویت قرآنی در برخی از کتب علمی و دائرةالمعارف‌های در دست تهیه در کشور و بی‌توجهی به این حوزه در مراکز علمی و اجرایی و استراتژیک و ذکر برخی از نمونه‌ها، بیان کرد: در بسیاری از آثار علمی و مراکز پژوهشی دینی که در این زمینه به صورت تخصصی کار کرده‌اند، از آیات صریح مهدویت غفلت شده است و در مواردی حتی طلاب مقید به قرآن و عترت نیز از نگاه قرآنی به مهدویت متعجب می‌شوند، چرا که با ورود به حوزه آینده‌پژوهی مشی آنان متأثر از نگاه‌های غربی شده است و این نشان از این دارد که ما جایی دچار اشکال هستیم.
این مدرس دانشگاه، عامل این امر را کمبود تولید محتوای علمی و تحلیلی در این حوزه عنوان کرد و گفت: با تولید محتوایی که در حوزه آینده‌پژوهی در غرب صورت گرفته و ترجمه این آثار به فارسی ادبیات این حوزه از پژوهش‌های غربی بر پژوهش‌های ما نیز غالب شده و سیطره پیدا کرده است؛ فلذا هم اکنون در مراکز مختلف از مراکز حدیثی گرفته تا مراکز تحقیقات نظامی و استراتژیک رویکرد غالب نه قرآنی است و نه روایی و این خطرناک است.
خطر گذشته‌گرایی در مهدویت
اصفهانیان افزود: اگر عموم مردم ما با رویکردی نیمه‌روائی، نیمه ادبیاتی، عاشقانه و با جهت گذشته‌گرا به مهدویت نگاه کنند برای ما شاید مشکلی ایجاد نشود، اما وقتی بدنه اجرایی می‌خواهند به آینده بپردازند، اگر با رویکرد قرآنی و روائی جامعه را پیش نبرند، اینجاست که احساس خطر می‌شود و یکی از شواهد این امر نیز این است که در حالی که در تدوین برنامه پنج توسعه در بخش فرهنگ بیش از 3 هزار ساعت کار کارشناسی انجام گرفت و قرار بود که سایه مهدویت بر این بخش از برنامه افکنده شود، دیدیم که بیش از سه سطر در این برنامه به این مسئله اشاره نشد. این به دلیل این است که بدنه به گونه‌ای است که نمی‌تواند این مبحث را بپذیرد.
وی این مسائل را نافی تلاش گسترده‌ای که امروزه با قصد ارتقای فضای مهدوی انجام می‌شود، ندانست و در ادامه اظهار کرد: حدیث ثقلین، شاخص سنجش حرکت است و باید در حوزه فرهنگ، در حوزه مدیریت، در حوزه آینده‌پژوهی، در انسان‌شناسی و در حوزه‌های مختلف دیگر آن را پیش روی خود قرار دهیم و اندیشه و رفتارمان را براساس آن تنظیم کنیم و در حوزه مهدویت نیز باید به این سمت حرکت کنیم.
وی همچنین با اشاره به آیات 25 تا 30 سوره فرقان که براساس آن، رسول گرامی اسلام(ص) در آینده از مهجور ماندن قرآن شکایت خواهند کرد، عنوان کرد: این بیان بیان رسول از جمع‌بندی رفتار امت نسبت به قرآن است که قرار است شاخص سنجش باشد و باید بپرسیم که آیا ما در جایگاهی که قرار داریم، می‌خواهیم که از قرآن رفع مهجوریت کنیم یا نه؟ و آیا حاضریم همان‌گونه که قرآن را بر سر خود قرار می‌دهیم، آن را بر وجودمان هم جاری کنیم؟ از جمله موضوعاتی که باید نسبت به رفع مهجوریت آن در قرآن تلاش کنیم موضوع مهدویت است و باید در راه مهدویت قرآنی گام‌های جدیتری برداریم.
اصفهانیان در ادامه این نشست به مرور آثار مهدوی روایی و قرآنی در طول بیش از هزار سال گذشته پرداخت و گفت: در آثار روایی از زمان معصومین(ع) تک‌نگاری‌هایی خلق شد که گاه فقط بخشی از یک کتاب را به خود اختصاص داده‌اند و گاهی مشمول شرح و توشیح هم می‌شوند و گاهی هم به سمت آثار هنری سوق داده شده‌اند. اما برخلاف دیگر آثار روایی، درحوزه مهدویت جامع‌نگاری و نگرش کلان تا زمان حاضر وجود نداشته است. البته ابتدای این جامع‌نگاری‌ها مربوط به علامه مجلسی است اما در مجموع چه در تک‌نگاری‌ها و چه در جامع‌نگاری‌ها صحت‌سنجی صورت نگرفته است.
جای خالی مباحث رجالی و متن‌پژوهی
وی افزود: وقتی آثار روایی مهدویت را مطالعه می‌کنیم، می‌بینیم که جای مباحث رجالی و متن‌پژوهی خالی است و جایگاه‌شناسی مد نظر قرار نگرفته و عناصر مختلف روایی کنار هم ریخته شده، اما چینش نشده و سامان نگرفته است. ما مقطع‌شناسی نکرده‌ایم و نسبت عناصر مهدوی را با هم نسنجیده‌ایم. یک زمان ترس از آخرالزمان جامعه را فرامی‌گیرد و یک زمان عشق به امام زمان(عج) بدون این نسبت این‌ها با هم مشخص شود. ما باید عناصر مهدوی را هر کدام سر جای خود قرار دهیم و شامل و مشمول را لحاظ کنیم و از استفاده‌های بخشی از مهدویت دست برداریم و نگرشی جامع به آن داشته باشیم. تحلیل‌های ما از حالت منقطع از جایگاه‌شناسی باید بیرون بیاید و در فضایی کلان قرار بگیرد.
این مدرس دانشگاه افزود: این شاید اشکال رفتار ما نیست که تاکنون این گونه نبوده است بلکه به دلیل گسترده بودن این حوزه است. تلاش‌هایی که انجام شده است قابل تقدیر است اما افق طولانی و کار سنگین است و باید به مسائلی که مطرح شد فکر کنیم و به سمت نگاه‌های کلان حرکت کنیم.
وی در ادامه به اهم آثار قرآنی در حوزه مهدویت که طی هزار سال گذشته به رشته تحریر درآمده است اشاره کرد و با مروری بر این آثار گفت: در یک دوره تقریباً 700 ساله آن چیزی که می‌بیند ذکر پنج آیه مهدوی توسط پنج روایت در قرن چهارم، 12 آیه توسط 9 روایت در قرن هشتم، 66 روایت و شبه روایت در قرن یازدهم است و این یعنی کم‌اهمیت دانسته شدن مباحث قرآنی مهدوی طی هزار سال. بنابراین شعار ما در حوزه مهدویت در طی این هزار سال شعار «انی تارک فیکم الثقلین» نبوده است. این اشکال نیست به دلیل این که مشکلات متعددی وجود داشته است؛ بلکه نوعی خلأ وجود داشته و ما امروز باید این نقیصه را جبران کنیم.
تدوین آثار مستقل مهدوی قرآنی
اصفهانیان افزود: در طی 300 سال بعد که از علامه بحرانی تا انقلاب اسلامی ایران را در بر می‌گیرد، تدوین آثار مستقل مهدوی قرآنی نشان از قوت گرفتن این نگاه دارد و در این زمان از 120 تا 300 آیه مهدوی را در این آثار داریم. اما در 35 سال اخیر حرکت از 300 آیه تا 600 آیه، آن هم در آثار مستقل، به معنای این است که در این مدت کاری انجام شده است که در طی هزار سال انجام نشده است. بنابراین پس از حرکتی آرام، طی هزار سال و افزایش سرعت پس از آن الان و بعد از انقلاب اسلامی شاهد شتاب گرفتن مباحث مهدویت قرآنی هستیم.
وی اضافه کرد: ما هم از تک‌نگاری به سمت جامع‌نگاری آمده‌ایم و هم از آثار مستقل به سمت آثار تحلیلی آمده‌ایم و امروز بذرهایی از دل زمین بیرون آمده و به نهال‌هایی تبدیل شده که باید به ثمر بنشیند و فقط در حد آیه و روایت باقی نماند و در زندگی ما وارد شود.
وی گذر از لایه دفاعی در مباحث مهدویت پس از هزار سال و حرکت به سوی آثار مستقل را حاکی از ارتقای این حوزه دانست و گفت: رویکرد کلامی و دفاعی رویکردی بسیار اساسی است، اما برای زمانی است که ما در هجمه قرار داریم، اما آیا نباید پس از اثبات به این بپردازیم که امامت امام زمان(عج) در این زمان چگونه است؟ باید ببینیم که امامت امام زمان(عج) قابل مطالعه است و با چه شاخصی و حد و حدود آن چیست و صراط آن کدام است و افراط و تفریط آن چیست. در این صورت است که می‌توانیم به یک مقطع‌شناسی درست و جایگاه‌شناسی صحیح از عناصر مهدوی دست یابیم.