هفته گذشته نخستین اجلاس «شهر اسلامی» با حضور صدها اندیشمند اسلامی و بین‌المللی داخلی و خارجی در سالن مسجد النبی شهر قزوین برگزار شد. این اجلاس فتح‌بابی بود بر تقویت معماری اسلامی و ارائه الگویی که می‌تواند ذهن علاقه‌مندان را به‌خود معطوف دارد. این اجلاس با شعار «اهمیت معیارهای سکونت، توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی در اسلام» تلاش داشت مفاهیم کالبدی توسعه شهری را با همکاری سازمان اسکان بشر سازمان ملل و نهادهای ملی و بین‌المللی با حضور اندیشمندان جهان اسلام بررسی کند. 27مهمان خارجی از 17کشور اسلامی در برنامه‌ها شرکت داشتند.
شهر اسلامی که با محور تدوین «منشور سکونت در اسلام» و برپایی نمایشگاهی از بهترین و شاخص‌ترین تجارب شهرهای اسلامی در داخل و خارج از کشور به‌کار خود پایان داد، تلاش کرد مفاهیم شهر و شهرسازی در عصر کنونی را طلیعه‌ای برای ظهور و بروز شهرهای نوین اسلامی در جهان معرفی کند. این اجلاس با مشارکت دانشمندان علوم دینی و علوم شهری و شهرداران پایتخت‌های اسلامی زمینه ساخت و توسعه شهرهای اسلامی را فراهم و اصول و معیارهای جهانی سکونت که در محتوای دین اسلام مورد توجه قرار گرفته را در مقیاس جهانی مطرح کرد تا ترویج ارزش‌ها و قابلیت‌های دین اسلام در جهان معاصر معرفی شود.
ارائه 12مقاله علمی
در پی برگزاری اجلاس جهانی شهر اسلامی، 12مقاله با موضوعات انسان در شهر، جامعه و اجتماعیت در شهر، هویت در شهر اسلامی و آرمان‌شهر اسلامی، فرهنگ شهرنشینی و شهروندی به دبیرخانه اجلاس ارائه شد. در بخش دیگر اجلاس از تمام متخصصان حوزه علوم دینی و علوم و مدیریت شهری دعوت شد تا درخصوص معیارهای سکونت در شهر اسلامی بیانیه‌ای را تدوین کنند.
این پیش‌نویس دستورالعملی بود تا بتوان براساس آن در بدنه اجرایی امکانی ایجاد شود تا با این اصول و موازین فرایند و تحولی در ساخت‌وساز در کشور صورت گیرد و با این حرکت بتوان تلنگری برای اجرا در شهرها ایجاد کرد. فروش تراکم و مادیات شهری گرچه در شهرها باید موردتوجه باشد اما این اجلاس تلاش کرد به مدیران شهری راهی ارائه دهد که معنویت شهر را نیز مورد توجه قراردهند. روح اجتماعی و روح سرمایه اجتماعی در بسیاری از شهرهای اسلامی فراموش شده و کیفیت در شهرها فدای مادیات و عوامل اجرایی شده که این اجلاس نقطه آغازی برای تدوین منشور سکونت در اسلام بود.
تدوین «منشور سکونت در اسلام» 4ماه به طول انجامیده و با دعوت از کارشناسان دانشگاه‌های اسلامی در این پژوهش کمک‌های زیادی دریافت شده که در این راستا 4 دانشگاه از داخل کشور و 18دانشگاه از کشورهای مختلف اسلامی دعوت شده بودند تا در تدوین این منشور نقشی ایفا کنند. محورهای منشور درخصوص انسان در شهر اسلامی و محیط‌زیست در شهر اسلامی، مفهوم توسعه پایدار در شهر اسلامی، جامعه فرهنگ و اجتماعیت و مفهوم آرمان‌شهر اسلامی که دغدغه همه مدیران است و نیز معنویت در شهر اسلامی و مدینه فاضله است. در پایان این اجلاس مقرر شد دومین اجلاس شهر اسلامی 2 سال دیگر در شهر کاظمین عراق برگزار شود.
تمرکز بر شاخص‌های معماری اسلامی
آیت‌الله سیدعبدالهادی شاهرودی، عضو مجلس خبرگان رهبری ازجمله چهره‌های حاضر در اجلاس شهر اسلامی بود. وی با ارائه مقاله‌ای با عنوان «لزوم جایگزینی شاخص‌های معماری اسلامی به جای الگوهای غربی» در بخش علمی اجلاس شرکت کرد. آیت‌الله شاهرودی در این‌باره به همشهری اظهارداشت: جامعه شناسان می‌گویند مردم، شهرها را می‌سازند و سپس شهرها انسان‌ها را می‌سازند لذا توجه به اصول شهرسازی باید مورد توجه جدی قرار گیرد. وی بیان کرد: شهر اصلی مشهد با محوریت حرم مطهر و انشعاب 4 خیابان کاملا هماهنگ با قبله ساخته شده و خیابان اصلی کاشان با مسجد جامع هماهنگ است و مسجد بزرگ اصفهان در نقش‌جهان کنار دارالحکومه ساخته شده و در گذشته سازندگان مساجد علاوه بر محراب، چهارستون مسجد را با قبله هماهنگ می‌ساختند.
وی گفت: مهندسان و معماران ایرانی در هر منطقه با توجه به نیاز هر منطقه مساجد را می‌ساختند که دیواره‌های ضخیم دکل‌های بادگیر شهر یزد، زیرزمین‌های دزفول، پیاده‌روهای مسقف اهواز، شیروانی‌های منازل شمال ایران و خانه‌های چوبی این منطقه و خانه و مسجدهای چند طبقه کاشان با محوریت فضای میانی و پل‌های زیبای اصفهان همگی بیانگر آن است که نیازهای این مناطق در معماری لحاظ شده و به‌خوبی می‌تواند الگوی ساخت‌وساز در کشور به جای معماری غربی باشد. وی افزود: در جای‌جای میهن اسلامی شاخص‌های معماری بسیار ایده آلی داریم و سردر‌ها و ستون‌های بلند و ساختمان‌های دلگشای ایران بیانگر استعدادهای شگرف و ذوق مردم این سرزمین است.شاهرودی تصریح کرد: تداخل بافت‌های خارجی با بافت اصیل ایرانی خلاف ذوق و فطرت انسانی است و در کنار معماری ایرانی شاهد برپا شدن ساختمان‌هایی با سبک چینی، ایتالیایی و فرانسوی هستیم درحالی‌که خودمان معماری با کیفیتی داریم.
عضو مجلس خبرگان رهبری یادآورشد: در گذشته خانه‌ها به‌گونه‌ای ساخته می‌شد که مهمان مزاحم صاحبخانه نبود و حریم‌های شرعی رعایت می‌شد و اندرونی و بیرونی وجود داشت که قصدش صیانت از خانواده‌ها بود و حتی در بوستان‌ها با نرده‌های چوبی جایگاه استراحت تعبیه شده بود تا آرامش خانواده‌ها فراهم شود. شاهرودی تصریح کرد: هم‌اکنون در برخی معماری‌های اروپایی از معماری اسلامی استفاده می‌کنند و حتی در آلمان و مسکو خانه‌ها به‌گونه‌ای هستند که به یکدیگر اشراف ندارند اما در ایران این موارد کمتر رعایت می‌شود. وی بیان کرد: در آپارتمان‌نشینی شاهد حضور افرادی با فرهنگ‌های متفاوت مناطق ایران هستیم که باید در شهرسازی‌ها نیازها و فرهنگ‌ها مورد توجه قرار گیرد و نیازها با تهیه برخی نقشه‌های مهندسی تأمین شود.
حضور پررنگ سازمان ملل در اجلاس
یکی از نقاط قابل‌ارزیابی نخستین اجلاس شهر اسلامی آن بود که سازمان اسکان بشر ملل متحد و نهادهای ملی و بین‌المللی در آن حضور فعال داشتند.رضا پوروزیری مدیرکل خاورمیانه برنامه اسکان بشر سازمان ملل با بیان اینکه ایجاد شهر اسلامی هدف نهایی و اصولی این اجلاس و اقدامی علمی بود، به همشهری اظهار کرد: اگر علم و مفاهیم دقیقی برای تبیین شهر اسلامی ایجاد نشود و اگر دانش شهرشناسی اسلامی به سندی کاربردی تبدیل نشود، راه اجرای آن بسته خواهد بود.
همچنین حسن بلخاری، عضو هیأت علمی این اجلاس در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه یکی از نقاط قوت اجلاس، تشخیص و تعیین اولویت‌ها و تلاش‌ها برای تألیف کتب جهانی در این باب بود، گفت: ما درصدد برآمدیم تا علاوه بر احترام به حقوق شهروندی فردی، فرم طراحی اسلامی شهر را به سازندگان و مردم پیشنهاد کنیم تا هویت اسلامی و فرهنگی ضمن آزادی فردی محترم دانسته شود.
قزوین؛ شاخص‌ترین الگو
اما تاریخ 1300ساله شهر قزوین به‌عنوان محل برگزاری نخستین اجلاس شهر اسلامی نشان از نقش محوری این شهر در ارائه دستاوردهای معماری اسلامی و گردشگری اسلامی برای جهان اسلام و سایر فرهنگ‌های فراگیر دارد. مسعود نصرتی، شهردار قزوین در حاشیه اجلاس در گفت‌وگو با همشهری، شاخص‌های فرهنگی- تاریخی شهر قزوین به‌عنوان نخستین شهر آماده الگوی شهر اسلامی را برای حضار تبیین کرد. نصرتی با اشاره به اهمیت و ضرورت برگزاری اجلاس شهر اسلامی اظهار کرد: ساختار شهر اسلامی که روح توحید را در تمام عناصر خرد و کلان‌شهری در نهان و آشکار متجلی کرده، یادآور هویت ساکنان مسلمان آن است؛ بنابراین می‌توان گفت در شهر اسلامی ارتباط ذاتی و ساختاری بین فضای شهری و مناسبات اجتماعی برقرار است. نصرتی افزود: تلاش برای نزدیک شدن به آرمان شهر اسلامی و برپایی شهری شایسته کشورهای اسلامی نه‌تنها نیازمند گذار از معرفت شناختی جاری به مفاهیم کاربردی و حرفه‌ای است بلکه آرای فرهیختگانی که در جست‌وجوی یافتن راه حصول بدین مقصود هستند نیز می‌تواند مسیر دستیابی به این هدف متعالی را هموار سازد. حسن ابوترابی‌فرد، نماینده سابق قزوین در مجلس شورای اسلامی نیز درباره شاخص‌های قزوین برای انتخاب نخستین محل اجلاس گفت: اگر شهری از رحمت، اندیشه و عقل دور شود در درجه اول آبادانی، سرسبزی و باغ‌های آباد آن از بین می‌رود. وی یکی از ویژگی‌های شهر آباد از نظر قرآن را تأمین غذای سالم برای اهالی شهر دانست و ادامه داد: با توجه‌به آیاتی درخصوص تهیه غذای سالم و پاک در شهرها بیانگر وجود فرهنگ و تفکر دینی در آن شهر است.
حجت‌الاسلام ابوترابی فرد افزود: قزوین به‌عنوان شهری با ظرفیت‌های بالای مذهبی، دینی و انسانی و همچنین علمی باید به‌عنوان الگوی شهر اسلامی در جهان معرفی شود. این مسئول یادآور شد: در توسعه علمی قدم‌های بلندی برداشته‌ایم اما محیط‌زیست را تخریب کرده‌ایم. وظیفه مدیران ارشد احیای جنگل‌های کشور است.
لزوم ساخت پایدار شهر اسلامی
داگلاس ریگان، نماینده قائم‌مقام دبیرکل سازمان ملل متحد از شرکت‌کنندگان در اجلاس شهر اسلامی بود. ریگان که پیش از اجلاس ساعتی برای بازدید از آثار تاریخی و فرهنگی قزوین وقت گذاشته بود، در سخنان خود در تبیین شهرهای اسلامی گفت: اینگونه شهرها باید پایدار ساخته شوند و ایده‌های قوی در پشت این شهرها نهفته باشد. به گفته وی، سازمان ملل متحد علاوه بر شهرهای بزرگ به سکونت انسان‌ها در شهرهای کوچک هم توجه دارد و از آنجا که تمرکز روی جوانان است باید به نیازهای این گروه توجه جدی شود. این چهره بین‌المللی اجلاس با اشاره به اینکه تمام شاخص‌های جمعیت‌شناسی نشان می‌دهد که جوانان شهری تعداد قابل توجهی هستند، اظهار کرد: در شهر اسلامی موضوع بیکاری و اشتغال جوانان بسیار مهم و ضروری است زیرا جوانان کاربران اصلی فضاهای شهری هستند، لذا لازم است روی سکونتگاه‌ها توجه جدی و تمرکز شود که به‌نظر می‌رسد در کشور ایران مسئولان با سیاست‌های خود می‌خواهند اطمینان پیدا کنند که جوانان در مکان‌های مناسب زندگی می‌کنند. اثرگذاری اجلاس شهر اسلامی از دیگر محورهای سخنان داگلاس ریگان بود. وی تصریح کرد: برگزاری اجلاس‌هایی مانند آنچه در قزوین برگزار شده می‌تواند در ارائه الگوهایی برای بهتر ساختن شهرهای اسلامی تأثیرگذار باشد و امیدواریم فناوری‌ها، کارآفرینی و اشتغال در شهرها به دقت کارشناسی شود. وی اظهارداشت: در شهرسازی اسلامی باید به نیازهای جوانان به دقت توجه و از توانایی این گروه برای ساختن شهرها استفاده شود زیرا جوانان به‌خوبی نیازها و مشکلات را می‌دانند و برای آن برنامه دارند که باید مورد توجه قرار گیرد.