حجت‌الاسلام والمسلمین رضا محمدی‌پرچوی، رئیس مرکز آموزش راهبردی تربیت مربی حفظ قرآن کریم سازمان اوقاف و امور خیریه کشور در گفتوگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شعبه قم، به تحلیل قرائت ترتیل استاد خلیل‌الحصری پرداخت.
وی با اشاره به شروع ترتیل استاد حصری گفت: 53 سال قبل یعنی در سال 1960 میلادی، اولین دوره قرائت ترتیل قرآن کریم تحت عنوان «المصحف المرتّل» توسط شیخ محمود خلیل الحصری اجرا و ضبط شده است. البته این ترتیل در حضور جمعی از اساتید علم قرائت و تجوید، وقف و ابتدا و علم الحان و نغمات به عنوان کارشناس و ناظران فنی صورت پذیرفته است. در واقع وقتی گروهی از نخبگان قرآنی دانشگاه الأزهر کشور مصر تصمیم به ضبط و تسجیل اولین دوره قرائت مرتّل گرفتند این اقدام صورت گرفت.
وی ادامه داد: پس از ماه‌ها تست و ارزیابی اولیه از صدای قاریان برجسته و مشهور آن عصر همچون شیخ مصطفی اسماعیل، منشاوی، عبد الباسط و محمود علی البنّاء، با توجه به ویژگی‌های ممتازی که در صدا و فصاحت بالای ایشان در تلفظ حروف و کلمات وجود داشته، شیخ حصری را برای این کار انتخاب کردند و بدین ترتیب اولین دوره قرائت به روش ترتیل با صدای ملکوتی و روح‌بخش شیخ‌القراّء محمود خلیل الحصری ضبط و در بلاد مختلف اسلامی نشر داده شد و زمینه انس مسلمانان، قاریان و حافظان با صدای دلنشین ایشان فراهم شد.
فصاحت و رعایت تجوید؛ مهمترین ویژگی تلاوت حصری
این کارشناس قرائت قرآن با اشاره به خصوصیات قرائت مرتّل شیخ حصری یکی از خصوصیات ترتیل وی را فصاحت و تجوید ذکر کرد و افزود: بی‌شک یکی از ویژگی‌های بارزی که شیخ حصری را از سایر قرّاء مشهور متمایز کرده است؛ همان تلفظ ممتاز حروف و کلمات و برخورداری ایشان از فصاحت بالا است.
از این‌رو افرادی که قصد تمرین و ممارست بر روی تجوید و فصاحت قرائت خود را دارند، با استماع و گوش دادن مکرّر تلاوت ترتیل شیخ حصری به این توانمندی خواهند رسید. البته ایشان مدّ منفصل را به قصر خوانده‌اند، و معمولا هر جزء را در 50 تا 55 دقیقه، و هر صفحه از قرآن به خط عثمان طه را در دو دقیقه و نیم تلاوت کرده است.
مدیر سابق بخش آموزش جامعة القرآن الکریم با اشاره به نحوه وقف و ابتداء در روش شیخ محمود خلیل الحصری بیان کرد: شیخ حصری در بحث وقف و ابتداء کمی سخت‌گیرانه عمل کرده و معمولا آیات را با نفس‌های طولانی تلاوت می‌کند. هرچند گاهی اوقات محل وقف‌ها و ابتداهای ایشان جای تأمّل و بحث و بررسی دارد، که اساتید مربوطه باید به آن بپردازند.
وی صوت در روش قرائت شیخ حصری را دیگر خصوصیت شیوه این قاری برجسته عنوان کرد و گفت: مرحوم شیخ حصری دارای صدایی جامع و کامل از هر جهت است. هم از لحاظ حجم و دامنه صدا و هم از نظر قوّت، قدرت و رسایی و هم از حیث طنین و زنگ صدا. صدایی که هم در پرده و درجه بم دارای حلاوت و زیبایی است و هم در پرده‌های توسط و اوج انسان را به خود جذب می‌کند. اما یکی از نکات مثبت این است که ایشان در بم‌ترین درجه صدا (DO) که در واقع همان صدای طبیعی است تلاوت را آغاز می‌کند، برخلاف شیخ منشاوی که از درجه سوم صدا (Mi) تلاوت را آغاز می‌کند.
قاری حرم مطهر حضرت معصومه(س) با بیان اینکه شیخ حصری بر خلاف منشاوی و دیگر قرّاء با صدایی باز و طبیعی به تلاوت می‌پردازد، تصریح کرد: این کار دو فایده را در بر خواهد داشت؛ اولین فایده این است که امکان تقلید از شیخ حصری را راحت‌تر از سایر قرّاء می‌کند؛ زیرا مثلا برای تقلید از منشاوی، قاری باید از درجه سوم صدا آغاز نماید، که این کار شاید برای قاریان امکان‌پذیر باشد، ولی برای مبتدیان کمی دشوار به نظر می‌رسد، از طرف دیگر شیخ حصری با صدایی باز و طبیعی تلاوت را آغاز می‌کند و معمولا در چهار طبقه بم صدا تا توسط صدا مرتّب در حال رفت و آمد است و در صورت تقلید از ایشان صدای قاری در بخش قدرت و قوت و حجم صدا تقویت می‌شود.
اما از آن جایی که شیخ منشاوی از درجه سوم صدا تلاوت کرده و از طرفی نظر به آنکه به صورت بسته و محبوس تلاوت می‌کند، شخص مبتدی در طول تمرین دچار خستگی و گرفتگی صدا می‌شود؛ لذا با توجه به موارد فوق به افرادی که قصد یادگیری قرائت ترتیل را دارند، تلاوت شیخ حصری پیشنهاد می‌شود.
اتقان تلاوت حصری در عین عدم استفاده از تمامی الحان
حافظ کل قرآن کریم با اشاره دیگر خصوصیت قرائت شیخ حصری افزود: یکی از ویژگی‌های تلاوت شیخ حصری استفاده نکردن از تمامی الحان و نغمات است که این کار علاوه بر آنکه چیزی از زیبایی و عظمت تلاوت ایشان کم نکرده است، بلکه بالعکس سبب اتقان و حلاوت تلاوت او نیز شده است.
وی یادآور شد: با توجه به استماع مکرّر مجموع تلاوت 30 جزء ایشان، زیباترین قطعات اجرا شده در مقام‌های بیات، نهاوند، عجم، رست و چهارگاه را به علاقه‌مندان به فراگیری روش شیخ حصری معرفی می‌کنیم؛ در مقام بیات جزء 14 دو صفحه اول سوره مبارکه حجر و جزء 20 سوره مبارکه قصص از آیه 25 الی 61، در مقام نهاوند،جزء 11 سوره مبارکه توبه از آیه 107 الی 117و جزء 16 سوره مبارکه طه از آیه 13الی 15، در مقام رست جزء 14 سوره مبارکه نحل از ابتدا تا آیه 73 و جزء 30 سور مبارکه عبس، تکویر و انفطار، در مقام چهارگاه جزء 19 سوره مبارکه فرقان از آیه 78 الی 82 معرفی می‌شود.
یادآور می‌شود، در قسمت دوم این گفتوگو بحث مشروحی در ارتباط با تکنیک‌ها و روش‌های خاص شیخ حصری در اجرای نغمات فوق به سمع و نظر خوانندگان خواهد رسید.