به گزارش خبرگزاری مهر، علی بن موسی بن جعفر هشتمین امام شیعه اثنی عشری است. کنیه‌‌اش ابوالحسن است. برخی از القاب ایشان عبارتند از رضا، صابر، زکی، صدیق و فاضل. اما مشهورترین لقب ایشان "رضا" است و این نام چنان بر دیگر القاب آن حضرت غالب آمده که از طریق آن شناخته می‌شوند.
زادگاهش مدینه منوره و محل شهادتش طوس و مدت عمر مبارکش پنجاه و پنج سال بوده است. تولد آن حضرت در مدینه در روز 11 ذی القعده و شهادت آن بزرگوار آخر ماه صفر روی داده است. مادر آن حضرت ام ولد بود. در مورد نام او اختلاف بسیار است گفته‌اند که نام مادر آن حضرت، خیزران بوده است.
امام رضا(ع) در بزرگترین و عالی ترین خانواده در اسلام رشد و نمو یافت. خانه ای که مهد تربیت اسلامی بود. اخلاق اصیل گسترش می یافت. قرآن تلاوت می شد و اعمال خیر انجام می‌گرفت. خانه ای که امام رضا(ع) در آن بزرگ شد، عالی ترین خانه در جهان اسلام بود زیرا که مرکز تقوا و فضیلت بود.
شخصیت ملکوتی و مقام شامخ علمی و زهد و اخلاق ایشان سبب شد که در سراسر دنیای اسلام به عنوان بزرگترین و محبوب ترین فرد خاندان رسول اکرم(ص) مورد قبول عامه باشد. امام(ع) در برخورد با مردمان چهره ی راستین اسلام را ترسیم می کرد آن هم در عصری که جلال و شکوه پوشالی دستگاه خلافت از این آیین سیمای دیگری ارائه می داد.
امام رضا(ع) بعد از شهادت پدر بزرگوارش، دچار وضعیت دشواری شد که از هر جهت غم انگیز و موجب تاثر آن حضرت بود، زیرا از یک سو حکومت با تمام قدرت خود در تلاش بود که موجبات قتل او را فراهم کند و از سوی دیگر میان اصحاب و یاران پدرش اختلاف افتاده بود. دوره ی بیست ساله امامت و رهبری امام رضا(ع) به دو بخش تقسیم می شود:
- بخش اول از آغاز امامت تا سفر به خراسان یعنی از سال 183 تا سال 201 هجری است.
- بخش دوم از سال 201 تا آخر ماه صفر سال 203 هجری.
10 سال از زندگانی امام رضا(ع) پس از شهادت پدر بزرگوارش هم زمان با خلافت هارون الرشید بود. یکی از حوادث ناگواری که امام رضا(ع) در زمان خلافت هارون، با آن روبه رو شد این است که محمدبن جعفر عموی امام(ع) در مدینه بر ضد حکومت عباسیان قیام کرد.
امام رضا(ع) در این دوران حساس به نشر مبانی و مسائل اعتقادی و استدلال و روشنگری و تربیت شاگردان و گسترش بحث بر سر مساله ی رهبری و امامت پرداخت تا در میان جریان های گوناگون، نظام حق شناخته شود.
امام(ع) در این دوران حساس بار سنگین رسالت را بر دوش کشید و بر تلاش های خود افزود و فعالیت های خود را دو چندان کرد. امام(ع) نخستین مسافرت را از مدینه به بصره آغاز نمود تا مردم به طور مستقیم با پایگاه های مردمی خود دیدار کند.
در اولین گام قبل از آغاز سفر، امام(ع) دست به اقداماتی زد که ماهیت پذیرش ولایت عهدی را آشکار ساخت. مثل صحنه وداع جانسوز با رسول خدا(ص) تعیین جانشین بعد از خود، کیفیت وداع با اهل بیت(ع) و به همراه نبردن هیچ از افراد خاندانش.
مهمترین فصل تاریخی زندگی امام رضا(ع) موضوع ولایت عهدی آن حضرت است. نکات اساسی مربوط به مساله ی ولایت عهدی امام رضا(ع) عبارتند از:
1- هدف مامون از طرح ولایت عهدی
2- موضع امام رضا(ع) در ناکام گذاشتن مامون در رسیدن به این هدف سیاسی
آنچه از ظاهر رفتار مامون به دست می آید آن است که وی با ظرافت خاصی کوشید تا وانمود کند که خلوص نیت دارد و از سر حق باوری نسبت به حق علویان و علاقه ی وافر به بزرگ آنان امام رضا(ع) دست به این کار زده است.
مامون باید به شکلی مشکلات سیاسی خود را حل می کرد و چاره‌ای جز واگذاری ولایت عهدی به امام رضا(ع) نداشت. امام(ع) با گذاشتن شروط به پاره‌ای از هدف‌های مامون خط بطلان کشید و اتخاذ چنین موضع منفی دلیل گویایی بود بر اینکه:
1- اعتراف نکردن به قانونی بودن حکومت مامون
2- تشکیلات مامون هرگز نظر امام را به عنوان یک نظام حکومتی تامین نمی‌کرد.
3- مامون با قبول این شروط دیگر نمی توانست امام را در کارهای خود سهیم بداند و یا کارهایی را به دست امام انجام دهد.
4- عدم شرکت امام(ع) در تصمیم گیری‌های قدرت حاکمه
اهداف مامون از پیشنهاد ولایت عهدی:
1- رهایی از خطراتی که از لحاظ سیاسی پیرامون او را فرا گرفته بود.
2- احساس ایمنی از خطری که او را از سوی شخصیت امام رضا(ع) تهدید می‌کرد.
3- دور نگه داشتن امام از زندگی اجتماعی، به دلیل محبوبیت زیادی که امام(ع) در میان مردم داشتند.
4- سرپیچی کردن علویان در تمام ادوار
از این رو امام هم برای پذیرش ولایت عهدی خود دلایلی داشتند:
1- امام(ع) می خواست مردم، اهل بیت(ع) را در صحنه سیاست حاضر بیابند.
2- امام(ع) در ایام ولایت عهدی خویش چهره ی واقعی مامون را به همه بشناساند.
بی شک برای امام(ع) موقعیت و مقام مهم نبود و آنچه مهم بود حفظ وحدت مسلمانان و قدرت و انسجام آنها در برابر دشمنانی است که در داخل و خارج در کمین آنان نشسته اند.
امام در هنگام پذیرش ولایت عهدی، اصل مشارکت در مسئولیت های حکومت را رد می کرد ولی می پذیرفت که از دور و بدون هرگونه دخالت در امور و قبول مسئولیت طرف مشورت باشد.
عصر امام رضا(ع) طوفانی ترین عصر فکری برای مکتب تشیع بود. از این رو ایشان دارای تالیفات زیادی می باشند از جمله فقه، صحیفه الرضا، محض الاسلام و پاسخ مسائل ابن سنان.