به نظر شما قلب مهم تر است یا مغز؟ احتمالا هر قدر هم که فکر کنید پاسخ روشنی برای این سوال پیدا نمی‌کنید. بنابراین سوال را کمی‌تغییر می‌دهیم: به نظر شما سکته قلبی بدتر است یا سکته مغزی؟
«سکته» به تنهایی از آن واژه‌هایی است که نگرانی و ترس از مرگ را به ویژه برای آنهایی که پا به سن گذاشته‌اند، به یاد می‌آورد ولی با وجود اوضاع و احوال بسیار ناراحت کننده آدم‌های دچار سکته مغزی (شوکت را در یکی دو قسمت آخر سریال نرگس یادتان می‌آید؟) بیشتر مردم آنقدر هوش و حواسشان پیش سکته قلبی است که هر چند وقت یکبار باید به آنها یادآوری کنید که چیزی به نام سکته مغزی هم وجود دارد.
به همین ترتیب، آگاهی‌های مردم در مورد این بیماری – که سومین عامل مرگ آدم‌ها و مهمترین عامل ایجاد ناتوانی در بین انسان‌هاست – خیلی کمتر از بیماری‌های قلبی است.
این مساله البته مختص کشور ما نیست. جدیدترین تحقیقات در کشور انگلستان که نتایج آن دو هفته پیش منتشر شد، نشان می‌دهد که بسیاری از مردم انگلستان اصولا نمی‌دانند که هر لحظه ممکن است دچار سکته مغزی شوند.
در این تحقیق، پژوهشگران انگلیسی مهمترین عامل ایجاد سکته مغزی، یعنی پرفشاری خون را در بین نزدیک به 20 هزار نفر بررسی کردند و در نهایت متوجه شدند که یک چهارم این افراد اصلا خبر ندارند که فشار خونشان بالاست. راستی فشار خون شما چقدر است؟
«نگران نباش پیرمرد، این آمپول تو را نمی‌کشد. فقط فشارت را آنقدر بالا می‌برد که رگهای مغزت پاره شود. اونوقت زنده می‌مونی و می‌بینی که من با خانواده‌ات دارم چکار می‌کنم و هیچ کاری هم از دستت بر نمی‌آید». این جملات شما را یاد کدام سریال می‌اندازد؟ اینها کلماتی است که فرد قاتل یعنی کوروش در سریال «پرواز در حباب» قبل از تزریق آن آمپول کذایی به پلیس بازنشسته (با بازی علی نصیریان) بیان می‌کند.
مغز انسان همانند یک قرارگاه فرماندهی است که در آن فرماندهی و اداره هر بخش از بدن، توسط ناحیه مشخصی از مغز صورت می‌گیرد. بنابراین وقوع سکته در هر ناحیه از مغز، علائم خاص همان منطقه را ایجاد می‌کند. مثلا اگر منطقه تکلم در مغز دچار سکته شود، فرد توانایی تکلم را از دست می‌دهد.
اگر منطقه حرکتی مغز دچار مشکل شود، فرد دچار فلج می‌شود و اگر.... صد البته هیچ کس نمی‌تواند پیش بینی کند که وقتی فشار کسی بالا می‌رود، کدام رگ مغز پاره می‌شود و چه اتفاقاتی رخ می‌دهد و از این جهت سریال پرواز در حباب، یک سریال علمی‌تخیلی محسوب می‌شود! از خیر این سریال که بگذریم، بطور کلی علائم سکته مغزی این ویژگی را دارند که به صورت کاملا ناگهانی ایجاد می‌شوند و معمولا عبارتند از:
- بی حسی، ضعف یا فلج ناگهانی در صورت، دست‌ها یا پاها، اغلب در یک طرف بدن
- اختلال ناگهانی در تکلم یا فهم صحبت دیگران
- کاهش بینایی، تاری دید یا دوبینی ناگهانی
- سرگیجه و عدم تعادل ناگهانی
- سردرد غیر معمول و ناگهانی که ممکن است همراه با سفتی گردن، درد صورت یا بین چشمها، استفراغ یا تغییر سطح هوشیاری باشد.
-گیجی و منگی و اختلال حافظه یا درک
در بسیاری از موارد، فرد مبتلا چندین علامت فوق را همزمان با هم نشان می‌دهد و علت هم این است که در هنگام سکته، معمولا خونرسانی چند ناحیه مجاور در مغز به صورت همزمان دچار اختلال می‌شود. ولی گاهی هم پیش آمده که فقط یک ناحیه کوچک مغز دچار سکته شده و فرد بیمار، بدون اینکه هیچ علامت دیگری داشته باشد، مثلا فقط توانایی تکلم یا خواندن یا... را از دست داده است.
آیا سکته مغزی خبر می‌کند؟
واقعیت این است که برای بسیاری از مردم، سکته مغزی به صورت کاملا ناگهانی و بدون هیچ گونه علامت هشداردهنده قبلی رخ می‌دهد. ولی بعضی‌ها که کمی‌خوش شانس ترند، مدتی قبل از وقوع سکته مغزی دچار یک «مینی سکته» یا در اصطلاح علمی، حمله ایسکمیک موقت (TIA) می‌شوند.
در TIA ، خونرسانی یک ناحیه از مغز برای چند ثانیه متوقف می‌شود و دوباره خودبخود برقرار می‌شود. علائم TIA شبیه همان علائم سکته مغزی است، با این تفاوت که زمان بسیار کمتری (از چند دقیقه تا حداکثر 24 ساعت) طول می‌کشد و سپس بدون برجا گذاشتن هیچ گونه عارضه ای ناپدید می‌شود. TIA یک هشدار بسیار جدی در مورد قریب الوقوع بودن سکته مغزی است.
بنابراین هر وقت دچار علائمی‌نظیر کاهش دید ناگهانی، فلج ناگهانی، اختلال تکلم ناگهانی و... شدید فورا به پزشک مراجعه کنید. البته سردردهای طولانی هم باید مورد بررسی جدی قرار گیرند. در این موارد معمولا پزشک با انجام یک سری معاینات بالینی و تست‌های عصبی و در صورت نیاز، سونوگرافی و حتی آنژیوگرافی عروق مغز و سایر روشها، وضعیت شما را مورد بررسی قرار می‌دهد و در صورت نیاز داروهای لازم را تجویز می‌کند.
عوامل خطر را بشناسید
عوامل مختلفی وجود دارند که باعث افزایش خطر سکته مغزی در فرد می‌شوند. بعضی از این عوامل در اختیار شما نیستند و نمی‌توانید کاری برای آنها بکنید مثل سن (نزدیک به 90 درصد موارد سکته مغزی در افراد بالای 60 سال رخ می‌دهد)، جنس (مردها بیشتر در خطرند و سکته مغزی هم در آنها در سن پایین تری رخ می‌دهد) و سابقه وجود سکته مغزی یا TIA در خانواده ( پدر، مادر، خواهر و برادر).
با این حال اغلب عوامل مستعد کننده سکته مغزی در کنترل شما هستند و شما می‌توانید با اصلاح شیوه زندگی، خطر آنها را به حداقل برسانید. برخی از مهمترین این عوامل عبارتند از:
پرفشاری خون:
پرفشاری خون، نه تنها یکی از علل مهم سکته قلبی است، بلکه بی تردید مهمترین علت مستعد کننده سکته مغزی از هر دو نوع (ایسکمیک و هموراژیک) نیز به شمار می‌رود. تحقیقات نشان داده است که افراد دچار پرفشاری خون تا 7 برابر بیشتر در خطر ابتلا به سکته مغزی هستند.
بنابراین توصیه می‌کنیم که حتما فشار خون خود را به طور مرتب اندازه گیری کنید. یک فشار خون نرمال باید کمتر از 14 روی 9 سانتی متر جیوه ( 140 روی 90 میلی متر جیوه ) باشد. ورزش منظم، کاهش استرس، کنترل وزن و کاهش مصرف نمک از مواردی هستند که می‌توانند فشار خون را کاهش دهند.
البته در مواردی که فشار خون فرد بیش از حد بالا است و یا فرد سابقه بیماری خاصی را دارد، ممکن است پزشک داروهای خاصی را برای کنترل فشار خون تجویز کند. بد نیست بدانید که درمان پرفشاری خون، خطر ابتلا به سکته مغزی را تا 38 درصد کاهش می‌دهد.
چربی خون:
وقتی کلسترول خون بالا می‌رود، در دیواره عروق رسوب می‌کند و با بستن رگها باعث وقوع سکته ( قلبی یا مغزی ) می‌شود. البته کلسترول 2 نوع دارد که یک نوع آن LDL یا کلسترول بد نام دارد که عامل اصلی دردسرهای ناشی از کلسترول بالاست ولی نوع دوم که HDL نام دارد، کلسترول خوب محسوب می‌شود و سطح آن در خون هرچه بیشتر باشد، بهتر است.
برای کاهش کلسترول بد، توصیه می‌کنیم که مصرف روغن‌های جامد را به طور کلی کنار بگذارید و از روغن‌های حیوانی هم حتی الامکان استفاده نکنید. البته مقادیر خیلی بالای کلسترول، نیاز به مصرف دارو هم دارند.
سیگار:
کسانی که سیگار می‌کشند، 2 برابر بیشتر از افراد عادی در معرض خطر سکته مغزی هستند. در کسی که سیگار می‌کشد، از یک سو، نیکوتین موجود در سیگار باعث افزایش فشار خون می‌شود و از سوی دیگر، مونوکسید کربن تولید شده به اکسیژن موجود در خون متصل می‌شود و باعث کاهش اکسیژن رسانی به سلولها و از جمله سلولهای مغز می‌شود.
اگر شما همین امروز سیگار را کنار بگذارید، تا چند سال دیگر خطر وقوع سکته مغزی در شما مانند بقیه مردم عادی خواهد شد.
دیابت:
افراد دیابتی نه تنها در معرض خطر بیشتر ابتلا به پرفشاری خون هستند، بلکه بدن آنها در شکستن لخته‌های خون هم مشکل دارد و به این ترتیب، 3 برابر بیشتر از افراد عادی در معرض خطر ابتلا به سکته مغزی هستند. بنابراین اگر شما دچار دیابت هستید، کنترل قند با رژیم غذایی، ورزش، کنترل وزن و در صورت نیاز، مصرف دارو برای شما اهمیت اساسی دارد.
چاقی:
چاقی باعث افزایش فشار خون، بیماری قلبی، تصلب شرایین و دیابت می‌شود که همگی اینها فرد را مستعد ابتلا به سکته مغزی می‌کنند. در حالیکه کنترل وزن با کاهش فشار خون و بهبود وضعیت کلسترول، خطر وقوع سکته مغزی را کاهش می‌دهد.
بیماری قلبی:
بسیاری از بیماری‌های قلبی، خطر وقوع سکته مغزی را هم افزایش می‌دهند. از جمله این بیماریها می‌توان به نارسایی قلبی، سکته قلبی قدیمی، بیماری یا عفونت دریچه‌های قلبی، اختلالات ریتم قلب و... اشاره کرد. در ضمن به این نکته هم توجه داشته باشید که اگر پزشک متوجه گرفتگی عروق قلب شما شده، هیچ بعید نیست که عروق مغز شما هم دچار گرفتگی باشند.
قرصهای جلوگیری از بارداری (OCP):
خانم‌هایی که از قرصهای جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند، بویژه اگر سیگاری هستند یا سن بالای 35 سال دارند، در خطر بیشتری برای ابتلا به سکته مغزی هستند. البته قرصهای LD، نسبت به قرصهای HD خطر بسیار کمتری دارند ولی به هرحال در مواردی که نام بردیم بهتر است حتی الامکان از OCP استفاده نشود.
الکل و مواد غیر قانونی (نظیر کوکائین و کراک):
همه این موارد با مکانیسم‌های مختلف از جمله افزایش فشار خون می‌توانند خطر سکته مغزی را افزایش دهند. در ضمن، مصرف کوکائین و کراک، خونرسانی به مغز را تا 30 درصد کاهش می‌دهد.
استرس:
استرس نه تنها باعث افزایش فشار خون موقتی و یا دائم می‌شود بلکه با افزایش تمایل به لخته شدن، خطر وقوع سکته مغزی را افزایش می‌دهد. ورزش یکی از بهترین راهها برای کاهش استرس است. یاد گرفتن تکنیک‌های ریلاکسیشن هم تاثیر بسیار خوبی در کاهش استرس دارد.
میگرن:
ابتلا به میگرن در فرد یا خانواده‌اش، خطر ابتلا به سکته مغزی را تا حدودی افزایش می‌دهد. بنابراین اگر شما دچار میگرن هستید، می‌توانید با رعایت دستورات پزشک‌تان و مصرف داروهای تجویز شده و نیز توجه بیشتر به عوامل خطرساز فوق، خطر سکته مغزی را به حداقل برسانید.
این دو توصیه را فراموش نکنید
علاوه بر توجه به نکات قبلی، رعایت دو توصیه زیر شما را هرچه بیشتر از فاجعه وقوع سکته مغزی دور نگه می‌دارد:
به طور منظم ورزش کنید. انجام ورزش‌های هوازی، فشار خون شما را کاهش می‌دهد، میزان کلسترول خوب را افزایش می‌دهد، باعث بهبود وضعیت کلی عروق و قلب می‌شود، باعث کاهش وزن می‌شود، قند خون شما را کاهش می‌دهد و استرس شما را نیز کم می‌کند. همه اینها یعنی دور شدن از سکته مغزی.
یک رژیم غذایی سالم داشته باشید. یک ر ژیم خوب برای مغز شما شامل این موارد است:
- در روز 5 وعده یا بیشتر از میوه و سبزیجات تازه استفاده کنید.
- از غذاهای حاوی فیبر فراوان نظیر جو دوسر و حبوبات بیشتر استفاده کنید.
- به غذاهای حاوی کلسیم (مانند شیر) بیشتر اهمیت بدهید.
- سویا را فراموش نکنید. سویا کلسترول بد را کاهش و کلسترول خوب را افزایش می‌دهد.
- غذاهای حاوی امگا-3، مانند ماهی‌های آبهای سرد ( شامل ماهی تن، سالمون و خال مخالی) از بهترین غذاها هستند. البته به علت وجود جیوه در این ماهی‌ها، بهتر است خانمهای باردار در مصرف آنها احتیاط کنند.