گردش خون باعث می‌شود سلول‌ها همواره مواد مغذی و اکسیژن دریافت نمایند. عمل پمپ کردن قلب باید فشار کافی ایجاد کند، تا خون موجود در سرخرگ‌های اصلی را به سرخرگ‌های کوچک‌تر و سرانجام به مویرگ‌های باریک وارد کند.تصلب شرایین باعث باریک و سفت شدن سرخرگ‌ها و در نتیجه باعث افزایش فشار خون می‌شود.
بسته به تقاضای بدن، قلب، جریان خون را در شریان‌ها بالا و پایین می‌برد. ورزش، تشویش و اضطراب می‌تواند منجر به افزایش موقتی فشار خون شود. افراد سالم در سنین بین 30-20 سالگی فشار خون 80/120 میلی متر جیوه دارند. تقریباً 15 درصد افراد همیشه فشار خون بالا دارند و تنها در 5 درصد افراد مبتلا به پرفشاری خون، این امر ناشی از اختلالاتی مانند بیماری کلیوی، اختلالات هورمونی یا حاملگی میباشد.
بیشتر موارد فشار خون بالا از نوع اولیه یا علت ناشناخته است.70درصد افراد مبتلا به فشار خون بالا، زمینه خانوادگی دارند.فشار خون بالا در دراز مدت می‌تواند آسیب‌های سخت یا مزمن به قسمت‌های مختلف بدن وارد نماید. در مغز این امر می‌تواند باعث خونریزی رگ‌های خونی و نهایتاً منجر به سکته مغزی شود و در کلیه‌ها می‌تواند با آسیب به عروق کلیوی موجب نقص کار کلیه‌ها شود.
فشار خون بسیار بالا(فشار خون اورژانسی) ممکن است موجب سردرد، تهوع و استفراغ، تشنج، مشکلات بینایی و علائم دیگر شود.پرفشاری خون در چشم می‌تواند به رگ‌های چشم آسیب زده و در بینایی چشم‌ها اختلال ایجاد کند.پرفشاری خون عللی ارثی محیطی دارد و توصیه می‌شود از اوایل عمر با اصلاح شیوه زندگی و پیروی از رژیم غذایی سالم و فعالیت جسمی مداوم در جهت پیشگیری از آن اقدام کرد و تأکید می‌شود فشار خون همه افراد از 3 سالگی به بعد به طور دوره‌ای اندازه‌گیری شود. حتی پرفشاری خون خفیف نیز می‌تواند پرعارضه باشد.
پیشگیری و کنترل آن باعث سلامتی و زندگی طولانی‌تر با کیفیت بهتر می‌شود.بیشتر مردم از میان عوامل غذایی مرتبط با فشار خون، نمک را می‌شناسند، در حالی که هر چند فشار خون بیش از نیمی از افراد به نمک حساس است، عوامل دیگری نیز در این امر دخیل می‌باشند که عبارتند از:
1- کنترل وزن:
چربی اضافی ذخیره شده در بدن بویژه چربی ناحیه شکمی می‌تواند باعث افزایش فشار خون شده و در نتیجه خطر بروز حمله قلبی و مغزی را افزایش دهد. کاهش وزن به تنهایی یکی از مؤثرترین درمان‌های غیردارویی برای مبتلایان به پرفشاری خون میباشد.
فعالیت فیزیکی نیز می‌تواند به طور غیرمستقیم به پیشگیری از فشار خون بالا کمک کند، فعالیت‌های هوازی مانند ورزش و فعالیت‌هایی که زمان انجام آنها نسبتاً طولانی‌تر میباشد و با شدت متوسط انجام می‌شوند از طریق کنترل وزن باعث کاهش فشار خون می‌شوند.
فعالیت هوازی استقامتی مانند پیاده‌روی تند روزمره می‌تواند به چندین روش باعث تضمین سلامت قلب و عروق شود. چنین فعالیت‌هایی قلب و رگ‌های خونی را تقویت کرده، بافت چربی بدن را به بافت عضلاتی تغییر داده، حجم اکسیژن انتقال یافته از قلب به بافت‌ها در هر ضربه را افزایش و ظرفیت کار قلب را کاهش می‌دهد و همچنین وضعیت هورمونی بدن را به نحوی تغییر می‌دهد که باعث کاهش فشار خون می‌شود و مایعات بدن را دوباره پخش کرده و باعث تسهیل انتقال خون در سرخرگ‌های محیطی می‌شود.
2- کاهش مصرف نمک(سدیم):
نمک در افزایش فشار خون بسیاری از افراد تأثیر دارد. تحقیقات انجام شده روی جمعیت‌های مختلف نشان می‌دهد که مصرف زیاد سدیم باعث افزایش فشار خون می‌شود. بنابراین نمک (کلرید سدیم) نسبت به سدیم یا کلراید به تنهایی یا در ترکیب با سایر یون‌ها، اثرات بیشتری بر فشار خون دارد. به علاوه از آنجا که بیشتر سدیم غذا از نمک است، رژیم غذایی که مصرف یکی را محدود کند، خواه ناخواه مصرف دیگری را نیز محدود نموده است.
3- افزایش مصرف پتاسیم:
در افراد مبتلا به فشار خون بالا،مصرف مقادیر کافی موادغذایی حاوی پتاسیم از حملات مغزی جلوگیری می‌کند. در حین فرآوری مواد غذایی در کارخانه‌های صنایع عذایی، غذا چند مرحله را طی می‌کند و در طی این پروسه‌ها به تدریج پتاسیم خود را از دست داده و نمک به آن افزوده می‌شود.
در نتیجه نسبت پتاسیم به سدیم آن به شدت کاهش می‌یابد. بعضی داروهای افزایش دهنده ادرار که در درمان فشار خون بالا به کار می‌روند، باعث دفع پتاسیم می‌شوند افرادی که از این قبیل داروها استفاده می‌کنند باید در مصرف مواد غذایی حاوی پتاسیم در رژیم غذایی روزانه خود دقت کنند.
منیزیوم نیز یک عنصر مهم در جلوگیری از انقباض عضلات صاف رگ‌ها به شمار می‌رود. از این رو به عنوان گشاد کننده عروق می‌تواند در تنظیم فشار خون ایفای نقش کند. دریافت مقادیر مناسبی منیزیوم از طریق منابع غذایی مثل سبزیجات با برگ سبز تیره، مغزها، حبوبات، نان و غلات سبوس‌دار و غذاهای دریایی توصیه می‌شود.
4- کاهش میزان مصرف چربی:
تأثیر چربی در تصلب شرائین نشان داده شده است. اما اثرات مستقیم چربی بر فشار خون هنوز قطعی نیست. در بیشتر موارد یک رژیم غذایی با چربی محدود می‌تواند برای پیشگیری و کنترل پرفشاری خون مناسب باشد.
*مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه
معاونت سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
