شاید پیش از این هم خیلی‌ها حدس و گمان‌هایی درباره جمع‌آوری اطلاعات کاربران اینترنت و مکالمات تلفنی مردم داشتند اما اسنودن در یکی از مهم‌ترین افشاگری‌های تاریخ آمریکا با سند و مدرک علاوه بر ثابت کردن این قضیه حجم گسترده این جاسوسی را که کسی تصورش راهم نمی‌کرد نشان داد. بعد از انتشار هزاران سند سری از سوی ویکی لیکس، حالا رازهای یکی از سری‌ترین سازمانهای آمریکا(سازمان امنیت ملی) به‌دست رسانه‌ها رسیده و همه مردم جهان با دلیل و مدرک از برنامه گسترده جاسوسی دولت آمریکا با استفاده از حداقل ۹ شرکت اینترنتی خبردار شده‌اند. اسنودن نشان داد که در برنامه دولت آمریکا موسوم به منشور مردم کشورهای مختلف جهان هدف جاسوسی سازمان امنیت ملی آمریکا هستند. دوران جنگ سرد را خیلی‌ها به‌عنوان نماد جاسوسی در جهان می‌شناسند و دیگر داستان‌های آن به‌ویژه میان آمریکا و شوروی را همه می‌دانند. نیروهای نظامی کشورهای درگیر، به ندرت به‌طور مستقیم در جنگ سرد شرکت می‌کردند؛ این نبرد بیشتر توسط آژانس‌های اطلاعاتی مانند سیا (آمریکا)، MI6(انگلستان)، سرویس اطلاعات فدرال (آلمان غربی)، استاسی (آلمان شرقی) و کاگ‌ب (شوروی) انجام می‌شد. شاید دوران جنگ سرد در ظاهر تمام‌شده باشد اما افشاگری‌های صورت گرفته در هفته‌ها و ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که جاسوسی کشورها از یکدیگر از دوران جنگ سرد نه‌تنها کمتر نشده بلکه حجم آن به حدی رسیده که کسی وسعت آن را نمی‌تواند تخمین بزند.
آمریکایی‌ها حالا بعد از افشاگری اسنودن در مرکز توجه کشورهای جهان درباره جاسوسی هستند و هر روز ابعاد تازه‌تری از ماجرای آنها در رسانه‌ها منتشر می‌شود. واقعیت این است که سازمان امنیت ملی آمریکا مرکز بزرگ جمع‌آوری اطلاعات از همه کشورهای جهان است؛ فعالیتی که مقامهای واشنگتن آن را برای تأمین امنیت این کشور لازم و ضروری می‌دانند. نخستین اسنادی که اسنودن ارائه کرد نشان می‌داد که اف بی‌آی و سازمان امنیت ملی آمریکا به تمامی مکالمات صوتی و تصویری، چت‌های نوشتاری، مبادله عکس و نوشته و هرگونه فایل که از طریق 9شرکت بزرگ اینترنتی آمریکا صورت می‌گیرد دسترسی دارند. این اما تنها بخشی از برنامه جمع‌آوری اطلاعات از مردم کشورهای مختلف جهان است. دیگر همه می‌دانند که در دیتاسنتر یا مرکز داده‌های عظیم ان‌اس‌ای در ایالت یوتاه آمریکاروزانه حجم عظیمی از اطلاعات صوتی و اینترنتی شهروندان کشورهای مختلف جهان ذخیره و آنالیز می‌شود. ویلیام بینی که ۴۰ سال سابقه کار در ان‌اسی‌ای را دارد می‌گوید حجم اطلاعات رسیده به سرورهای این سازمان در هر دقیقه به ۲۰ ترابایت می‌رسد.
اما کار به همین جا ختم نمی‌شود. همین چند وقت پیش مشخص شد که ان‌اس‌ای به‌طور غیرقانونی به اطلاعاتی از شرکت نفتی پتروبراس دسترسی پیدا کرده است؛ شرکت نفتی مهم برزیل که قرار است‌ماه آینده یک مناقصه مهم برای حق کشف یک میدان نفتی در سواحل ریودو ژانیرو برگزار کند. رئیس‌جمهوری برزیل با انتقاد شدید از آمریکایی‌ها که روابط خوبی هم با آنها داشته آمریکا را علاوه بر سرقت اطلاعات به جاسوسی صنعتی متهم کرده و حالا به غیر از لغو سفرش طرح‌های مختلفی برای مقابله با این کشوردارد. روسف برای مقابله با آمریکا اعلام کرده که می‌خواهد برزیل کابل‌های زیردریایی خود را برای ارتباط داشته باشد که از آمریکا نگذرد، کشورش نقاط تبادل اینترنت (internet exchange points) خودش را داشته باشد، شرکت‌های بزرگ اینترنتی مانند گوگل و فیس‌بوک مجبور باشند که اطلاعات کاربران برزیلی را روی سرورهای داخل این کشور ذخیره کنند و سرویس ای‌میل کدگذاری شده ویژه کشورش راه‌اندازی شود. برزیل اما تنها کشوری نیست که خود را یک قربانی جاسوسی می‌بیند.
از ارتباطات کاربران عادی تا جاسوسی هسته‌ای
اسناد جدید منتشرشده توسط ادوارد اسنودن، افشاگر آمریکایی نشان می‌دهد که سازمانهای اطلاعاتی واشنگتن مدت‌ها در حال جاسوسی و رصد برنامه‌های هسته‌ای و طرح‌های فضایی هند بوده‌اند. حالا مشخص شده که سازمان امنیت ملی آمریکا از دفتر هند در سازمان ملل و سفارت این کشور در واشنگتن جاسوسی می‌کرده و با استفاده از تجهیزات پیشرفته به کنترل و جمع‌آوری داده‌ها و شنود مکالمات تلفنی مقامهای دولت هند پرداخته است. این در حالی است که روزنامه هندو با اعلام به‌دست‌آوردن اسنادی محرمانه در گزارشی تأکید کرده که وسعت جاسوسی آمریکا از هند بسیار فراتر از این موارد بوده است. براساس این گزارش، برخلاف ادعای مقامهای آمریکا که کنترل و شنود سازمان امنیت ملی این کشور را برای مقابله با تروریسم توصیف کرده‌اند واشنگتن مدت‌ها در کنار جاسوسی سیاسی، برنامه‌های هسته‌ای و فضایی هند را تحت نظر داشته است. براساس اسناد منتشرشده، ای‌میل‌ها و تماس‌های تلفنی میان مقامهای ارشد هند در این زمینه مورد نظارت وکنترل سازمان امنیت ملی آمریکا بوده است.
آمریکا در جاسوسی تنهاست؟
آمریکا و سازمان امنیت ملی این کشور شاید یکی از مهم‌ترین عوامل جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات در جهان باشند اما در این میان تنها نیستند و اطلاعات در عصر جدید به مهم‌ترین ابزار رقابت تبدیل شده است. هنوز هم جاسوس‌هایی که مشابه دوران جنگ سرد در کشورهای دیگر اطلاعات مهم را سرقت می‌کنند کم نیستند. بازداشت جاسوسان که هر چند وقت یک‌بار از سوی آمریکا و روسیه صورت می‌گیرد نشان می‌دهد که با وجود جنگ سرد این دو کشور همچنان درگیر جنگ اطلاعاتی هستند.
روزنامه گاردین که جرقه انتشار اسناد افشا شده توسط ادوارد اسنودن را زد، اعلام کرده که سازمانهای اطلاعاتی انگلیس در جریان اجلاس گروه ۲۰ در سال ۲۰۰۹ اقدام به جاسوسی، استراق‌سمع مکالمات و هک دستگاه‌های الکترونیکی برای خواندن ای‌میل‌های سیاستمداران شرکت‌کننده در این نشست کرده‌اند. براساس این گزارش یکی از سازمانهای اطلاعاتی انگلیس موسوم به مرکز ارتباطات دولتی(GCHQ) در جریان این نشست با استفاده از روش‌های مختلف اقدام به جاسوسی از سران کشورها و سیاستمداران شرکت‌کننده در 2 نشست آوریل و سپتامبر ۲۰۰۹ کرده تا بتواند به اطلاعات محرمانه کشورهای مختلف دستیابی پیدا کند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در جریان این دو نشست این سازمان جاسوسی انگلیس ارتباطات تلفنی و الکترونیکی سیاستمداران را تحت کنترل داشته و اطلاعات به‌دست آمده از آنها را مورد بررسی قرارمی‌داده است.
بلژیک به‌خاطر مرکز دفاتر اتحادیه اروپا
نخست‌وزیر بلژیک هم چند وقت پیش به‌شدت از انگلیس به‌خاطر جاسوسی اطلاعاتی این کشور انتقاد کرد. مقامهای این کشور اعلام کرده‌اند که GCHQ شبکه مهم‌ترین شرکت ارتباطی بلژیک به نام بلژاکام را هدف حمله سایبری قرار داده تا به اطلاعات آن دسترسی پیدا کند. نخست‌وزیر بلژیک بعد از مشخص شدن ماجرا اعلام کرد که با جدیت این مسئله را پیگیری می‌کند. گفته می‌شود بلژیک و شبکه ارتباطی این کشور در طول سال‌های گذشته بسیار مورد توجه سازمانهای اطلاعاتی انگلیس بوده‌اند؛ چون این کشور نهادها و مؤسسه‌های بسیاری که مرتبط با اتحادیه اروپا هستند در خود جای داده و به همین‌خاطر از طریق شبکه‌های ارتباطی آن اطلاعات بسیار مهمی به‌دست می‌آید. گزارش‌ها نشان می‌دهد که مقامهای بلژاکام چندی پیش هم متوجه یک حمله ویروسی شده بودند که هدف آن سرقت اطلاعات بوده است. در میان کشورهای اروپایی فقط بلژیک از جاسوسی خشمگین نیست. در آلمان هم این مسئله به یکی از مهم‌ترین مسائل داخلی تبدیل شده و احزاب مخالف دولت به‌شدت آن را دنبال می‌کنند به‌طوری که در جریان تبلیغات انتخاباتی اخیر این مورد دیگر مشکلات داخلی آلمان را تحت‌الشعاع قرار داده بود. سخنگوی دولت آلمان اعلام کرده که شنود دیپلمات‌های اروپایی از سوی آژانس امنیت ملی آمریکا را به‌هیج‌وجه نمی‌پذیرد و درصورت لزوم آمریکا با واکنش متحد و روشن اتحادیه اروپا روبه‌رو خواهد شد.
صدراعظم آلمان در مقابل سوال متعدد خبرنگاران مجبور به پاسخگویی در این رابطه شد و تأکید کرد که آزادی در کشورش نمی‌تواند به بهانه خطر تروریسم بازیچه سازمانهای اطلاعاتی اعم از خارجی و داخلی قرار گیرد. او گفت: هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. به نام امنیت نباید آزادی را فدا کرد. رعایت تعادل بین آزادی و امنیت از اصول دمکراسی است. براساس گزارش‌ها تنها در‌ماه دسامبر گذشته حدود ۵۰۰هزار نفر از شهروندان آلمان شنود شده‌اند و حتی طبق گزارش‌ها دفتر صدراعظم آلمان، جلسات دولت، دفاتر اتحادیه اروپا و دیگر نهادها هم از شنودها مصون نبوده‌اند.
همیشه پای چین در میان است
در میان جنگ جاسوسی، چینی‌ها یک پای مهم ماجرا هستند و یک طرف جنگ اطلاعاتی به‌حساب می‌آیند. واشنگتن که خودش یکی از طرف‌های اصلی حملات سایبری و جاسوسی است با یک حریف قدرتمند مانند چین دست وپنجه نرم می‌کند. آمریکا و چین ظاهرا در صلح و آرامش به‌سرمی‌برند اما نبرد میان این دو کشور در فضای مجازی بالا گرفته و در حال تبدیل شدن به یک جنگ تمام‌عیار سایبری است. چندی پیش شرکت ماندیانت در گزارشی ۶۰ صفحه‌ای، واحد نظامی ۶۱۳۹۸ متعلق به ارتش آزاد خلق چین- که مرکز آن در شانگهای قرار دارد- را مسئول حملات هکرها به حداقل ۱۴۱ سازمان ازجمله در آمریکا و سرقت صدها ترابایت اطلاعات معرفی کرد. هر چند درگیریهای مجازی میان چین و آمریکا همواره در خفا وجود داشته اما برای نخستین بار است که ارتش چین به‌صورت مستقیم به انجام حملات سایبری از سوی آمریکا متهم می‌شود. روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی تأکید کرده که چینی‌ها حالا وارد عرصه جدیدی هم شده‌اند و با ساخت هواپیماهای بدون سرنشین پیشرفته حجم جمع‌آوری اطلاعات خود را افزایش داده‌اند. آمریکایی‌ها خودشان در استفاده از پهپادها برای جاسوسی سابقه طولانی دارند اما اکنون نگران هواپیماهای چینی هستند که می‌تواند از آنها جاسوسی کند. براساس گزارش‌های محرمانه چینی‌ها مدت زیادی است که هواپیمای بدون سرنشین رادار‌گریز خود را در آسمان مناطق مختلف به پرواز درآورده‌اند و اطلاعات مهمی را در اختیار گرفته‌اند. برخی مقامهای آمریکا می‌گویند مهندسان چینی از روش مهندسی معکوس برای استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین پیشرفته این کشور استفاده کرده‌اند تا کارایی پهپادهای خود را بهبود ببخشند.
مقامهای نظامی چین تعداد هواپیماهای بدون سرنشین خود را هیچ‌وقت فاش نکرده‌اند اما وزیر دفاع تایوان تخمین زده که این کشور حداقل ۲۸۰ واحد در این رابطه با بیش از ۷ هزار پهپاد دارد. به این ترتیب چین در این زمینه بعد از آمریکا در رتبه دوم جهان قرار می‌گیرد.
جنگ جهانی جدید
تا همین چند سال قبل بدافزارهایی مانند ویروس و کرم به‌نظر خیلی‌ها یک شوخی دردسرساز بود؛ امروز اما فضای مجازی یک عرصه جدید جنگ است. ویلیام جی لین، معاون وزیر دفاع آمریکا می‌گوید اکنون فضای مجازی به‌صورت رسمی یک حوزه دیگر جنگ بعد از زمین، دریا، هوا و فضاست که به اندازه آنها مهم و حیاتی به‌حساب می‌آید. روزنامه اکونومیست در سال ۲۰۱۰ به همین‌خاطر فضای سایبر را پنجمین حوزه جنگ در میان کشورهای جهان نامید. همانطور که هر کشوری سربازان خود را برای دفاع از مرزهای زمینی، دریایی و هوایی آماده‌باش نگه می‌دارد اکنون دولت‌های مختلف در تلاش برای دفاع از این حوزه جدید درگیری هستند. در سال ۲۰۰۹ به همین‌خاطر باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا زیرساخت‌های دیجیتال این کشور را «دارایی‌های راهبردی ملی» آمریکا اعلام کرد. مدت کوتاهی بعد در می سال۲۰۱۰ فرماندهی سایبر وزارت دفاع آمریکا (USCYBERCOM) با ریاست کیث الکساندر، ژنرال 4ستاره ارتش تشکیل شد تا نگرانی‌ها درباره نظامی شدن فضای سایبر را بیشتر از گذشته کند.
با وجود سرمایه‌گذاری گسترده واشنگتن مقامهای آمریکایی اعلام کرده‌اند که ۹۴ درصد شرکت‌های مهم این کشور در اکثر مواقع حتی متوجه نیستند که قربانی یک حمله سایبری شده‌اند و مدت‌ها پس از سرقت اطلاعات‌شان از ماجرا خبردار می‌شوند. اکثر این حملات هدف خرابکاری ندارند بلکه برای جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات صورت می‌گیرند. جاسوسی با ابزارهای مختلف حالا دیگر مسئله‌ای نیست که فقط مختص به یک کشور باشد و همه کشورها در این جنگ تلاش دارند که دست بالا را داشته باشند. مقامهای انگلیس هم اعلام کرده‌اند که به تازگی واحد سایبری جدیدی را راه‌انداخته‌اند تا به گفته خودشان از اطلاعات محرمانه این کشور محافظت کند.
وقتی کار به سازمان ملل کشیده می‌شود
خیلی‌ها اعتقاد دارند که جنگ اطلاعاتی و جاسوسی کشورها از یکدیگر به‌ویژه در عرصه دیجیتال آنقدر گسترده شده که باید سازمان و نهادی بین‌المللی فکری به حال آن کند. برخلاف جنگ‌های سنتی که با سر و صدا همراه است نبردهای سایبری به‌صورت مداوم و پنهانی ادامه دارد. در جریان نشست اخیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد هم بحث جاسوسی داغ بود و دیلما روسف، رئیس‌جمهوری برزیل یکی از شدیدترین انتقادها را در جریان سخنرانی خود داشت. او در سخنرانی خود با اعلام اینکه شنود غیرقانونی اطلاعات و جاسوسی به بهانه مراقبت از شهروندان در برابر حملات تروریستی، پذیرفتنی نیست، گفت: زمان آن فرارسیده است که اجازه ندهیم از فضاهای الکترونیکی به‌عنوان سلاحی برای جنگ و مبارزه استفاده شود و کشورها از طریق جاسوسی رایانه‌ای و خرابکاری، ساختارهای زیربنایی یکدیگر را هدف قرار دهند. مقامهای آمریکایی درحالی‌که کشورها به‌دنبال دخالت سازمان ملل هستند در برابر تلاش‌های به عمل آمده برای انتقال کنترل اینترنت به‌شدت مقاومت می‌کنند. سازمان ملل و شورای امنیت در هنگام درگیریهای نظامی جهان معمولا مهم‌ترین نقش را برای بازگشت آرامش بازی می‌کنند و مرکز بحث‌ها هستند. اکنون دنیا هر روز شاهد نبرد در فضای مجازی است و خیلی‌ها فکر می‌کنند که نهادی بین‌المللی مانند این سازمان باید کاری برای آتش‌بس در جنگ سرد دوران مدرن و پایان جاسوسی گسترده کشورها انجام دهد.