محمدرضا پرتویی، سرهنگ بازنشسته راهنمایی و رانندگی و کارشناس رسمی تصادفات تأکید می‌کند که رانندگان باید در بررسی صحت و سلامت خودرو احساس مسئولیت کنند و در این‌باره اطلاعات کافی داشته باشند، چراکه ناآگاهی به سیستم فنی و مشکلات احتمالی خودروها سبب می‌شود که حوادث ناگواری پیش بیاید. او که سابقه بررسی حوادث زیادی را در کارنامه کاری‌اش دارد، معتقد است که بسیاری از رانندگان خودروهای سواری حتی درباره هشدارهایی که سیستم‌های ایمنی ماشین به آنها می‌دهد اطلاعات ندارند و آمپرها و درجه‌های ماشین را نمی‌شناسند. در این شرایط راننده گرامی نقایصی که ممکن است در ماشین ایجاد شود را نمی‌تواند تشخیص بدهد و حتی از تبعات و خطراتی که ممکن است با بروز هر نارسایی در خودرو ایجاد بشود هم آگاهی ندارد. در این شرایط ممکن است فشار وارده از قسمتی که ماشین دچار ایراد است یک حادثه را رقم بزند.
- در بررسی‌های کارشناسی شما، کیفیت خودرو در بروز حوادث رانندگی چه نقشی دارد؟
گاهی استحکام وسایل نقلیه و وضعیت ساختاری آنها و نیز عمر وسیله نقلیه موجب ایجاد استهلاک می‌شود و مردم هم به‌خاطر شرایط نامطلوب اقتصادی گرایش چندانی به مراقبت از وسایلشان ندارند و برای چکاپ خودرویشان اقدام نمی‌کنند. در این شرایط کیفیت کارکرد قسمت‌های فنی خودرو کنترل نمی‌شود و حتی باوجود آگاهی به عیوب فنی خودرو آنها را در مراحل اولیه نادیده می‌گیرند و این روند تا زمانی که موجب توقف کامل خودرو شود ادامه پیدا می‌کند.
- شما فکر می‌کنید مهم‌ترین عاملی که سبب بروز تصادفات می‌شود، سهل‌انگاری رانندگان برای بررسی سلامت وسیله نقلیه است؟
وسایل نقلیه در بسیاری موارد اسباب امرار معاش مردم هستند و نمی‌توانند از استفاده از آنها دست بکشند. شما فکر کنید کسی که درآمد روزانه زندگی‌اش به ماشینش مربوط می‌شود، حتما از پیش حساب و کتاب کرده که روزی چقدر باید درآمد داشته باشد تا چرخ زندگی‌اش بچرخد، پس امکان ندارد که بتواند دست از تلاش بردارد و به هردلیلی خللی در این ماجرا ایجاد کند؛ حتی در مواقعی که خودرو، وسیله نقلیه خانواده است هم ممکن است به‌دلیل نقش پررنگی که در اقتصاد خانه دارد کنار گذاشتن آن برای مدت کوتاه هم امکان نداشته باشد.
- فکر نمی‌کنید اگر استفاده شخصی مدنظر باشد، می‌توان در روزهایی که ممکن است ماشین در تعمیرگاه باشد از وسایل نقلیه عمومی برای تردد استفاده کرد؟
یافته‌های ما نشان می‌دهد که هزینه ایاب و ذهاب با وسیله نقلیه عمومی برای مردم سنگین است؛ مثلا خانواده‌ای که 2فرزند دانش‌آموز دارد حتی اگر از وسایل نقلیه عمومی هم برای رفت‌وآمد در سطح شهر استفاده کند باید در طول روز 2تا 3سفر برای هر نفر درنظر گرفت، پس مسلما حجم قابل‌توجهی از نقدینگی خانواده صرف پرداخت کرایه اتوبوس، مترو و تاکسی می‌شود. مردم از نرخ‌های وسایل نقلیه عمومی در کشور ناراضی هستند.
- معــایب و نــواقص خودرو نقش تعیین‌کننده‌ای در تصادفات دارند؟
به استثنای وضعیت ظاهری وسیله نقلیه، بقیه قسمت‌ها به نوعی با ایمنی ارتباط دارند؛ کلاچ، ترمز، دستگاه تعلیق، لاستیک، موتور و... در این مورد نقش دارند. ما بارها با این مورد مواجه شده‌ایم که ماشین ریپ می‌زده و موتور خوب کار نمی‌کرده و راننده در جاده‌های بیرون شهر برای سبقت اقدام کرده اما سرعت یکنواخت و شتابی که با محاسبات راننده برای سبقت‌گرفتن لازم بوده تأمین نشده؛ یعنی راننده با اینکه تمام محاسباتش را انجام داده نقص موتور سبب می‌شود که انتظارات راننده برآورده نشود و در میانه سبقت ناگهان سرعت خودرو کاهش پیدا می‌کند و در عین حال خودروی روبه‌رویی نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود و راننده هم فرصت و شرایط عکس‌العمل ندارد، بنابراین با خودروی مقابل برخورد کرده و تلفات جانی و مالی بر جای می‌گذارد. همه این ماجرا از کارکرد نادرست موتور ماشین شروع می‌شود ولی می‌بینیم که به یک فاجعه ختم می‌شود. حالا شما بررسی کنید ببینید چند تا از رانندگان ما با علم به اینکه موتور ماشین‌شان تنظیم نیست همچنان از آن استفاده می‌کنند.
- منظور شما مشخصا این است که صحت سلامت وسیله نقلیه بستگی کامل به اوضاع مالی افراد دارد؟
یک مثال ساده‌تر می‌زنم؛ الان می‌بینید که قیمت لاستیک بالاست و شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای است که مردم توان تهیه لاستیک مناسب را ندارند. با اینکه لازم است که حتما لاستیک مورد استفاده در وسیله نقلیه مشخصات فنی و ایمنی قابل‌قبولی داشته باشد، می‌توان دید که تعداد زیادی از خودروها با لاستیک‌های فرسوده تردد می‌کنند.
- مگر قرار نیست که برطرف‌کردن این عیب و ایرادها در معاینه‌های فنی خودرو مشخص و راننده ملزم به برطرف کردن آنها شود؟
معاینه فنی برای یک سال به هر خودرو داده می‌شود اما ممکن است که مثلا یک هفته یک‌ماه یا مدتی بعد ماشین دچار نقص شود. همین حالا اگر شما یک ماشین را ببرید معاینه فنی، ممکن است چندساعت بعد چراغ ماشین بسوزد و لاستیک دچار نقص شود، در این شرایط آیا داشتن معاینه فنی قابل‌قبول است؟ خب، مسلما جواب این سؤال نمی‌تواند مثبت باشد. شما فکر کنید 3روز بعد از انجام معاینه‌فنی ماشین در یک چاله می‌افتد و آسیب می‌بیند، خب، این ربطی به معاینه فنی هم ندارد.
- حرف‌وحدیث‌های زیادی درباره لاستیک‌های موجود در بازار هست. نقش لاستیک در بروز حوادث چقدر است؟
کیفیت لاستیکی که در ماشین مورد استفاده قرار می‌گیرد اهمیت زیادی دارد. لاستیک‌های نو هم ممکن است در اثر اتساع و دمای بالایی که در آنها ایجاد می‌شود دچار ترکیدگی شوند. همه این موارد مهم است. در پرونده‌ای که سال‌ها پیش ما بررسی کردیم ترکیدگی لاستیک در بخشی از یک اتوبان اصلی کشور بسیار شایع بود. بعد از بررسی مشخص شد که لاستیک‌هایی که ترکیده‌اند ساخت یک کارخانه مشخصی هستند که مقاومت لازم را برای تحمل اصطکاک در سرعت یکنواخت ماشین در اتوبان ندارند؛ در واقع اصطکاک باعث می‌شد که دمایی بالاتر از مقاومت لاستیک ایجاد و سبب ترکیدن لاستیک شود.
- هر رانندهای باید نسبت به تمام مسائل فنی ماشین سررشته داشته باشد؟
غالب مردم ما که از اتومبیل استفاده می‌کنند رانندگان پایه دوم شخصی هستند؛ یعنی از اطلاعات فنی لازم برخوردار نیستند و فقط پشت فرمان می‌نشینند و گاز و کلاچ و ترمز زیرپایشان و فرمان هم در دستشان است. حتی نمی‌توانند در موتور را باز کنند و کنترل روغن و آب ماشین را هم بلد نیستند. آمپرها و درجه‌های ماشین را نمی‌شناسند. خب، در این شرایط راننده گرامی نقایصی که ممکن است در ماشین ایجاد شود را نمی‌تواند تشخیص بدهد و حتی از تبعات و خطراتی که ممکن است با بروز هر نارسایی در خودرو ایجاد شود هم آگاهی ندارد. در این شرایط ممکن است فشار وارده از قسمتی که ماشین دچار ایراد است یک حادثه را رقم بزند. مثلا خلاصی فرمان یک حد معینی دارد. اگر قرار باشد راننده در مقابل خطر، عکس‌العمل نشان بدهد ولی میزان خلاصی فرمان را درست محاسبه نکرده باشد زمان را به سرعت از دست می‌دهد و به نقطه خطر نزدیک شده و قطعا تصادف پیش خواهد آمد. در جمع‌بندی می‌شود گفت که گاهی رانندگان از نقایص اطلاع ندارند و دوم اینکه راننده از وجود عیب و نقص اطلاع دارد ولی بنا به دلایلی، ازجمله سهل‌انگاری و مشکلات اقتصادی، برطرف‌کردن این نقایص را به تأخیر می‌اندازد.
- بیشتر تصادفات در جاده‌های خارج شهررخ می‌دهد، شما فکر می‌کنید که خودروها قبل از سفرهای بین شهری باید حتما چکاب شوند؟طرحی بود که براساس آن سازمان حمل‌ونقل و پایانه‌ها در ترمینال‌ها تمهیداتی بیندیشد تا پیش از خروج خودروهای عمومی مسافربری، صحت و سلامت خودرو و راننده بررسی شود. این طرح اجرا می‌شود؟
عملکرد این مکانیسم بسیار مهم است، باید بببنیم این کنترل‌ها با دستگاه انجام می‌شود یا اینکه از راننده سؤال می‌کنند که مشکلی هست یا نه؟ هرچه حساسیت کنترل‌ها بیشتر باشد امکان بروز و وقوع حادثه کاهش خواهد داشت. فکر می‌کنم باید مراکز معاینه فنی در پایانه‌ها مستقر باشند و پیش از خروج، برگ سلامت خودرو صادر شود.
- سرعت‌های مجاز نقاط مختلف راه‌ها و جاده‌ها بر تابلوهای راهنمایی و رانندگی درج شده‌است اما می‌بینیم که بسیاری از تصادف‌ها در همان سرعت مجاز هم رخ می‌دهد؛ فکر می‌کنید تعیین سرعت مجاز درست انجام نشده است؟
یک نکته مهم در بحث سرعت مجاز تعیین شده از طرف قانون این است که سرعت‌ها برای خودروها و رانندگانی است که در صحت و سلامت به‌سر می‌برند. اگر رانندهای خواب‌آلوده یا خسته است و یا مشکلات دیگری دارد مسلما اگر با سرعت مجازی که روی تابلوها نوشته شده رانندگی کند نمی‌تواند امیدوار باشد که دچاره حادثه نشود. اگر خودرویی نقص فنی دارد، ریپ می‌زند، لاستیک مناسبی ندارد و... راننده‌اش باید بداند که حتما با سرعتی کمتر از سرعت مجاز حرکت کند. یک نکته مهم این است که سرعت مجاز، برای خودروی سالم و راننده سالم درنظر گرفته شده و قرار نیست هرکس که پشت هر خودرویی نشست فقط به صرف اینکه خودرویش تا سرعت 120کیلومتر بر ساعت شتاب می‌گیرد و سرعت مجاز هم مثلا 110کیلومتر بر ساعت است پایش را بر پدال گاز بفشارد و تصور کند که در این سرعت ایمنی هم خواهد داشت. این یک اشتباه فرهنگی است و مردم نباید بدون درنظرگرفتن سایر شرایط، فقط و فقط به عدد نوشته شده روی تابلو توجه کنند. استفاده از سرعت مجاز به شرایطی نیاز دارد که تا وقتی این شرایط مهیا نشود امکان ندارد که بتوان از سرعت مجاز استفاده کرد. اگر شما برخی موارد را می‌بینید که در سرعت مجاز حوادثی رخ داده باید به‌دنبال علت‌های دیگر برای بروز حادثه باشید.
- اگر به خیابان‌ها و کوچه‌های شهر برگردیم، عابران پیاده چه نقشی در بروز حوادث دارند؟
واقعیت این است که اجرای قوانین حاکم بر نظام راهنمایی و رانندگی در برخورد با تخلفات عابران پیاده بسیار سهل‌گیر است، شاید یک مثال بتواند این ماجرا را بهتر شرح دهد. در بررسی‌هایی که ما انجام دادیم مشخص شد که در بسیاری از تصادفات که میان عابران و خودروها رخ می‌دهد، وقتی قرار است شرح واقعه نوشته شود، تقصیر حادثه به‌صورت 50-50 بین راننده و عابر ثبت می‌شود، درحالی‌که ممکن است عابر از روی خط‌کشی عبور نکرده باشد یا مثلا پل هوایی در حریم محل واقعه وجود داشته و عابر از آن استفاده نکرده و عملا سبب بروز حادثه شده باشد. نکته مهم در برقراری نظم و انضباط در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر این است که عابران پیاده به حق و حقوقشان آگاه باشند و از ورود به حریم قانونی رانندگان و خودروها دوری کنند. همین واقعیت ساده که عابران هر زمان در هر جایی که اراده کردند نباید از عرض خیابان عبور کنند می‌تواند به تردد خودروها و کاهش ترافیک کمک کند. شما وقتی به کوچه‌ها یا خیابان‌هایی با عرض کم نگاه می‌کنید می‌بینید که عبور ناگهانی و دلبخواهی عابران از عرض این معابر سبب کندشدن حرکت خودروها و ایجاد ترافیک سنگین می‌شود. خب، رانندگان هم در این چنبره گیر می‌افتند و می‌دانید که تبعات ترافیک سنگین را همه مردم ازجمله عابران و رانندگان باید تحمل کنند. وقت آن رسیده که مردم رفتارهای غلط را بشناسند و آنها را کنار بگذارند چراکه دود این رفتارها در چشم همه فرو خواهد رفت؛ حتی کسانی که به قانون پایبند هستند.