سوریه و عراق در این سال حمام خون خاورمیانه بودند. اعتراض‌‌های مردمی در کشورهای عربی همچنان ادامه یافت و رنج فلسطین نه‌تنها تسکین نیافت که با ادامه حصر غزه و اشغال کرانه باختری و بیت‌المقدس، همچنان خاموش و مغفول ادامه یافت. پیامدهای بحران مالی در غرب ادامه یافت و زندگی را برای مردم و دولتمردان آن، سخت‌تر کرد. جهان در حالی به استقبال سال جدید میلادی می‌رود که بیشتر از همیشه از جنگ و دولت‌های جنگ‌طلب بیزار است اما بیشتر از گذشته در مناقشه‌های خونین گرفتار.
مردی که زنده و مرده‌اش جنجالی بود
۱۴ سال دوران ریاست‌جمهوری هوگو چاوز در ونزوئلا همیشه جنجالی بود. حرف‌ها، مواضع و کارهای چاوز مسئله‌ای نبود که روزی نظر رسانه‌ها را جلب نکند. این جنجالی بودن حتی وقتی که در ۵ مارس(۱۴ اسفند سال۹۱) او پس از 2سال تلاش برای شکست سرطان، دنیا را در ۵۸ سالگی ترک کرد همچنان ادامه داشت. هنوز هم حرف و حدیث‌ها درباره مرد محبوب ونزوئلا ادامه دارد. فرمانده، رهبر انقلاب بولیواری، سوسیالیست قرن ۲۱ و... این لقب‌ها همه از آن مردی بود که از خانواده‌ای روستایی در ونزوئلا به قدرت رسید و با هزینه‌کردن پول نفت برای مردم و ساخت مراکز رفاهی و درمانی برای طبقه فقیر محبوب شد.
چاوز توانست در بیش از یک دهه گذشته با درآمد حاصل از افزایش قیمت‌های جهانی نفت بخش‌های درمانی، آموزشی و خدمات اجتماعی ونزوئلا را ارتقا دهد و در‌واقع پول نفت را به سفره‌های مردم بیاورد. با تکیه صرف به پول نفت اما مخالفانش او را به پوپولیسم یا عوام‌گرایی متهم می‌کنند و کارهای او را عامل افزایش شدید تورم در این کشور می‌دانند. او حتی به شیوه‌ای که دیگر در کشورهای دمکرات منسوخ شده جایگزین خود را هم برای پس از مرگش پیشنهاد کرد و نیکلاس مادورو بعد از چاوز با استفاده از محبوبیت او توانست در انتخابات ریاست‌جمهوری به پیروزی برسد. در دوره چاوز با آنچه او «انقلاب بولیواری» می‌نامید شمار فقیرهای ونزوئلا از ۴۹درصد به ۲۸درصد کاهش پیدا کرد اما در همین حال برای مخالفانش هنوز کسی است که ضربه‌ای مهلک به اقتصاد یکی از بزرگ‌ترین کشورهای تولید‌کننده نفت زده است.
سال مرگ، خون و انفجار در عراق
مردم عراق در حالی سال2013 را پشت‌سر می‌گذارند که خونین‌ترین روزها را طی نیم دهه گذشته شاهد بوده‌اند. به غیر از سوریه که صحنه جنگ داخلی است، عراق در میان کشورهای جهان عرب بیشترین آمار قربانیان را در سال2013 داشت؛ به‌گونه‌ای که براساس آمار نهادهای مستقل و همچنین وزارتخانه‌های کشور و بهداشت عراق، در نیمه دوم سال2013 هر‌ماه نزدیک به هزار عراقی در انفجارهای انتحاری و تیراندازی کشته شده‌اند. مسئولیت اکثر این حملات را القاعده عراق برعهده گرفته‌است.
بهانه القاعده، مقابله با دولت عراق و دفاع از حقوق سنی‌هاست، اما دفاعی که به مرگ شیعه و سنی منجر می‌شود. دخالت کشورهای خارجی در برخی از این انفجارها و حملات خونین غیرقابل انکار است. در این میان دولت عراق از یک سو گرفتار تأمین امنیت و مقابله با خودروهای بمبگذاری شده و مهاجمان انتحاری بود و از سوی دیگر با کردها و تمایلات جدایی‌طلبانه آنها مواجه بود. کردهای شمال عراق با تحریک دولت ترکیه به‌دنبال مستقل‌کردن درآمدهای نفتی خود هستند.سال2013 سال رونق کار گورکن‌ها در عراق بود. به‌نظر نمی‌رسد عراق روزهای آرامی را پیش‌رو داشته باشد.
اشک‌ها و لبخندها برای بانوی آهنین
شاید در انگلیس هیچ وقت در هنگام مرگ یک نفر این همه اختلاف نظر وجود نداشته است. وقتی خبر مرگ زنی که لقب‌های مختلفی از بانوی آهنین تا شیر دزد داشت در روز ۸ آوریل (۱۹ فروردین) اعلام شد گروهی از طرفداران مارگارت تاچر نخست‌وزیر پیشین انگلیس عزادار بودند و در مقابل گروه دیگری از مخالفان سرسخت سیاست‌هایش در خیابان مراسم جشن و شادی برگزار کردند. انگلیسی‌ها در سال‌های گذشته سابقه درگذشت سیاستمداران مهم دیگر این کشور را هم داشته‌اند اما بدون شک مرگ هیچ‌کدام از آنها این‌قدر جنجالی نبوده است.
درحالی‌که گروهی او را نجات‌دهنده سیاست و اقتصاد انگلیس می‌خوانند و قاطعیت او را ستایش می‌کنند گروه دیگر اقدام‌های او را مورد انتقاد شدید قرار می‌دهند و تاچر را دیکتاتور و اقتدارگرا توصیف می‌کنند. تاچر را بیشتر مردم به‌خاطر سیاست‌های رادیکال اقتصادی و یکدندگی‌های سیاسی‌اش می‌شناسند. سیاست‌های او بر زندگی روزمره مردم انگلیس تأثیر شدیدی گذاشت، بعضی را به‌شدت فقیر و بعضی را حسابی پولدار کرد. یکی از مهم‌ترین سیاست‌های تاچر اما مقابله با اتحادیه‌های کارگری و محدودسازی آنها بود و به همین‌خاطر باعث شد تا بخش زیادی از طبقه کارگر انگلیس از او متنفر شوند. به‌خاطر همین مسائل خیلی غیرعادی نبود درحالی‌که تشییع‌جنازه‌ای در سطح دایانا و مادر ملکه الیزابت برای او برگزار شد گروهی از انگلیسی‌ها برای مرگش جشن به پا کنند.
سوریه؛ سلاح جنگ‌انگیز و جنگ‌پرهیز
در جهان عرب رویدادهای میدانی سال 2013فراوان‌اند اما مهم‌ترین آنها قطعا استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه بود که به نوعی روند تحولات در این کشور را تغییر داد. اواخر تابستان بود که در حمله‌ای شیمیایی به منطقه‌ای در نزدیکی دمشق، صدها نفر کشته شدند. این حمله همزمان بود با ورود کارشناسان سازمان ملل به سوریه در پاسخ به دعوت مقام‌های دولت دمشق از آنها به‌منظور انجام تحقیقاتی درباره استفاده گروه‌های شورشی مسلح از سلاح شیمیایی در نزدیکی حلب.
آمریکا و متحدانش، بدون تحقیق و درحالی‌که سازمان ملل هنوز گزارش خود را در این‌باره تکمیل نکرده‌بود، دولت سوریه را مسئول این حمله شیمیایی اعلام کردند و شیپور جنگ را به صدا درآوردند. اما با تلاش روسیه و اعلام آمادگی دولت سوریه برای تسلیم همه تأسیسات و سلاح‌های شیمیایی‌اش، روند ماجرا تغییر کرد. بازرسان سازمان ملل خیلی زود عازم سوریه شدند و طی مدت کوتاهی از همه تأسیسات تسلیحاتی این کشور بازدید کردند. اکنون روند یکساله نابودی سلاح‌های شیمیایی سوریه به سرعت در جریان است. شورشیانی از ده‌ها کشور خارجی اکنون در خاک سوریه مشغول جنگ با ارتش هستند؛ جنگی که ده‌ها هزار کشته و میلیون‌ها آواره به جا گذاشته‌است و امید مردم به پیروزی‌های اخیر ارتش سوریه در مقابله با شورشیان است.
اردوغان زیر تیغ بحران
رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در روزهای پایانی سال2013 با بحرانی مواجه شده است که جدی‌ترین خطر را متوجه وی ظرف بیش از یک دهه‌ای کرده است که در این سمت فعالیت می‌کند. تحقیقات درباره فساد مالی که دامنگیر خانواده چند وزیر دولت شد و آنان را به کناره‌گیری واداشت، اینک به خانواده اردوغان رسیده و زمزمه امکان استعفای وی قوت گرفته است. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای نخست وزیر ترکیه در سال2013، مهار کردن قدرت نظامیان در عرصه داخلی با محاکمه کردن و به زندان انداختن شماری از فرماندهان عالی رتبه به جرم توطئه علیه دولت حزب عدالت و توسعه بود.
اما سودای وی برای رهبری تحولات جهان عرب با ارائه الگوی حکومتی به این کشورها پس از کودتا در مصر و به بن‌بست رسیدن جنگ داخلی در سوریه دچار عقبگرد بزرگی شد. اکنون به نظر می‌رسد ترکیه با فاصله گرفتن از واشنگتن، تل‌آویو، ریاض و نیز قاهره، می‌کوشد سیاست خارجی مستقل‌تری را پیگیری و روابط خود را با همسایگان گسترش دهد و تا حدی به خط‌مشی همیشگی خود برای نزدیک شدن به اروپا بازگردد. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از امکان اعلام انتخابات زودهنگام برای برون‌رفت از جنجال فساد است.
قطر؛ حبابی که ترکید
می‌توان جابه‌جایی آرام قدرت در قطر را مهم‌ترین تحول و رویداد کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس در سال 2013خواند. شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امیر وقت قطر در اقدامی و به تعبیری در ژستی اصلاح‌طلبانه زمام قدرت را به پسر خود شیخ تمیم سپرد تا چنین به رهبران عرب و دنیا القا کند که قطر کشوری دمکرات و اصلاح‌طلب است که در آن حاکم به‌گونه‌ای خودخواسته و نه تحت فشارهای اجتماعی و مردمی از قدرت کنار می‌رود.
با کناررفتن شیخ حمد از قدرت، حمد دوم یعنی نخست‌وزیر هم از سمتش عزل شد و تغییرات و دگرگونی‌هایی در ساختار قدرت در دوحه روی داد. در پی این جابه‌جایی در رأس هرم قدرت قطر، رویکرد سیاست خارجی آن هم به‌گونه‌ای ملموس تغییر یافت و نقش قطر در خاورمیانه و مشخصا در کشورهای انقلاب عربی که در عرض 2سال به بالاترین حد رسیده بود، به کاهش گرایید و عملا حباب سیاسی قطر ترکید.
زلزله در واتیکان
در اوایل سال 2013، پاپ بندیکت شانزدهم اعلام کرد که به‌زودی از مقام خود کناره می‌گیرد. اعلام این خبر با ناباوری بسیاری از افراد و محافل روبه‌رو شد، زیرا همیشه رسم بر این بود که پاپ‌ها با مرگ عوض شوند و چنین چیزی در تاریخ کهن نظام پاپی کم‌سابقه بود. در واقع آخرین باری که پاپی به خواست خود از این سمت کناره گرفته بود، بیش از 6قرن پیش بود.
بندیکت شانزدهم دلیل کناره‌گیری خود را کبر سن و بیماری ذکر کرد. در اواخر اسفندماه، 117کاردینال کاتولیک که در واتیکان جمع شده بودند، خورخه ماریو برگولیو کاردینال آرژانتینی را به جانشینی وی و دویست و شصت و ششمین پاپ کلیسای کاتولیک برگزیدند. برگولیو بنا به سنت، عنوان پاپ فرانسیس را برای خود انتخاب کرد. وی از زمانی که در رأس کلیسای کاتولیک قرار گرفته، کوشیده است از دیوانسالاری و تجمل حاکم بر واتیکان بکاهد.
نشریه تایم وی را که از طرفداران گفت‌وگوی بین ادیان است، به‌عنوان شخصیت سال 2013 برگزید. اما این جابه‌جایی ظاهر ماجرا بود. فساد مالی و رسوایی اخلاقی واتیکان را در سال‌های اخیر به‌شدت بدنام کرده‌بود طوری که اعتماد به این نهاد در جهان رو به افول بود. کناره‌گیری داوطلبانه پاپ و واردشدن پاپ جدید با شعار اصلاحات و وعده عدم‌مداخله در زندگی مردم، با هدف تطهیر و بازگرداندن اعتماد به واتیکان صورت گرفت.
مرسی، رئیس‌جمهور زندانی
با شدت گرفتن ضرباهنگ اعتراضات دامنه‌دار علیه محمد مرسی نخستین رئیس‌جمهور منتخب مصردر تابستان 2013، هیأتی متشکل از فرماندهان ارتش و در رأس آنها عبدالفتاح السیسی وزیر دفاع، جبهه نجات ملی به نمایندگی از مخالفان دولت و در صدر آن محمد البرادعی و رهبران دینی اسلامی و مسیحی مصر، محمد مرسی رئیس‌جمهور را از سمت خود عزل و عدلی منصور رئیس دادگاه قانون اساسی را جانشین وی کرد.
مرسی که از رهبران نه چندان برجسته اخوان‌المسلمین بود، در دوره یکساله ریاست‌جمهوری خود، عملکرد و اقداماتی را صورت داد که اعتراض بسیاری از احزاب و گروه‌های منتقد دولت را برانگیخت و سرانجام ارتش که در کمین موقعیتی برای به‌دست‌گرفتن قدرت بود، وارد عمل شد. نتیجه این شد که مرسی که 2سال پیش و در جریان انقلاب مصر از زندان بیرون آمد، در پایان سال 2013دوباره به زندان برگردانده شد. مرسی در زندان از پاسخ‌دادن به بازجویی‌ها خودداری می‌کند و می‌گوید که همچنان رئیس‌جمهور قانونی کشور است. او قرار است در نخستین روزهای سال جدید میلادی به 3اتهام فرار از زندان، کمک به گروه‌های خارجی برای بی‌ثباتی کشور و کشتن معترضان، محاکمه شود.
نشیب و فراز اتحادیه اروپا
در مرداد ماه، کرواسی به‌عنوان بیست و هشتمین عضو اتحادیه اروپا به این نهاد پیوست اما در سال2013 بودند کشورهایی که شماری از مردم آن خواستار خروج از اتحادیه بودند تا از دست مقررات اقتصادی آن خلاص شوند. اتحادیه اروپا در ادامه روند چند سال قبل، همچنان با بیکاری و بدهی بخش دولت پاره‌ای از اعضای خود دست به گریبان بود.
یونان و پرتغال ازجمله کشورهایی بودند که ادامه کار دولتشان بدون کمک مالی اتحادیه و بانک مرکزی اروپا ناممکن بود. اما این کمک‌ها با شرط کاستن از مخارج جاری دولت همراه بود که تحقق آن کاستن از حقوق کارمندان و مزایای رفاهی را ضروری می‌کرد، امری که به مذاق مردم این کشورها اصلا خوش نیامد. مردم یونان هفته‌ها در خیابان‌ها تظاهرات کردند و حتی خواستار خروج از اتحادیه اروپا شدند، اما راه به جایی نبردند. کار به جایی کشید که برخی نظرسنجی‌ها حاکی از ضعیف شدن رؤیای وحدت اروپا بود. در‌ماه آخر سال 2013، 2رخداد خوش برای اتحادیه اروپا اتفاق افتاد.
اول گروهی از مردم اوکراین مصرانه خواستار امضای موافقتنامه اقتصادی و سیاسی با اتحادیه اروپا شدند؛ امری که دولت با آن مخالف بود و دوم پایان کمک مالی به ایرلند پس از بهبود وضع اقتصادی آن بود. ترکیه هم پس از 3سال توقف، مذاکره برای پیوستن به اتحادیه را از سر گرفت.
درگذشت اسوه آفریقا
زندگی نلسون ماندلا طوری بود که در دورافتاده‌ترین نقاط جهان هم دیگر شاید کسی وجود نداشته باشد که نام رهبر ضد‌آپارتاید آفریقای جنوبی را نشنیده و از مبارزات او خبر نداشته باشد. علاوه بر زندگی او که فصلی جدید برای مردم کشورش رقم زد، مرگ کسی که میان مردم آفریقا به مادیبا مشهور است هم پس از ۹۵ سال زندگی رخدادی کم‌نظیر را به‌وجود آورد. روز ۵ دسامبر(۱۴ آذر) وقتی خبر مرگ ماندلا منتشر شد همه کشورها دست به‌کار شدند تادر مراسم یاد بود «قهرمان آفریقای جنوبی» نقش داشته باشند.
مراسم یادبود ماندلا در ورزشگاه اف‌ان‌بی شهرک سووتو با حضور بیش از ۹۰ نفر از سران کنونی و سابق کشورهای مختلف به یکی از بزرگ‌ترین و بی‌سابقه‌ترین گردهمایی‌های رهبران جهان تبدیل شد. در تاریخ آفریقای جنوبی به قدرت رسیدن نلسون ماندلا پس از تحمل ۲۷ سال زندان یک نقطه عطف به‌حساب می‌آید؛ نقطه‌ای که در آن حکومت رژیم آپارتاید پس از سال‌ها مبارزه سیاهان به پایان رسید. نلسون ماندلا که با مقاومت و مدارایش در جهان به یک قهرمان تبدیل شد برای آفریقای جنوبی رؤیای کشوری «رنگین کمان» از همه نژادها، بدون تبعیض میان انسان‌ها به‌خاطر رنگ پوستشان و حقوق برابر برای همه را داشت.
روزی که آمریکا تعطیل شد
سال ۲۰۱۳ برای باراک اوباما دوره خوشی نبود. این مسئله را حتی خبرنگاران در آخرین نشست خبری رئیس‌جمهور آمریکا به او گوشزد کردند. شاید بدترین روزهای اوباما در سالی که گذشت را تعطیلی دولت آمریکا به‌خاطر تقابل جمهوریخواهان و دمکرات‌ها رقم زد. مخالفان سیاست‌های مالی اوباما که اکثر آنها جمهوریخواهان بودند از اوباما می‌خواستند که از طرح اصلاحات بیمه درمانی خود یا همان Obama Care بگذرد. اوباما اما کوتاه نیامد و در مقابل لایحه بودجه دولت با گروکشی کنگره به تصویب نرسید.
بامداد اول اکتبر(۹ مهرماه) سرانجام اوباما با تلخی تمام اعلام کرد که نهادهای دولتی امکان فعالیت ندارند. تا ۱۶ روز بعد حداقل یک میلیون کارمند فدرال خانه نشین شدند. این روزهای بحرانی با متهم کردن متقابل جمهوریخواهان و دمکرات‌ها یک وضعیت باخت-باخت را برای هر دو طرف رقم زد تا سرانجام این بن‌بست با یک توافق موقتی به پایان برسد. شامگاه ۱۷ اکتبر(۲۵ مهر) کنگره سرانجام افزایش سقف استقراض دولت و همچنین تمدید بودجه را تصویب کرد.
با این طرح حالا دولت اوباما تا ۷ فوریه سال جدید میلادی(۱8 بهمن) می‌تواند به قرض کردن پول برای تأمین مالی خود ادامه دهد. به‌خاطر توافق موقت اما دولت فقط تا روز ۱۵ ژانویه(۲۵دی) به منابع مالی مورد نیاز برای پرداخت‌های خود ازجمله حقوق کارمندهایش دسترسی دارد. کابوسی که اوباما در سال ۲۰۱۳ داشت احتمالاً در ابتدای سال جدید هم به سراغش خواهد آمد.
مأموریت ویرانگر آقای افشاگر
در اردیبهشت‌ماه که روزنامه گاردین گزارشی افشاگرانه درباره فعالیت‌های جاسوسی سازمان امنیت ملی آمریکا در داخل این کشور و سایر کشورها منتشر کرد، کمتر کسی فکر می‌کرد که این ماجرا دامن بسیاری از شرکت‌ها و دولت‌ها را در سراسر جهان بگیرد و عامل افشای آن را دچار دردسر بزرگی بکند. ادوارد اسنودن، پیمانکار سابق سیا و سازمان امنیت ملی آمریکا در سال2013 اسنادی را افشا کرد که نشان می‌دهد دولت آمریکا مشخصات مکالمات انجام‌شده در این کشور و نیز بسیاری از فعالیت‌های مخابراتی و اینترنتی را در کشورهای دیگر زیرنظر دارد.
بر اساس این اسناد، آمریکا ترتیبات ویژه‌ای به نام 5چشم دارد که در آن کشورهای استرالیا، کانادا، انگلیس و نیوزیلند توانایی‌های اطلاعاتی خود را با آمریکا به شراکت می‌گذارند، ضمن آنکه بسیاری از سازمان‌های اطلاعاتی در کشورهای دیگر به نوعی با سازمان امنیت ملی آمریکا همکاری دارند. همچنین معلوم شد که آمریکا تلفن و فعالیت‌های اینترنتی سران برخی کشورهای هم‌پیمان مانند خانم آنگلا مرکل صدراعظم آلمان و دیلما روسف رئیس‌جمهور برزیل را کنترل کرده است. این افشاگری‌ها پیامدهای سختی برای اسنودن به همراه داشت. وی که پس از خروج از آمریکا به هنگ‌کنگ رفته بود، عازم مسکو شد .