به گفته کارشناسان، سالانه ۷۰ هزار ایرانی بر اثر سکته قلبی جان خود را از دست می‌دهند. در این میان، افرادی که دچار بیماری‌های زمینه‌ای همچون دیابت، چربی خون و‌فشار خون بالا هستند یا اضافه وزن دارند و دارای سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی هستند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی قرار دارند. علاوه بر این افراد سیگاری نسبت به سایر افراد بیشتر در معرض سکته‌های قلبی هستند. با دکتر احسان جمشیدیان، متخصص بیماری‌های قلب و عروق در زمینه سکته قلبی و علائم و دلایل آن، به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
- چگونه سکته قلبی اتفاق می‌افتد؟
سکته قلبی، فرایندی چند عاملی شامل فشارخون، چربی‌خون بالا، سیگار، دیابت و زمینه ژنتیک مساعد است که طی سال‌ها سبب تشکیل پلاک‌هایی از جنس چربی و کلسیم در دیواره عروق کرونر قلب می‌شود. عروق کرونر وظیفه خون‌رسانی به ماهیچه پویای قلب را بر عهده دارد و این پلاک‌ها ابتدا موجب کاهش خون‌رسانی به قلب شده و در نهایت با اضافه‌شدن لخته‌ای روی این پلاک‌ها و انسداد کامل عروق کرونر، موجب آسیب به عضله قلب می‌شوند و سکته قلبی رخ می‌دهد.
- علائم سکته قلبی چیست؟
بسیاری از نشانه‌های حمله قلبی تدریجی بروز می‌کند ولی گاهی هم ناگهانی و شدید است. درهرحال این علائم، گاهی به‌صورت احساس سنگینی و درد در قفسه سینه بعد از فعالیت و یا خوردن غذا بروز کرده و گاهی به‌صورت درد در قفسه سینه و سردل که به پشت یا کتف‌ها منتشر می‌شود ظهور می‌کند. این درد بالای چند دقیقه طول می‌کشد و گاهی همراه با تعریق سرد و تهوع و در مواردی هم با تنگی نفس بروز می‌کند.
- هنگام مواجهه با این علائم چه باید کرد ؟
بروز این علائم به این معنی است که احتمالا یکی از عروق قلب بسته‌شده یا در حال بسته‌شدن است. هر چقدر بتوان این انسداد را کوتاه‌تر کرد می‌توان به حفظ قدرت قلب کمک کرد؛ بنابراین باید ثانیه‌های طلایی را قدر دانست. نخستین اقدام اطلاع دادن به اورژانس است. البته اگر اطمینان حاصل شود که اورژانس دیرتر از 20دقیقه می‌رسد، بهتر است زمان را از دست نداده و قرص زیرزبانی به بیمار داد و سپس منتظر ماند تا اورژانس برسد.
- آیا تشخیص سکته قلبی براساس همین علائم است؟
خیر. پس از مراجعه به اورژانس از بیمار نوار قلب گرفته می‌شود و علاوه بر آن، آزمایش‌هایی انجام می‌شود که اینها نیز به تشخیص کمک خواهد کرد. در مواقعی که پس از بررسی‌ها، حمله قلبی مسجل شد بیمار پس از بستری در بخش مراقبت‌های ویژه برای باز‌کردن رگ مسدود شده و یا بسته‌شدن رگی که هنوز کاملا بسته نشده تحت درمان قرارخواهد گرفت و اگر احتمال حمله قلبی پایین بود، بیمار کاندیدای تست‌های غیرتهاجمی خواهد شد.
- به چه دلیل بعضی از بیماران به‌صورت اورژانسی آنژیوگرافی می‌شوند؟
انسداد کامل رگ به این معناست که ماهیچه‌های قلب در حال از دست دادن قدرت خود هستند؛ بنابراین باید هر چه سریع‌تر این انسداد باز شود که برای این کار 2راه وجود دارد؛ یکی از این راه‌ها مداخله مستقیم در عروق کرونری از طریق پوست است که با نام pci شناخته می‌شود. در مراکزی که امکان آنژیوگرافی اورژانسی و استنت‌گذاری فراهم است، بهترین اقدام pci اولیه است و اگر این امکان نبود پزشک به روش دارویی اقدام می‌کند.
- مختصری درباره استنت قلبی و بالن توضیح دهید.
استنت یا به‌اصطلاح بیماران فنر، یک تور سیمی است که به شکل لوله در آمده است. زمانی که در یک رگ انسداد رخ می‌دهد پزشک معالج از طریق شریان پا یک سیم بسیار نازک که روی آن بادکنکی کوچک نصب شده را به عروق قلب می‌رساند و با بادکردن و تخلیه سریع آن انسداد عروقی را برطرف می‌کند و سپس از همین طریق، استنت را به محل گرفتگی رسانده و با باز و قفل کردن این لوله سیمی جمع شده و افزایش قطر داخلی لوله، مانع از انسداد مجدد رگ می‌شود.
- پزشکان همواره نسبت به فشارخون و رابطه آن با ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی هشدار می‌دهند؛ در این زمینه هم توضیح دهید.
فشار خون همچون یک قاتل خاموش و بی‌سروصدا، افراد را در معرض بیماری قرار داده و سبب می‌شود که سایر ارگان‌های بدن ازجمله کلیه، مغز و چشم نیز در معرض آسیب قرار گیرند. اضافه‌وزن، چاقی، کم‌تحرکی، تغذیه ناسالم، استرس و سابقه خانوادگی ازجمله برخی از علائمی است که احتمال ابتلا به فشارخون را افزایش می‌دهد. به همین جهت توصیه می‌شود که مردم همواره فشارخون خود را اندازه بگیرند. تنها راه تشخیص فشارخون بالا اندازه‌گیری آن با دستگاه است که مردم می‌توانند به‌راحتی در منزل فشار خون خود را اندازه بگیرند. بهتر است افراد قبل از اندازه‌گیری فشارخون، فعالیت سنگین نداشته باشند و یا غذای سنگین هم میل نکرده باشند.
- چــاقی و اضافه وزن چگــونـه می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش دهد؟
چاقی با چند مکانیسم منجر به افزایش فشارخون، دیابت، کم‌تحرکی و افزایش چربی‌خون می‌شود که همگی ازجمله عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی و عروقی هستند. دور کمر 102سانتی‌متر برای آقایان و 88سانتی متر برای خانم‌ها نوعی هشدار برای چاقی است. برای جلوگیری از افزایش وزن، افراد باید بین ورود کالری به بدن و مصرف کالری تعادل ایجاد کنند. بهترین روش برای کاهش وزن، مصرف داروهای پرعارضه و گران‌قیمت نیست بلکه ورزش است. ورزش باید از روزی 30دقیقه شروع شود و به‌تدریج به 60دقیقه در روز برسد.
- مصرف دخانیات چگونه می‌تواند به سیستم قلب و عروق آسیب برساند؟
با مصرف دخانیات، گاز مونواکسید‌کربن و نیکوتین وارد عروق می‌شود. دود حاصل از دخانیات می‌تواند به مرور زمان دیواره صاف داخل عروق کرونر قلب را تخریب کند و این امر مقدمه ورود و رسوب چربی به داخل جدار رگ و بروز آرتریواسکلروز (تصلب‌شرایین) را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، عضلات یک قلب سالم برای پمپاژ مناسب خون، نیاز به خون‌رسانی مناسب دارند که این کار توسط عروق کرونر انجام می‌شود. مصرف دخانیات با تشدید آرتریواسکلروز و بالابردن فشارخون و همچنین اثرات منفی بر چربی‌خون، موجب بروز لخته در عروق کرونر و سکته قلبی می‌شود. مصرف سیگار باعث انقباض گذرای عروق و بالا رفتن فشارخون می‌شود که این امر در بلندمدت سبب بروز بیماری فشارخون مزمن نیز خواهد شد. از دیگر مضرات دخانیات برای قلب، کاهش سطح اکسیژن خون، بروز آریتمی قلبی و افزایش انعقاد‌پذیری خون است که همگی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به سلامت قلب و عروق آسیب می‌رساند. از سوی دیگر، مصرف دخانیات در افرادی که بیماری شناخته شده قلبی دارند با فعالیت بیشتر قلب باعث بروز درد قفسه سینه، تنگی نفس و نامنظمی ریتم قلب می‌شود که این علائم هشداری برای وضعیت خطرناک است. به همین دلیل بیماران قلبی که به‌رغم هشدارهای پزشک معالج خود، همچنان به مصرف سیگار ادامه می‌دهند، باید بدانند که این علائم می‌تواند آنها را در معرض خطر و شرایط اورژانسی قرار دهد. از سوی دیگر باید دانست که در افراد سیگاری برای کنترل فشارخون نیاز به دوزهای بالاتری از دارو وجود دارد که با ترک سیگار نیاز به دارو نیز برای کنترل فشارخون کمتر می‌شود. مطالعات گسترده‌ای که در سراسر دنیا در مراکز معتبر علمی انجام شده، نشان می‌دهد که ریسک بروز بیماری‌های قلبی و عروقی با مصرف سیگار در افراد سیگاری ۲برابر خواهد شد. علاوه بر این مصرف سیگار می‌تواند مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی را ۵۰ درصد افزایش دهد.
- مردم از چه مواد غذایی‌ای استفاده کنند که مبتلا به بیماری‌های قلبی نشوند ؟
مصرف میوه و سبزیجات تازه، ویتامین c، منیزیم و پتاسیم برای کنترل فشار خون و فیبر موجود در سبزی‌ها و میوه‌ها هم برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی توصیه می‌شود. مصرف نمک فقط به میزان 5گرم در روز معادل یک قاشق چایخوری کوچک باید محدود شود. علاوه بر این، از مصرف سوسیس و کالباس و غذاهای آماده که حاوی نمک بالا و چربی‌های اشباع شده هستند تا حد امکان باید خودداری شود. همچنین مصرف کافی لبنیات کم‌چرب، امگا3، ماهی، غذاهای دریایی و آجیل به‌دلیل آنکه در کاهش فشارخون و تنظیم آن نقش دارند و برای سیستم قلب مفید هستند، توصیه می‌شود.