«من برمی انگیزم»، این معنای لغوی هورمون است. واژه‌ای که اصالتا یونانی است. اما این ماده شیمیایی قرار است چه چیزی را برانگیزد؟
برای پاسخ به این سوال باید با خصوصیات هورمون‌ها آشنا شویم.
در ابتدا ذکر این نکته ضروری است که هورمون‌ها در غدد درون‌ریز ساخته می‌شوند. سیستم غدد درون‌ریز شامل غدد مختلفی در بدن است؛ این غدد ترشحات خود را به جریان خون می‌ریزند. در واقع هورمون‌های ترشح شده از غدد درون‌ریز نقش پیام‌رسان شیمیایی را در بدن بازی می‌کنند و بسیاری از توانایی‌های بدن به این واسطه ممکن می‌شود؛ از جمله رشد استخوان‌ها، ضربان قلب، تاثیر بر توانایی بدن برای تبدیل کالری مصرفی به انرژی و... .
عملکرد این دستگاه چنان با اهمیت است که اندکی اختلال در آن ممکن است فرد را مبتلا به دیابت، بیماری‌های تیروئیدی، اختلالات رشد، اختلالال عملکرد جنسی و انبوه دیگری از بیماری‌ها کند.
هورمون چگونه عمل می‌کند؟
این مواد شیمیایی در پاسخ به یک محرک خاص ساخته و ترشح می‌شوند و اگر وارد جریان عمومی خون شوند پیام را در سرتاسر بدن حمل می‌کنند و آن را به تمام سلول‌ها می‌رسانند. سپس با استفاده از گیرنده هورمون که روی سلول‌های هدف قرار دارد، هورمون به سلول مورد نظر متصل می‌شود و باعث تغییر اعمال آن سلول می‌شود.
به بیان دیگر، هورمون‌ها اثر کنترلی روی سلول‌های بدن دارند. برخی هورمون‌ها اعمال موضعی (مربوط به محل خاصی در بدن) و برخی اعمال عمومی دارند.
در بدن انسان دو نوع کلی هورمون وجود دارد: هورمون‌های استروییدی مانند هورمون‌های جنسی و هورمون‌های آمینو اسیدی. گیرنده‌های هورمون‌های آمینو اسیدی در روی سلول‌های هدف قرار دارد و گیرنده‌های هورمون‌های استروییدی در درون سیتوپلاسم و یا روی هسته قرار دارند.
انسولین، گلوکاگون، هورمون رشد، هورمون‌های تیروئید، کورتیزول و همچنین هورمون‌های جنسی مانند تستوسترون، استروژن و پروژسترون از معروف‌ترین هورمون‌های بدن هستند.
مقدار هورمون‌ها توسط ارتباطات پیچیده اعضای دستگاه درون‌ریز با هم و با دستگاه عصبی تنظیم می‌شود.
گفتنی است که هر هورمون می‌تواند بر چندین سلول متفاوت اثر کند. همچنین هر سلول معین ممکن است تحت تأثیر بیش از یک هورمون باشد.
از سوی دیگر هورمون‌ها می‌توانند اثرات مختلفی را در یک سلول یا سلول‌های مختلف اعمال کنند.
انتقال هورمون‌ها در بدن
هورمون‌ها بعد از آزاد شدن می‌توانند به صورت آزاد و یا متصل به پروتئین‌های خاص در گردش خون حمل شوند. هورمون‌های محلول در آب (مثل پپتیدها و هورمون اپی نفرین) در آب پلاسما حل می‌شوند و به وسیله خود پلاسما منتقل می‌گردند. ولی هورمون‌های استروئیدی و تیروئیدی در خون به طورعمده به پروتئین‌های موجود در پلاسما می‌چسبند و به وسیله آن‌ها در خون گردش می‌کنند و تا زمانی که از پروتئین‌های پلاسما جدا نشده باشند غیرفعالند. (چون نمی‌توانند به آسانی از دیواره مویرگ‌ها انتشار پیدا کنند و به سلول‌های هدفشان دسترسی یابند) در جنین شرایطی می‌توان این هورمون‌ها را به عنوان ذخیره قلمداد کرد.
اتصال هورمون‌ها به پروتئین طول عمر آن‌ها را نیز مشخص می‌کند. نیمه عمر هورمون در خون به طور مستقیم با میزان اتصال به پروتئین ارتباط دارد. (نیمه عمر یک ماده شیمیایی مدت زمانی است که طول می کشد تا غلظت آن به نصف مقدار اولیه برسد.)
هورمون‌هایی که به پروتئین‌های پلاسما می‌چسبند با سرعت بسیار آهسته‌تری از خون پاک می‌شوند و ممکن است برای چندین ساعت یا حتی چندین روز در خون باقی بمانند.
به عنوان مثال نیمه عمر هورمون‌های استروئیدی غدد فوق کلیه، در گردش خون از 20 تا 100 دقیقه است. در حالی که نیمه عمر هورمون‌های تیروئید که به پروتئین چسبیده‌اند ممکن است به درازای یک تا شش روز باشد.
چقدر هورمون داریم؟
غلظت هورمون‌های مورد نیاز در بدن به طور غیرقابل تصوری اندک است. غلظت هورمون‌ها درخون در محدوده حداقل یک پیکوگرم (یک میلیونیوم میلیونیوم گرم) در هر میلی لیتر خون تا حداکثر چند میکروگرم (میلیونیوم گرم) در هر میلی لیتر خون است.
به همین ترتیب، سرعت ترشح هورمون‌های مختلف نیز فوق‌العاده اندک است و معمولا بر حسب میکروگرم یا میلی گرم در روز تعیین می‌شود.