و انجام آن در بیمارستانهای دیگر و به خصوص در مراکز غیر‌بیمارستانی ممنوع است، کارشناسان می‌گویند مطالعات معتبر درباره اثبات هزینه اثربخشی درمان معتادان از طریق UROD وجود ندارد و به همین دلیل این روش صرفاً در امور آموزشی ـ پژوهشی کاربرد دارد.
«سمزدایی فوق‌سریع و ترک اعتیاد در 4 ساعت»،«سمزدایی فوق‌سریع UROD با متخصص بیهوشی در 6 ساعت»،«درمان اعتیاد در یک روز با تمامی روشهای سمزدایی و تدریجیRO». این‌ها آگهی‌هایی است که هر روز در صفحات روزنامه‌ها به چشم می‌خورد. بر اساس برخی از آگهی‌های ترک اعتیاد، در صورت استفاده از شیوه سمزدایی فوق‌سریع در 4 ساعت، 24 ساعت تا 5روز اثری از مصرف مواد در بدن فرد دیده نخواهد شد.
Ultra rapid opiate detoxification یا روش سمزدایی فوق‌سریع، یکی از روشهای ترک دادن معتادان است و در دنیا سابقه‌ای 30 ساله دارد. این شیوه در سال 1378 در ایران آغاز شده است و تحت بی‌دردی و بی‌خوابی عمیق یا بیهوشی کامل صورت می‌گیرد. در این روش با استفاده از داروهای ضد‌مخدر مانند نالوکسان به ترک دادن معتادان می‌پردازند.
یکی از تصورات غلطی که در حال حاضر در مورد این روش وجود دارد، این است که به اعتقاد خیلی از مردم این روش یک روش قطعی برای ترک دادن بیماران مبتلا به اعتیاد است، اما بنا به گفته دکتر علیرضا سلیمی، متخصص بیهوشی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ترک اعتیاد شامل دو مرحله سمزدایی به مفهوم ترک فیزیکی اعتیاد و جلوگیری از عود مجدد است و UROD هر چند شیوه‌ای قابل‌قبول در کل دنیا است، اما نه این روش و نه هیچ روش دیگری را نباید به عنوان درمان قطعی اعتیاد در نظر گرفت.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه در حال حاضر بسیاری از مراکز فاقد صلاحیت به تبلیغ شیوه ترک اعتیاد به روش UROD می‌پردازند، به همشهری می‌گوید: «هم‌اکنون بیش از 35 مرکز در تهران به امر ترک اعتیاد مشغول هستند. بسیاری از این مراکز کلینیک‌های ساده و فاقد شرایط اولیه از قبیل تجهیزات و امکانات بیهوشی و بخش ICU هستند این در حالی است که مراکز ترک اعتیاد به روش UROD حتما باید به ICU مجهز باشند.»
به گفته این متخصص نیز برای جلوگیری از فعالیت نا منسجم کلینیک‌های ترک اعتیاد بخش خصوصی می‌بایست بحث ترک اعتیاد به سمت بیمارستانهای دانشگاهی سوق یابد.
ICU شرط اول است
در حالی که تاکید تمامی متخصصان بیهوشی و مسئولان وزارت بهداشت بر این است که انجام روش UROD صرفاً باید در مراکزی انجام شود که مجهز به دستگاه‌های ICU باشند، ولی همچنان شاهد رشد روز‌افزون استفاده از این روش در کلینیک‌های سرپایی و از طرف پزشکانی هستیم که بدون توجه به عوارض و بدون حضور یک متخصص بیهوشی این روش را بر روی بیماران پیاده می‌کنند.
دکتر محمد‌مهدی قیامت، رئیس انجمن بیهوشی ایران در گفتگو با همشهری با تاکید بر این که برای اعمال روش UROD بهتر است که برای انتخاب بیمار استانداردهای لازم وجود داشته باشد و این کار کاملا تحت نظر یک متخصص بیهوشی انجام شود، می‌گوید: «همچنین مانیتورینگ و مراقبت‌های ویژه از بیمار باید به طور کامل انجام شود. چون سمزدایی با تغییرات فیزیولوژیک شدید همراه است.»
وی با اشاره به اینکه طبق پروتکل ارائه‌شده از سوی هیاتی از کارشناسان در انجمن بیهوشی مهمترین نکته در مورد این روش سمزدایی، روش نگهداری است، توضیح می‌دهد: «در این روش به بیمار داروهایی از قبیل نالوکسان برای ادامه سمزدایی داده می‌شود. علاوه بر این مهمترین نکته این که روان‌درمانی و آماده‌سازی بیمار برای برگشت نکردن به حالت اولیه تحت نظر یک روانشناس باید مورد تاکید قرار گیرد.»
البته به گفته این متخصص، اینکه هر بیمارستانی که امکانات ICU داشته باشد، مجاز به انجام این عمل است، درست است ولی خیلی از مراکز آموزشی و درمانی ما این امکانات را ندارند مخصوصا در شهرستانها. برای همین محدود کردن این روش صرفا در این مراکز درست نیست.
این در حالی است که دکتر محمد‌علی شهرکی، روانپزشک و عضو تیم پزشکی جمعیت آفتاب نیز با اشاره به اینکه از روش UROD به هیچ‌وجه در کلینیک‌های سرپایی نباید استفاده شود چون شخص ابتدا باید بیهوش شود و حتما باید امکانات اتاق عمل و بیهوشی کامل وجود داشته باشد، چون موارد مرگ و میر ناشی از آن کم نبوده‌اند، می‌گوید: « نکته مهم دیگر در مورد این روش هزینه‌های آن است. در این میان ممکن است پزشکی که این کار را انجام می‌دهد حتی در صورتی‌که امکانات کافی وجود ندارد، به خاطر گرفتن هزینه از بیمار اقدام به این کار کند. در حالی که کوچکترین آگاهی را هم در مورد مضرات و فواید UROD به بیمار نخواهد داد.»
روان‌درمانی مهمتر از سمزدایی
چیزی که بسیار مهم است این است که روان‌درمانی و گروه‌درمانی دراز‌مدت برای بیماران سمزدایی شده به روش سریع و فوق سریع، حتی از خود سمزدایی واجب‌تر است. بنا به گفته متخصصان متاسفانه در کشور ما این روش ناقص انجام می‌شود یعنی سمزدایی و روان‌درمانی در کنار هم به کار گرفته نمی‌شوند.
برای همین نظام پزشکی بارها گزارش‌هایی از مرگ و میرهای ناشی از بکار‌گیری این روش را ارائه کرده است. این در حالی است که مراکزی که این روش را به کار می‌بردند استاندارد بودند ولی مراقبت کافی بعد از سمزدایی انجام نشده یا اینکه بعد از سمزدایی پزشک بیمار را به دست تکنسین یا پرستار سپرده است.
به گفته دکتر شهرکی اعتیاد یکی از اختلالات روان‌پزشکی و از بیماری‌های اعصاب و روان است. ولی معمولا این روش توسط تیمی انجام می‌شود که روانپزشک جزو آن نیست در حالی که بیمار باید در ساز و کار خاصی قرار گیرد که در ابتدا برای سمزدایی از نظر روانی آماده شود و بعد سمزدایی انجام گیرد.
وی در این باره می‌گوید: «متاسفانه این ارتباط روانی با بیمار برقرار نمی‌شود و درصد بسیار بالایی از این بیماران مجددا بیماری‌شان عود می‌کند. الان در مورد این روش چیزی که در ذهن مردم جا افتاده این است که ترک اعتیاد با استفاده از آن به طور کامل انجام می‌شود در حالی‌که نتیجه نهایی هیچکدام از روشهای سمزدایی با هم تفاوتی ندارند و 75 تا 80درصد از بیماران ظرف 6 ماه مجددا عود می‌کنند.»
وی با اشاره به اینکه هر بار سمزدایی برای اعتیاد، مرگ‌و میر ا فراد معتاد را بالا می‌برد چون یک کار تهاجمی و بسیار دشوار است و مواد بیهوشی زیادی به بیمار تزریق می‌شود به گونه‌ای که هر لحظه امکان over dose شدن شخص امکان دارد، تاکید می‌کند: «درحالی‌که ایران در زمینه ترک اعتیاد جزو پیشرفته‌ترین کشورهاست، با این حال در زمینه این روش در کشور ما تا‌کنون هیچ کار پژوهشی انجام نشده است.»
اختلاف همیشگی
در این میان، بر سر نظارت بر آشفته بازار درمان معتادان نیز اختلاف نظر وجود دارد، چنانکه سازمان بهزیستی معتقد است که این مراکز تحت پوشش سازمان بهزیستی نیست و مجوز آنها از سوی وزارت بهداشت داده می‌شود و وزارت بهداشت هم این نظارت را وظیفه سازمان بهزیستی می‌داند.
دکتر فرید براتی، مدیر‌کل دفتر پیشگیری از اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در این‌باره می‌گوید: «روش سمزدایی فوق‌سریع به هیچ‌عنوان تثبیت نشده و علمی نیست و مجوز هیچکدام از این مراکز را که در سطح کشور در حال فعالیتند، بهزیستی صادر نکرده است.»
وی با اشاره به اینکه اگر مرکزی با مجوز سازمان بهزیستی اقدام‌های غیر‌علمی انجام دهد، پلمب می‌شود اظهار می‌کند: «مراکز تحت پوشش سازمان بهزیستی مجاز به انجام سمزدایی فوق‌سریع نیستند و این اقدام به دلیل سوء‌استفاده‌های فراوان در مراکز ممنوع است.»
در همین حال، دکتر محمد صابری زفرقندی، رئیس اداره سوء‌مصرف مواد و معاون دفتر سلامت روانی وزارت بهداشت هم با تاکید بر اینکه تبلیغات گمراه‌کننده در مورد این روش در این میان باعث شیوع بیش از حد آن شده است، به دستورالعمل شماره 11 مراقبت‌های مدیریت شده در سال 81 از سوی وزارت بهداشت که راهنمای ترک به روش UROD را به دانشگاها ابلاغ کرده است اشاره می‌کند و می‌گوید: «از نکات برجسته دستورالعمل فوق، علاوه بر تایید متخصص بیهوشی و روانپزشک در مورد مفید بودن و امکان انجام درمان لزوم رعایت نکات اخلاقی مبنی بر آگاه‌سازی و اخذ رضایت آگاهانه از بیمار است.»
او توضیح می‌دهد که منظور از رضایت آگاهانه این است که برای فرد توضیح داده شود که این روش هیچ ارجحیتی نسبت به روشهای دیگر ندارد.
هر چند دستورالعمل فوق در سال 81 ابلاغ و برای تمام مراکز ترک اعتیاد لازم شده و نحوه نظارت بر آنها نیز به عهده دانشگاه‌ها قرار گرفته، اما به گفته دکتر صابری متأسفانه به دلیل چند‌گانگی صدور مجوز فعالیت مراکز ترک اعتیاد امکان اجرای درست آن فراهم نشده است: «به همین دلیل در سال 86 انجام UROD به جز در مراکز پژوهشی و آموزشی ممنوع گردید که این امر می‌‌تواند ناشی از صدور مجوزهای بی‌رویه خارج از حوزه وزارت بهداشت باشد.»
رئیس اداره سوء‌مصرف مواد وزارت بهداشت با اشاره به اینکه به نظر ما اجازه صدور مجوز مرکز ترک اعتیاد به سازمان بهزیستی در کنار وزارت بهداشت یک اقدام غیر‌‌کارشناسی و به نوعی عامل آشفته بازار کنونی است، ادامه می‌دهد: «هر‌چند برداشت حقوقی از مصوبه اجازه صدور مجوز به سازمان بهریستی، متفاوت با نحوه عملکرد آن سازمان در حیطه درمان اعتیاد است و به اعتقاد برخی صاحب‌نظران صدور مجوز سازمان صرفاً در مورد درمانهای غیر دارویی است، ولی در حال حاضر این سازمان مجوزهایی با عنوان مراکز درمان بستر صادر می‌نماید که متاسفانه در بعضی مراکز بدون رعایت استانداردهای لازم در حال انجام است.»
به گفته وی به عبارتی می‌توان ادعا کرد اکثریت تبلیغات غیر واقعی مربوط به مراکزی است که مجوز فعالیت آنها از دانشگاه‌ها نیست و عملکرد آنها خارج از حیطه نظارتی وزارت بهداشت و تحقیقات صلاحیت اخذ مجوز وزارت بهداشت را نداشته‌اند.