این هشدار درباره مصرف غیرقانونی ترامادول در حالی‌است که چند هفته قبل، به دنبال گزارش همشهری، وزارت بهداشت بر ممنوعیت عرضه بدون نسخه این دارو تاکید و اعلام کرد با توجه به عوارض بسیار شدید ناشی از تزریق آمپول ترامادول، اداره کل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تجویز و تزریق آن را صرفاً محدود به بیمارستان‌ها کرده است.
با این‌حال، این پرسش همچنان باقی است که آیا ممنوعیت‌ها و نظارت‌ها به تنهایی می‌تواند معضل سوءمصرف دارویی در کشور را درمان کند؟
دکتر محمد باقر صابری زفرقندی، رئیس اداره پیشگیری و سوءمصرف مواد وزارت بهداشت، بر مسئولیت قانونی و اخلاقی پزشکان در این مورد نیز تاکید می‌کند و به همشهری می‌گوید: «در این میان پزشکان نیز با توجه به عوارض این داروها باید مسئولیت تجویز آنها را به عهده بگیرند چون دسترسی آسان به این داروها فقط منجر به سوءمصرف مواد در افراد معتاد می‌شود.»
دکتر صابری زفرقندی به افزایش این نظارت از طریق ناظران دانشگاه‌های علوم‌پزشکی اشاره کرد و افزود: « وزارت بهداشت علاوه بر تمام داروهای مخدر این دارو را هم تحت نظارت درآورده و روی آن کنترل‌های ویژه را مبذول داشته است، به این صورت که ناظرین دانشگاه‌های علوم‌پزشکی باید به طور کامل بر روند فروش این دارو در داروخانه‌ها نظارت داشته باشند تا ترامادول همراه با نسخه و فقط به تعدادی که پزشک تجویز کرده به فروش برسد.»
شیب تند مصرف
ترامادول به صورت خوراکی یا تزریقی در درد‌های نسبتاً شدید حاد یا مزمن از قبیل درد‌های بعد از عمل جراحی و درد‌های سرطانی استفاده می‌شود.
با این حال دکتر کاووس باسمنجی، داروساز و مدیر مؤسسه پیشگامان اقتصاد درمان با تاکید بر روند صعودی مصرف این دارو به همشهری توضیح می‌دهد: «اگر یکی از دوز‌های این دارو را بخواهیم به عنوان شاخص افزایش مصرف آن در نظر بگیریم، در سال 83 مصرف این دارو 26.8 میلیون عدد بود، در سال 84 مصرف آن به 163 میلیون عدد و در سال 85 به 350.5 میلیون عدد رسیده، یعنی در سال 85 مصرف این دارو نسبت به سال قبل 2.5 برابر شد.»
به گفته وی در سال جدید هنوز آمار دقیقی از مصرف ترامادول وجود ندارد ولی شیب افزایش مصرف آن در سالهای گذشته آنقدر تند بوده است که در سال جدید نیز شاهد افزایش این روند باشیم.
در مورد هر دارویی یک قاعده عام می‌گوید داروی با نسخه فقط باید با نسخه به فروش برسد و تنها داروی OTC بدون نسخه هم می‌تواند به فروش برسد، اما در مورد ترامادول این قانون مخدوش می‌شود و به گفته دکتر باسمنجی این نقص را باید در یک تصویر کلی از عیب و نقص‌های نظام سلامت دید.
به گفته وی 10 سال است که کشور ما در مورد داروهای ترک اعتیاد دچار چالش شده و هنوز نه سازمان بهزیستی و نه وزارت بهداشت به یک نتیجه نهایی در مورد این داروها نرسیده‌اند.
این داروساز ادامه می‌دهد: «ترامادول یک داروی نسخه‌ای است که افزایش مصرف آن در کشور ما حد‌اقل به خاطر این است که فرد معتاد می‌خواهد به هر طریقی خودش را از شر اعتیاد خلاصی دهد. این فرد از نظر اقتصادی مسلما نمی‌تواند به پزشک مراجعه کند و برای همین بستن این راه و عدم فروش ترامادول بدون نسخه به چنین افرادی هیچ فایده‌ای ندارد.»
دکتر باسمنجی با بیان اینکه نظام سلامت ما راه‌های ممنوعیت فروش بدون نسخه برای داروهایی از این قبیل را تعیین می‌کنند در حالی‌که هیچ قانون هدف‌مندی برای در اختیار دادن این داروها به طور صحیح وجود ندارد می‌گوید: «با این اوصاف نباید از کسانی که از ناصر‌خسرو چنین داروهایی را تهیه می‌کنند خرده گرفت چون در اینجا نقص‌های نظام سلامت در توزیع داروهای مورد نیاز کاملا مشهود می‌شوند.»
دیوار بلند بی‌اعتمادی
نمی‌توان عوارض ترامادول را نفی کرد اما سئوال اساسی این است که آیا ما راه را برای ترک اعتیاد هموار کرده‌ایم و دارویی را بصورت نسخه‌ای در اختیار فرد معتاد گذارده‌ایم که از او انتظار داشته‌باشیم به دنبال تهیه غیر‌نسخه‌ای دارو نرود؟
دکتر باسمنجی با تاکید بر اینکه باید شعارهایی را که از 10 سال گذشته در مورد ترک اعتیاد داده شده به عمل تبدیل کنیم، به وجود بی‌اعتمادی میان نظام سلامت و توزیع دارو و همچنین بیماران اشاره می‌کند و می‌گوید: «به عنوان مثال داروی متادون در کشور ما ظاهرا فقط در مراکز ترک اعتیاد تجویز می‌شوند ولی خیلی از مردم به راحتی به صورت قاچاق این دارو را تهیه می‌کنند، در حالی که در کانادا هر پزشکی برای بیمار وقتی شربت متادون تجویز می‌کند، هر ماه به بیمار اطلاع می‌دهد که دوز آن را کم کند. تمام اینها نشان‌دهنده اعتماد بین سیستم نظام سلامت و بیمار است، چیزی که در کشور ما نه در مورد ترامادول و نه در مورد هیچ داروی دیگری وجود ندارد.»
