دکتر قاسم قارون، عضو انستیتو تشخیص و درمان درد فرایبورگ آلمان در گفت‌وگو با همشهری از موضوعی به نام خطرات پیدایش تصادفی در آزمایش‌های پزشکی نام می‌برد.
- اساسا تشخیص درست بیماری شامل چه مواردی است؟
در پزشکی اصول تشخیص صحیح علت بیماری شامل توجه به شکوه بیمار و گزارش او از سابقه و مشاهدات خود و اطرافیان اوست که متعاقبا پس از معاینات کلینیکی، برای تأیید یا رد یک تشخیص احتمالی، آزمایش خون، رادیوگرافی یا امآرآی تجویز میشود. حال اگر در آزمایش و تصاویر، پیدایشی غیرطبیعی مشاهده شد، نباید این عامل به‌عنوان علت بیماری فعلی تلقی شود.
- این مسئله از چه اهمیتی برخوردار است؟
اهمیت این مسئله به‌خصوص در بیماری‌های کاری بیشتر مشخص میشود، چون در بیماری‌های کاری نوع عارضه، درد، بی‌حسی و تغییر وضعیت بافتی، تورم و تغییر رنگ ثابت نیست. در اختلالات کاری برخلاف بیماری‌های عضوی باید یک زمینه و آمادگی تحریک‌پذیری ژنتیک ارثی یا اکتسابی وجود داشته باشد تا در اثر محرک‌های مختلف درونی، تغذیه‌ای یا اجتماعی منجر به عکس‌العمل‌های مختلف در یک یا چند عضو بدن شود که می‌توان از شروع اسپاسم عضلانی همراه درد و بی‌حسی به‌عنوان نمونه نام برد. در صورتی که در بیماری‌های عضوی مانند دررفتگی، شکستگی، عفونت یا تومور، نشانه‌ها و شکوه بیمار از درد دائمی است.
- آیا تشخیص‌های نادرست می‌تواند شامل موارد برعکس هم باشد یعنی فردی واقعا بیمار باشد و در آزمایش‌ها و تشخیص‌ها علت بیماری او کشف نشود؟
بله خطر پیشداوری تشخیصی به‌خصوص در بیماران با سن بالا کرارا مشاهده میشود که در کنترل‌های معمولی و تصادفات تغییر فرم طبیعی مفاصل یا مهره‌های افراد مسن به‌عنوان یک تشخیص غیرطبیعی و بیماری‌زا ارزیابی شده که منجر به درمان جراحی با تمام عوارض و خطراتمی‌شود؛ گرچه در مقابل همه روزه شاهد شرایط برعکس هستیم که بیمار جوان با انواع درد، بی‌حسی و تورم عضوی از مرکزی به پزشک دیگری مراجعه می‌کند، بدون آنکه در آزمایش‌ها و تصاویر تکراری کوچک‌ترین اثری از تغییرات غیرطبیعی دیده شود چرا که تغییرات کاری در رادیوگرافی یا امآرآی نمایان نمی‌‌شود. برخی از نمونه‌های پیدایش تصادفی، پارگی دیسک مهره و تنگی کانال نخاع و خار پاشنه پاست که در دردهای مفصل، پاشنه و کف پا و اطراف آن مشاهده میشود که اکثرا مسئولیت عارضه متوجه خار پیدا شده در رادیوگرافی و در نتیجه پیشنهاد عمل جراحی میشود، درحالی‌که نقش بیماریزایی اینگونه پیدایش‌های تصادفی را تنها با یک سؤال می‌توان مشخص کرد که اگر درد، سوزش یا بی‌حسی با سابقه قبلی، مقطعی و غیردائم باشد نمی‌تواند در اثر خار پاشنه باشد چرا که خار پیدا شده یک تغییر عضوی دائمی است که تحریکات دردزایی آن باید کم‌کم شروع و دائم باشد و نه یک دفعه و یک شبه. چون در بیماران مشابه همین عوارض بدون وجود خار پاشنه و همچنین خار‌های موجود در افراد، بدون درد و ... دیده میشود.
- دلیل دردهای پاشنه پا چیست؟
اکثرا دلیل دردهای پاشنه و اطراف آن شامل این موارد است:
1- اسپاسم عضلات طبقات بالاتر یعنی عضلات پشت و کمر و فشار روی اعصاب درد آن به هر دلیل
2- التهاب تاندون‌های ارتباطی مفاصل، از کف پا به پاشنه در اثر بار زیاد و ممتد کمر و پا
3- خستگی و عکس‌العمل عضلانی در راهپیمایی طولانی و غیرمعمول اضافه وزن
4- کفش تنگ و سخت و نامناسب یا تحریکات مشابه موضعی
- و درمان آن به چه شیوه‌ای باید انجام شود؟
درمان این نوع درد معمولا با ماساژ و حرکت درمانی در آب گرم یا فزیو هیدروتراپی موفق است و بهتر است از اقدامات عجولانه جراحی و تزریقات موضعی کورتون و مشابه آن پرهیز کرد.
- آیا تشخیص‌های نادرست می‌تواند شامل تومورها هم باشد؟
متأسفانه پیدایش‌های تصادفی به خار پاشنه پا و تنگی کانال نخاع محدود نمی‌‌شود بلکه تشخیص تومور‌های چربی و خوش‌خیم که هیچ‌گونه تحریک یا بیماریزایی و ربطی به شکوه بیمار ندارند می‌توانند باعث ناامنی و جراحی‌های غیرضروری شوند. از طرفی نباید فراموش کرد که وجود یک بیماری مصونیت از ابتلا به گرفتاری دیگر نمی‌دهد. به این دلیل هم درد جدید در بیمار سرطانی نباید همیشه در نتیجه گسترش بیماری اولیه یا ایجاد متاستاز باشد لذا یک بیمار سابقه‌دار ممکن است مثل هر فرد دیگری در کنار بیماری بدخیم به یک یا چند عارضه دیگر قابل درمان مبتلا شود که پیشداوری و کوتاهی بررسی تشخیصی در این موارد بخشودنی نیست و نباید باقیمانده امید بیمار را از او گرفت.
- خصوصیات درد پاشنه چیست؟
درد زیر پاشنه یک هشدار برای بروز بیماری است. درد در صبح وقتی از رختخواب بلند می‌شویم در چند قدم اول بیشتر است. یا بعد از مدتی نشستن و یا رانندگی وقتی بلند شده و شروع به راه رفتن می‌کنیم در چند قدم اول درد شدید است ولی بعد از چند دقیقه یا کمتر، شدت درد کم شده یا از بین می‌رود. گاهی درد حین راه رفتن و دویدن ایجاد میشود ولی در اکثر اوقات شدت درد بعد از راه رفتن است. تشخیص این بیماری با صحبت پزشک با بیمار و معاینه است و نیازی به بررسی پاراکلینیکی ندارد. در معاینه فشار به زیر پاشنه در ناحیه‌ای که به سمت داخل پاشنه نزدیک‌تر است موجب احساس درد میشود. بیش از 90درصد بیماران با اقدامات غیرجراحی بهبود می‌یابند. اقدامات درمانی عبارتند از: استراحت: اگر درگیر فعالیت وزشی خاصی هستید که در آن پاشنه پا تحت ضربات و فشار مداوم است باید این فعالیت ورزشی را کم یا حتی موقتا قطع کنید. سرما: پاشنه پا را روی یک بطری یخ‌زده یا کیسه پلاستیکی حاوی تکه‌های یخ بگذارید. روزی 4-3 بار و هر بار 20دقیقه این کار را تکرار کنید. دارو: دارو‌های ضد‌التهابی مانند بروفن یا سلکوکسیب موجب کاهش درد و التهاب میشود. نرمش: انجام برخی نرمش‌های خاص که عضلات پشت ساق فاشیای پلانتار را تحت کشش ملایم قرار داده و آنها را نرم و قابل انعطاف می‌کنند.