مایعی‌که در فرآیند گریه تولید می‌شود، اشک نام دارد. مایعی که باعث تمیزی و شستشوی سطح چشم، ضدعفونی شدن چشم‌ها، لغزنده کردن چشم‌ها برای‌حرکت آسان کره چشم و پلک‌ها، جلوگیری ازخشک شدن چشم‌ها و پلک‌ها، ایجاد ارتباط میان انسانها، دفع مواد تجمع یافته حاصل از فرآیند پاسخ به استرس و... می‌شود؛ چیزی جز اشک نیست.
بدون این مایع؛ چشم‌ها دچار سوزش، خارش و قرمزی، احساس غبار، حساسیت به نور، از دست رفتن شفافیت قرنیه، ایجاد زخم در قرنیه، عفونت‌های‌مکرر و شدید، وبالاخره دچار خشکی‌چشم و در نهایت نابینایی میشویم.
ساختار اصلی اشک شامل سه لایه مجزا به ترتیب زیر است:
- لایه موکوس(mucous): داخلی‌ترین لایه اشک است. چسبناک و لزج بوده و از موسین تشکیل یافته است. این لایه توسط سلولهای ملتحمه و قسمت داخلی‌پلک‌ها ترشح می‌شود. این لایه قرنیه را می‌پوشاند تا یک لایه آبگریز برای‌پخش و گسترش یکنواخت لایه آبی‌فراهم آید. این لایه اشک را روی‌سطح چشم می‌‌چسباند. بدون این لایه، اشک به صورت قطره‌های‌ریز در خواهد آمد.
- لایه آبی(aqueus): این لایه 90 درصد اشک را تشکیل می‌دهد و حاوی آب و دیگر مواد نظیر پروتئین‌های‌لاکتوفرین، لیزوزیم و لیپوکالین، الکترولیت‌ها، آنتیاکسیدانها و برخی‌ویتامین‌ها است. این لایه عمدتا توسط غدد اشکی‌ترشح می‌شود. وظایف این لایه شامل اکسیژن رسانی‌به سطح چشم، مبارزه با عفونت توسط آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی(لیزوزیم و لاکتوفرین)، صاف کردن سطح چشم، شستن چشم‌ها ازسلول‌های مرده، گردوغبار، مواد محرک و حساسیت زا است.
- لایه (چربی) لیپید(lipid): این لایه روغنی است و خارجی‌ترین لایه اشک را تشکیل می‌دهد. این لایه توسط غدد می‌بومین(meibomian) که در لبه پلک‌های فوقانی و تحتانی واقع می‌باشند ترشح می‌شود. این لایه با ایجاد یک حایل آبگریز از تبخیر لایه اصلی اشک (لایه آبی) جلوگیری میکند. وظایف دیگر این لایه شامل افزایش کشش سطحی و جلوگیری از سر ریز شدن اشک از پلک‌ها و لغزنده کردن چشم و تسهیل عمل بازو بسته کردن پلک‌ها است.
غدد اشکی(lacrimal glands): غدد اشکی‌در گوشه خارجی‌چشم‌ها و پشت پلک‌های فوقانی‌قرار دارند. غدد اشکی هر کدام به اندازه یک بادام بوده و 2 سانتی‌متر طول دارند. مایع اشکی از طریق 6-12 مجرای کوچک ترشحی به فضای‌میان چشم و پلک فوقانی وارد می‌شود. با هر بار باز و بسته کردن چشم‌ها اشک ازمجاری ترشحی غدد اشکی مکیده شده و به سمت مجرای اشکی - بینی‌که به صورت دو سوراخ بسیار ریز در گوشه داخلی‌چشم‌ها قرار گرفته هدایت می‌شود در انتها اشک به کیسه اشک و سپس به حفره بینی می‌‌ریزد. به همین علت است که هنگام گریه کردن ممکن است دچار آبریزی بینی شد.
- انواع اشک:
- اشک پایه (basal tears): در چشمان پستانداران سالم قرنیه پیوسته (24 ساعته) توسط اشک‌های پایه خیس و تغذیه می‌شود. این اشک باعث لغزنده شدن چشم‌ها و شستشوی چشم‌ها از ذرات خارجی می‌شود. مایع اشک حاوی آب، موسین، چربی، لیزوزیم، لاکتوفرین، لیپوکالین، ایمنوگلوبولین‌ها، گلوکز، سدیم کلراید، کلراید پتاسیم، آنتیاکسیدانها، برخی ویتامین‌أها است.
- اشک رفلکس(reflex tears): هر چیزی که باعث تحریک و یا خشک شدن چشم شود، می‌تواند تولید این نوع اشک را افزایش دهد. این نوع اشک به طور غیر ارادی و در پاسخ به مواد محرک چشم نظیر ذرات خارجی، گرد و غبار، آلرژن‌ها، پاتوژن‌ها و مواد محرک دیگری همچون بخار پیاز، گاز اشک‌آور و افشانه فلفل ترشح می‌شود. این اشک‌ها سعی‌می‌کنند تا مواد محرک و آزار دهنده را از چشم‌ها پاک کنند. باد شدید و نور شدید خورشید نیز می‌تواند باعث تولید اشک رفلکس شود. این اشک بیشتر آبکی بوده و از لیزوزویم و ایمنوگلوبولین بیشتری‌برخوردار است.
- اشک احساسی‌و یا گریه(emotional tears/crying): این اشک هنگام احساساتی‌شدن انسانها (استرس هیجانی) و یا احساس درد فیزیکی ترشح می‌شود. آغازگرهای هیجانی این نوع اشک معمولا خشم، اندوه، شادی، ترس، شوخ طبعی و ناکامی می‌باشند. ترکیبات شیمیایی این نوع اشک با ترکیبات دو اشک قبلی‌متفاوت است. اشک احساسی‌حاوی هورمون‌ها و پروتئین‌های‌بیشتری است. این اشک حاوی هورمون‌های پرولاکتین، هورمون رشد، آدرنوکورتیکوتروپین، آندروفین و فلز منگنز است.
- آیا اشک و گریه کردن مختص انسانها است؟
برخی معتقدند به غیر از انسانها؛ فیل‌ها و گوریل‌ها نیز می‌توانند، گریه کنند اما نه به پیچیدگی گریه انسان.
حیوانات دیگر اغلب هنگام درد کشیدن، وارد شدن اجسام خارجی‌در چشم‌ها و یا خشک شدن چشم‌ها دچار اشک‌ریزی میشوند. حیوانات (به ویژه نوزادان آنها) بصورت آوایی و مانند نوزادان تازه متولد شده گریه می‌کنند بدون تولید اشک.
- اطلاعات جالب توجه در خصوص اشک:
- غدد اشکی روزانه در حدود 2 قاشق پر چایخوری اشک تولید می‌کنند.
- شور بودن اشک عمدتا به علت وجود کلراید سدیم و پتاسیم در اشک است. میزان نمک موجود در اشک با میزان نمک پلاسمای خون برابراست.
- از آنجایی‌که جنین نیز در درون رحم قادر به گریه کردن است، بنابراین گریه کردن نمی‌تواند یک رفتار آموختنی‌باشد. اما فرهنگ، سن، جنسیت، فرآیند اجتماعی‌شدن، شخصیت، روابط و بافت اجتماعی‌همگی می‌توانند در شکل بیان گریه تعیین کننده باشند.
- PH اشک اندکی قلیایی و خود اشک ترش و شور مزه است.
- سرفه شدید، استفراغ، احتقان بینی، آلرژی بینی، التهاب یا عفونت بینی و یا چشم و اختلالات عصبی نیز می‌تواند باعث اشک‌ریزی شوند.
- گریه کردن در برخی‌فرهنگ‌ها عملی کودکانه و غیر موقر محسوب شده و گریستن در انظار عمومی‌‌قبیح است.
- اشک‌ریزی هنگام خمیازه کشیدن و یا خندیدن، به علت وارد شدن فشار به غدد و کیسه اشکی است. علت دیگر آن می‌تواند این مسئله باشد که غدد اشکی‌تحت کنترل سیستم عصبی خود مختار هستند. این سیستم عصبی تمام کارکردهای غیر ارادی را کنترل میکند. هنگامی‌‌که این اعصاب تحریک میشوند (هنگام خمیازه) غدد اشکی نیز اندکی تحریک میشوند.
- بسیاری از افراد به علت مبتلا بودن به خشکی چشم قادر به گریه کردن نیستند. اما دراختلال دیگری که در پی اسیب‌های مغزی ایجاد می‌شود، فرد ممکن است بطور مداوم برای ساعت‌ها بدون علت گریه کند.
- علت سوزش و اشک‌ریزی چشم‌ها هنگام خرد کردن پیاز به علت وجود آنزیم‌ها و آمینو اسید سولفوکساید موجود در سلولهای پیاز است. آمینو اسید سولفوکساید توسط آنزیم‌های پیاز به سولفینیک اسید تبدیل می‌شود، که بسیار ناپایدار بوده و فورا به گازی فرار تبدیل می‌شود. هنگامی‌‌که این گاز با آب درون چشم (اشک) ترکیب می‌شود تولید اسید سولفوریک ملایمی را میکند که باعث سوزش و اشک‌ریزی می‌شود و با افزایش تولید اشک بدن سعی میکند تا اسید سولفوریک را رقیق کرده و از چشم‌ها بشوید.
- چرا گریه ؟
- نوزادان از گریه به عنوان ابزار بقا استفاده می‌کنند. گریه کودکان یک وسیله ارتباطی با مادر بوده و از طریق آن طلب کمک می‌کنند. علل اصلی‌گریه نوزادان گرسنگی، پوشک خیس، کثیف و یا نامناسب، نیاز به نوازش، درد ناشی از گاز معده یا روده، سرما و گرمای شدید، کسالت و بی‌حوصلگی، استرس، گوش درد، محیط پر ازدحام، درد، جلب توجه و... است.
- علل گریه افراد بزرگسال شامل؛ غم و اندوه (49%)، شادی و خوشی (21%)، خشم (10%)، همدردی (7%)، اضطراب (5%) و ترس(4%) است.
- انسانها برای‌تحت تاثیر قرار دادن و برانگیختن احساسات و ترحم دیگران نیز متوسل به گریه میشوند.
- گریه و اشک ریختن چه فوایدی دارد؟
- هنگامی‌‌که دچار استرس هیجانی میشویم، مغز و بدن شروع به تولید ترکیبات شیمیایی‌و هورمون‌های خاصی میکند. گریه کمک میکند تا این ترکیبات شیمیایی‌زائد که نیازی‌به آنها نیست از بدن حذف شوند.
- اشک‌های‌احساسی در واقع مواد سمی‌ای‌که در پی‌استرس هیجانی در خون تجمع میشوند را از بدن دفع می‌کنند.
- اشک‌های احساسی‌سطح منگنز بدن را کاهش می‌دهند. این مواد معدنی بر روی خلق و خو تاثیر مستقیم می‌گذارد. غلظت منگنز اشک احساسی 30 برابر بیشتر از منگنز موجود در خون است.
- اشک احساسی نسبت به اشک پایه و رفلکس حاوی 24 درصد پروتئین آلبومین بیشتری است.
- گریه مانند ادرار و تعریق باعث حذف مواد سمی‌‌و محصولات زائد بدن می‌شود.
- گریه یک مکانیسم رایگان، طبیعی و قدرتمند برای کنار آمدن با درد، استرس و اندوه است.
- هورمون‌هایی‌که پس از استرس در بدن انباشته میشوند به حد سمی رسیده و باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن و دیگر فرآیندهای بیولوژیک میشوند. اشک‌های احساسی به عنوان دریچه اطمینان برای‌قلب عمل می‌کنند.
- ترکیباتی‌که حین استرس در بدن جمع میشوند با اشک خارج میشوند. همین امر باعث کاهش استرس می‌شود. این مواد شامل آندورفین (lucine-enkephaline)، که در کنترل درد موثر است، پرولاکتین که در تنظیم تولید شیر نقش دارد و آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) می‌شود که یک نشانگر مهم استرس است. سرکوب گریه و اشک باعث افزایش استرس می‌شود.
- گریه نه تنها باعث ارتقای سطح سلامتی فرد می‌شود، بلکه در افزایش حس تعلق در گروه نیز تاثیر گذار بوده و موجب افزایش حضور و دخالت دیگران در تامین رفاه فرد می‌شود. اشک‌ها یک روش موثر در ایجاد ارتباط بوده و در برانگیختن حس همدردی و دلسوزی سریع‌تر ازهر ابزار دیگری عمل می‌کنند.
- گریه در کاهش و جلوگیری از بیماری‌های مرتبط با استرس موثر است.
- خنده و گریه دو ابزار کارآمد در کاهش استرس و رهایی از احساسات منفی هستند.
- هنگامی که گریه سرکوب می‌شود، هیجانات رها نمی‌‌شوند و خصایص شخصیتی مخرب همچون پرخاشگری بروز می‌کنند.
- به باور دانشمندان سرکوب و امتناع از گریه کار معقولی نیست. اما افرادی که از مورد انتقاد قرار گرفتن، مشاجره با دوستان، مواجهه با ناکامی‌های کوچک فورا شروع به گریستن می‌کنند، باید به روانشناس مراجعه کنند. چراکه معمولا علت اصلی این نوع گریه‌ها اعتماد به نفس پایین و یا مشکلات روانی مزمن در فرد بوده و بایستی فرد تحت درمان قرار گیرد.
- انسانها پس از گریه از لحاظ جسمی و روانی احساس بهتری می‌کنند و در واقع سبک و خالی میشوند.
- گریه یک ابزار برقراری ارتباط است یک زبان جهانی برای درخواست کمک و حمایت اجتماعی است.
- گریه کمک میکند به آزاد سازی اندورفین‌ها به جریان خون. آندورفین‌ها ترکیبات شیمیایی ای‌هستند که باعث بهبود خلق و خو و تسکین درد میشوند.
- آیا مردان و زنان به صورت یکسان گریه می‌کنند؟
زنان 4 تا 5 برابر بیشتر از مردان گریه می‌کنند. 5.4 بار در ماه ولی دختران و پسران تا قبل از بلوغ به یک میزان گریه می‌کنند، چراکه ترشح هورمون پرولاکتین که باعث تحریک تولید اشک می‌شود به یک میزان در هر دو جنس تولید می‌شود. پس از بلوغ میزان ترشح پرولاکتین که در تولید و تناوب گریه موثر است در زنان 60 درصد بیشتر از مردان می‌شود.
غدد اشکی مردان از لحاظ ساختاری متفاوت و کوچک‌تر از غدد اشکی‌زنان است. شاید یکی از دلایل بیشتر گریه کردن زنان نیزهمین مسئله باشد. یکی دیگر از علل بیشتر گریه کردن زنان باورهای فرهنگی است که اجتماع گریه کردن زنان را بیشتر مورد پذیرش قرار می‌دهد.
مردان آرام، بدون صدا و با اندکی اشک گریه می‌کنند. بطوری که معمولا کاسه چشمان آنها از اشک پر می‌شود، اما به‌ندرت اشک به گونه‌ها سرازیر می‌شود. اما زنان معمولا پر سرو صدا و با اشک‌های‌فراوان گریه می‌کنند. مردان اغلب در نتیجه احساسات مثبت و زنان پس از درگیری و مشاجره با دیگران و یا در نتیجه احساس بی‌کفایتی‌گریه می‌کنند.
با تمام این تفاصیل؛ همچنان علت و فرآیند اشک‌های احساسی مبهم و راز آلود باقی مانده است. و پرسش‌های بدون پاسخ در این زمینه بسیار است. پرسش‌هایی مانند؛ چنانچه گریه کردن به منظور کاهش استرس طراحی‌شده، پس فلسفه اشک شوق و شادی چیست؟ و یا اگر گریه یک وسیله ارتباطی با دیگر همنوعان است پس چرا انسانها در خلوت و تنهایی‌خود نیز گریه می‌کنند؟ یا گریه برنامه ریزی شده برای رسیدن به یک مقصد چیست؟ و...
دانشمندان برای رسیدن به پاسخ چنین پرسش‌هایی سالیان سال است که در حال تحقیق و مطالعه هستند، ولی گویا انسان، این موجود دو پا بسیار پیچیده‌تر از دانش محدود دانشمندان است.