اگرچه در سال‌های اخیر تلاش شده تا فضاهای سبز شهری ایجاد شوند و البته در این زمینه نیز موفقیت‌های بسیاری حاصل شده اما برای حفظ محیط‌زیست تهران باید به فکر اقدامات جدی‌تر بود. کاهش آلودگی هوا ازجمله مهم‌ترین اقداماتی است که باید برای پایتخت انجام شود؛ البته مسئول اصلی معضل آلودگی هوای پایتخت شهرداری تهران نیست اما شهردار تهران به این نکته اشاره کرده است که درصورت تأمین اعتبارات لازم و اعطای مسئولیت‌ها، شهرداری تهران می‌تواند در زمینه کاهش آلودگی هوای پایتخت پیشگام شود. ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران به‌عنوان متولی اصلی اقدامات حفاظتی از طبیعت پایتخت، برنامه‌های مختلفی در این زمینه دارد. توسعه استفاده از انرژی‌های نو نیز یکی از هدف‌های مهم مدیریت شهری پایتخت است. علی‌محمد شاعری، رئیس ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران در گفت‌وگو با همشهری اقدامات این ستاد در سال‌جاری را تشریح کرد.
- توجه به محیط‌زیست شهرها یکی از اصلی‌ترین نکات در اداره شهرهای امروز دنیاست. در این زمینه چه روندی طی شده است؟
محیط‌زیست شهری ابعاد مختلفی دارد و بستری برای توسعه پایدار شهری و زندگی شهروندان است. تعامل بین شهروندان، شهر و موجودات با محیط، وضعیت محیط‌زیست هر شهر و کشوری را مشخص می‌کند. وضعیت متعادل محیط‌زیست در هر شهر و کشوری نشان می‌دهد که مردم رابطه خردمندانه، اخلاقی و مدیریت شده با محیط‌زیست دارند؛ یعنی ضمن بهره‌برداری از محیط‌زیست تلاش می‌کنند در حفاظت، نگهداری و پایداری آن نیز همکاری لازم را داشته باشند. برعکس در هر شهر و کشوری اگر دیده شد که محیط‌زیست به هم ریخته و شاخص‌های حیاتی مناسب نیست و چالش‌های زیست‌محیطی جامعه را در برگرفته مطمئن باشید که رابطه شهروندان و محیط‌زیست درست نیست و دریک جای کار اشکال وجود دارد. انسان عالم هیچ‌گاه محیط‌زیست خود را خراب نمی‌کند که به رفاه و توسعه برسد. خداوند متعال نیز می‌فرماید ما زمین را مهد آرامش و زندگی انسان قرار دادیم. این در حالی است که در دهه‌های اخیر انسان کاری با طبیعت کرده که این آرامش را از بین برده است. در شرایط فعلی رابطه انسان با محیط‌زیست دیگر رابطه اولیه نیست چراکه انسان در سال‌های گذشته فکر می‌کرده می‌تواند هر اندازه که نیاز نامحدود دارد از منابع زمینی استفاده کند و از همین رو می‌بینیم که میزان بهره‌برداری از طبیعت از آستانه تحمل خارج شده است.
- برای حفاظت درست از محیط‌زیست شهرها و کشور چه اقدامی باید کرد؟
اگر بخواهیم فرایند توسعه را تشریح کنیم به 4مرحله مختلف باید توجه کنیم. نخستین مرحله بهره‌برداری از منابع است. اگر ما قبول کنیم که منابع طبیعی محدودی داریم و ظرفیت تجدید‌پذیری آنها بی‌نهایت نیست جور دیگری رفتار می‌کنیم. در این شرایط جامعه‌ای موفق است که آستانه تحمل منابع طبیعی و محیط‌زیست خود را بداند و میزان بهره‌برداری از منابع را متناسب با آستانه تحمل منابع طبیعی تنظیم کند. الان در کشور ما میزان مصرف آب 2برابر سرانه جهانی است. چرا میزان بهره‌برداری ما از مراتع 3برابر بیش از حد مجاز است؟ چرا ما به‌جای استفاده از انرژی‌های پاک به سمت انرژی‌ها فسیلی رفته‌ایم؟ این موارد نشان‌دهنده این است که ما در گام اول توسعه که مربوط به تشخیص و تعیین ظرفیت محیطی است براساس آمایش سرزمین نتوانسته‌ایم پیش برویم.در گام دوم توسعه، تولید مورد توجه است. در این مرحله نیز فرایند واحدهای تولیدی، خدمات و کشاورزی عمدتا انرژی‌بر است.
محصولات ما نیز آنهایی هستند که با استانداردهای روز دنیا مطابق نیستند. در حال حاضر خودروسازان ما خودروهای یورو 2می‌سازند اما هم‌اکنون در دنیا تولید خودروهای یورو 6 آغاز شده است. مصرف‌کننده اگر بداند که خودروی یورو2 تا چه اندازه آلودگی تولید کرده و به خانواده و شهروندان دیگر لطمه وارد می‌کند دیگر از این نوع خودرو استفاده نخواهد کرد.
در دنیا اجازه توزیع سوخت با گوگرد و بنزن بالا داده نمی‌شود اما می‌بینیم که هم‌اکنون سوختی مانند مازوت با گوگرد 20هزار پی‌پی‌ام در نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین در بخش مواد غذایی نیز ما ضایعات بسیاری را به‌دلیل کیفیت پایین دورریز داریم.
در سومین بخش نیز به مصرف می‌رسیم. متأسفانه شهروندان و همه ما افراد مصرف‌کننده هستیم و در تمام کالاهای اساسی چند برابر استانداردهای دنیا انرژی مصرف می‌کنیم. هم‌اکنون روزانه معادل 800میلیون لیتر از انواع سوخت‌های مختلف مثل بنزین و گازوئیل استفاده می‌کنیم. در شرایطی که کشورهای پیشرفته به سمتی می‌روند که تا سال 2030 دیگر برای گرم و سرد کردن خانه‌ها نیازی به انرژی فسیلی نداشته باشند و با استفاده از انرژی‌های طبیعی مانند نور خورشید و باد نیازهای خود را برطرف کنند. هم‌اکنون مصرف سرانه انرژی در کشورهای پیشرفته برای گرم‌کردن خانه‌ها حدود 45کیلووات برق در ساعت است. این در حالی است که ما 10برابر این مقدار از انرژی استفاده می‌کنیم. در مرحله چهارم نیز باید منابع آب را مدیریت کرد. درباره مصرف آب نیز می‌بینیم که 2برابر میانگین جهانی از آب استفاده می‌کنیم. مصارف دیگر نیز به همین صورت است و موجب شده است تا ما مصرف‌کنندگان بالایی باشیم. نباید بهره‌برداری از طبیعت را به اندازه نیازمان تعریف کنیم.
- از نظر شما چطور می‌توان توجه به محیط‌زیست را در صدر کارها قرار داد؟
اگر ما می‌خواهیم شعار امسال را که توسط رهبر معظم انقلاب به حق نامگذاری شده است تحقق ببخشیم باید در تمام حوزه‌ها و به‌خصوص محیط‌زیست به درستی وارد شویم. محیط‌زیست بهترین مسیر و زمینه برای تحقق اراده ملی و ارتقای فرهنگ عمومی است. الان در شهرداری تهران نیز بنا به خواسته شهروندان، موضوع آلودگی هوا مهم‌ترین اولویت است. این مسئله به دغدغه ملی نیز تبدیل شده و برای رفع آن نیاز به اراده ملی داریم. این اراده ملی زمانی محقق می‌شود که دولت، شهرداری و مردم پای کار بیایند. موضوع دیگری که به‌عنوان یک مشکل عمومی در تهران با آن مواجه هستیم و همه برای رفع آن باید به میدان بیایند مربوط به کمبود آب و مدیریت منابع آن است. باید این مسئله را مدیریت کنیم تا موضوع کمبود آب همانند آلودگی هوا تبدیل به معضل دائمی تهران نشود.
- شما فکر می‌کنید در ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران کدام یک از راه‌های زیست‌محیطی را می‌توان زودتر و مؤثرتر از دیگر راه‌ها برای ارتقای کیفیت زندگی در تهران اجرایی کرد؟
در حال حاضر برنامه جامع محیط‌زیست شهرداری تهران تدوین شده که به‌زودی به مناطق 22گانه و معاونت‌های شهرداری تهران ابلاغ خواهد شد. این برنامه دارای 10محور اصلی در حوزه محیط‌زیست شهری است که هرکدام به‌طور مجزا هدفگذاری و معرفی شده است. این برنامه براساس دستاوردهای گذشته و چالش‌های پیش رو تهیه و تدوین شده است. مهم‌ترین محورهایی که ما براساس این برنامه بنا داریم به آنها برسیم در گام نخست رفع آلودگی هوای تهران است. برای این موضوع نیز مشخص شده که با بهبود حمل‌ونقل عمومی، ساماندهی صنایع آلاینده شهر، معاینه فنی خودروها و ساختمان‌های شهر، توسعه وسایل نقلیه الکتریکی، توسعه دوچرخه‌سواری و تشویق مردم به استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی بتوانیم گامی اساسی برای کاهش آلودگی هوا برداریم.
اولویت دوم ما مقابله با آلودگی آب و خاک شهر تهران است. ما ابتدا شاخص‌هایی که به‌صورت مستمر پایش می‌شوند را مشخص کرده‌ایم که 150مورد در حوزه آب و خاک را در بر می‌گیرند. استانداردها هم مشخص شده‌اند و قرار است با همکاری آزمایشگاه‌های معتمد، سازمان محیط‌زیست، وزارت جهادکشاورزی و سازمان‌های دیگر به‌صورت دوره‌ای و لحظه‌ای منابع آلاینده آب و خاک را کنترل کنیم. اقدام دیگر که انجام خواهد شد این است که بتوانیم با هماهنگی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک و سازمان‌های دیگر مسئله آلودگی صوتی را به حد استانداردها برسانیم. کار دیگری که در اولویت کاری ستاد محیط‌زیست شهرداری تهران قرار گرفته ارزیابی زیست‌محیطی تمام پروژه‌های مدیریت شهری است. از این به بعد هیچ پروژه‌ای مصوب و اجرایی نخواهد شد مگر اینکه ارزیابی زیست‌محیطی لازم را داشته باشد.
اولویت دیگر راه‌اندازی پایش محیط‌زیست شهری است. بنا داریم که در آینده مرکز جامع کنترل و پایش محیط‌زیست کلانشهر تهران را با کمک شورای اسلامی شهر تهران راه‌اندازی کنیم. با راه‌اندازی این مرکز، مردم، مسئولان و مدیران شهر در هر لحظه می‌توانند از وضعیت و کیفیت آب، هوا و خاک و طبیعت تهران باخبر شوند. اقدام دیگری که در اولویت کاری ستاد قرار دارد مدیریت منظر شهری را شامل می‌شود. آلودگی‌های بصری نیز شهروندان را آزار می‌دهد، بنابراین برای کنترل نمای شهری بایددقت کرد تا از آسیب‌های روحی جلوگیری شود. نکته دیگر تدوین برنامه جامع استفاده از انرژی‌های نو در تهران است. این امر نیز با هماهنگی شورای اسلامی شهر تهران در حال انجام است و تا 6ماه آینده این برنامه پس از تصویب در شهرداری تهران اجرایی خواهد شد.
در مناطق 22گانه نیز کمیته‌های پایش محیط‌زیست شهری در حال راه‌اندازی هستند که این کمیته‌ها به‌صورت مستمر تمامی شاخص‌های زیست‌محیطی شهر را مورد پایش قرار می‌دهند. آموزش شهروندان هم نکته مهم دیگری است که مورد تأکید ما قرار دارد. ما اعتقاد داریم که بدون آموزش مردم محیط‌زیست شهری را نمی‌توانیم اداره کنیم.
- استفاده از انرژی‌های پاک، راهی برای کاهش وابستگی به نفت
اگر می‌خواهیم اقتصاد مقاومتی در ایران شکل بگیرد باید بر انرژی‌های نو تکیه کنیم. همانطور که بارها رهبر معظم انقلاب فرموده و همه دولت‌ها تأکید کرده‌اند باید اتکای خود را به نفت کم کنیم اما در مقابل نتوانسته‌ایم روشی را به‌عنوان جایگزین برای تأمین انرژی مورد نیاز معرفی کنیم. انرژی‌های نو جایگزین مناسبی است تا هم وابستگی خود به اقتصاد نفتی را کم کنیم و هم در برابر فشارهای ظالمانه کشورهای خارجی مقاومت لازم را داشته باشیم و هم از آلودگی محیط‌زیست جلوگیری کنیم. انرژی فسیلی هیچ جایگاهی در بین نسل آینده جهان نخواهد داشت. دلیل اول اینکه تمام‌شدنی است و دلیل دوم نیز اینکه آلوده‌کننده است. اما انرژی‌های نو هم پایان‌ناپذیر هستند و هم پاک. فناوری‌های خیلی پیچیده‌ای هم نیاز ندارند. زمانی که تحریم‌ها علیه ایران شدت گرفت ما دچار مشکل شدیم. اگر به جای تکیه به نفت متکی به انرژی‌های نو بودیم دیگر دچار مشکل نمی‌شدیم. در 5سال آینده می‌توانیم استفاده از انرژی‌های نو در حوزه مسئولیتی شهرداری را به 30درصد برسانیم؛یعنی 30درصد انرژی مورد استفاده در پارک‌ها، معابر، ساختمان‌های اداری شهرداری و قسمتی از حمل‌ونقل عمومی را با استفاده از انرژی‌ها ی‌نو تأمین کنیم؛ درصورتی که طرح تهیه شده مورد تأیید شورای اسلامی شهر تهران قرار گرفته و منابع مالی مورد نیاز آن نیز تأمین شود. همه اینها مشروط بر این است که دولت نیز وارد میدان شده و کمک کند.