به گزارش ایرنا، محمد سلطانی فر استاد رشته علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه‌های تهران که پس از به روی کار آمدن دولت یازدهم ریاست مرکز مطالعات و برنامه ریزی رسانه را برعهده گرفت، تنها راه پیشرفت روزنامه گاری در ایران را به روز آوری علوم در این رشته می‌داند و دغدغه‌های خود را در مورد امنیت شغلی روزنامه نگاران و حرکت به سمت روزنامه نگاری نوین عنوان می‌کند.
برای پی بردن به دغدغه‌های این استاد پیشکسوت حوزه ارتباطات و رسانه و اطلاع از برنامه‌های مرکز مطالعات و برنامه ریزی‌های رسانه با وی به گفت‌و‌گویی نشستیم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد:
- آقای دکتر شما سالهاست که در دانشگاه‌های مختلف به تدریس دروس روزنامه نگاری و ارتباطات مشغول به تدریس هستید، آثاری مکتوب نیز دراین باره دارید و از سویی در سال‌های مختلف مدیریت نشریات و برخی روزنامه‌ها را عهده دار بودید؟ به همین دلیل و برای شروع گفت‌و‌گو پرسشی دارم و آن اینکه از نظر شما آیا شرایط علوم ارتباطات و دروسی که در این رشته تدریس می‌شود، راضی کننده است؟ برای ایده آل شدن آنچه باید کرد؟
رشته علوم ارتباطات و به ویژه شاخه روزنامه نگاری با یک جو سنتی در آموزش روبه رو است. بعضی دوستان هنوز هم اعتقاد دارند با شیوه‌های سنتی می‌توان کار را پیش برد اما واقعا این گونه نیست و باید تحولی در این رشته ایجاد شود.
- دلیل ایستادگی مقابل تغییرات چیست؟
شورای انقلاب فرهنگی مانع هرگونه تغییر در این رشته شده است و اجازه نمی‌دهد رشته‌های جدید در ارتباطات پدید بیاید. اگر در رشته‌های پایه مقابل تحول ایستادگی شود مشکلی وجود ندارد اما رشته‌های علوم انسانی هر سه سال نیاز به بازنگری دارند.
- آیا برای بازنگری در رشته روزنامه نگاری تا کنون درخواستی داده‌اید؟
درخواست خود را برای این اتفاق داده‌ایم اما به آن توجه نشده است. برای ورود رشته‌هایی چون روزنامه نگاری سایبر و حتی موبایل نویسی درخواست دادیم که با آن‌ها مخالفت شد؛ هم اکنون این رشته‌ها در دانشگاه علمی کاربردی دنبال می‌کنیم با این حال احساس می‌کنم که چنین رشته‌هایی باید در دانشگاه‌های سراسری نیز تدریس شود.
تا حدودی فضا حاکم شکسته شد اما برای پیشرفت بیشتر باید نگاه کلانی در راستای تغییر فضا رسانه ایجاد شود.
- هدف شما تخصصی‌تر کردن رشتهٔ ارتباطات است؟
به دنبال تخصصی کردن و به روز آوری رشته‌ها هستیم، باید باور داشته باشیم که امروز با روزنامه نگاری سنتی کار پیش نمی‌رود؛ ما در حوزه رسانه باید آمادگی تغییرات سالانه را داشته باشیم.
- با تمام مسایلی که اشاره کردید باعث شده تا دانشجویان رشته روزنامه نگاری با فنون این کار به خوبی آشنا نشوند و به همین دلیل شاهد حضور پرشمار فارغ التحصیلان رشته‌های دیگر در رسانه باشیم؟
حضور دانشجویان رشته‌های دیگر در کار مطبوعات دلایل زیادی دارد. فضای روزنامه نگاری حزبی و سیاسی شده است و آدم‌هایی که در آن مشغول می‌شوند برگرفته از فضای حزبی و سیاسی هستند. نکته جالب این است حتی کسانی که به عنوان مدیر یک رسانه فعالیت می‌کنند اغلب علم روزنامه را ندارند.
فعالیت دانشجویان این رشته در رسانه‌ها به ۲۰ درصد هم نمی‌رسد و نکته جالب‌تر این است که در بحث مدیریت رسانه این امار به زیر یک درصد می‌رسد.
- نداشتن امنیت شغلی تا چه حد باعث استقبال نکردن دانشجویان روزنامه نگاری از این حرفه شده است؟
- روزنامه نگاری زمانی به عنوان یک شغل آبرومند، آتیه دار مطرح بود که می‌توانست زندگی یک خانواده را تامین کند اما روندی که به وجود آمده این شغل را فاقد آتیه و آینده کرده که دیگر افراد زیادی به آن نمی‌پردازند.
- با توجه به شرایطی که به آن اشاره کردید برای برطرف کردن مشکلات موجود در امنیت شغلی روزنامه نگاران چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟
راهکارهای زیادی در خصوص امنیت شغلی روزنامه نگاران وجود دارد و مطمئن باشید اگر به پیشنهاد‌های ما توجه شود اتفاقات بسیار زیبایی در حوزه رسانه رقم خواهد خورد، اما بنا به دلایل سیاسی به این پیشنهاد‌ها توجه نمی‌شود؛ متاسفانه سایه سنگین سیاست برروی حوزه رسانه افتاده است. در زمان ناصرالدین شاه برای برخورد با یک رسانه در نخستین اشتباه شماره‌ای که در آن ˈاشتباه ˈ صورت گرفته بود را از سطح کشور جمع می‌کردند اما روند چاپ ادامه داشت؛ بستن روزنامه‌ها باعث نا‌امنی در حوزه رسانه می‌شود و باید این را بدانیم که اشتباه در روزنامه نگاری امری کاملا طبیعی است.
روزنامه آسمان اشتباهی را انجام داد و خیلی سریع هم اشتباه خود را پذیرفت اما در نهایت شاهد بسته شدن آن بودیم، نباید فراموش کنیم که چنین برخوردهایی جذابیت مطالب مشکل‌دار را برای مردم بیشتر می‌کند.
- پیشنهاد شما برای تغییر این وضعیت چیست؟
باید درمرتبه نخست تذکر در بار دوم تذکر و در مرتبه سوم هم تذکر داده شود اما در مرتبه چهارم می‌توان با شخص خاطی یا همان نویسنده برخورد کرد و اگر بازهم این وضعیت ادامه دار بود برخورد نهایی را انجام داد.
برخورد‌های سخت با رسانه‌ها فضای شغلی مطبوعات را ناامن می‌کند و متاسفانه روزنامه‌های ما بسیار جوان می‌میرند و این یکی از نگرانی‌های اصلی ما است.
- درباره خط قرمز مطبوعات، نظرشما چیست؟ منظورم این است که آیا خط قرمز‌ها مطبوعات ایران مشخص است؟
مشخص نبودن خط قرمز‌ها را قبول دارم اما روزنامه نگاران با سابقهٔ ما آنقدر روزنامه‌هایشان تعطیل شده که می‌توانند این مساله را با وجود اینکه نوشته نشده برای خود مشخص کنند. ما نمی‌توانیم برای هر مورد خط قرمز‌ها را مشخص کنیم اما باید تحمل خود را بالا ببریم.
- در ماه‌های اخیر بار‌ها درباره انجمن صنفی روزنامه نگاران چه از طرف اعضای قبلی آن و چه مسئولان قضایی اظهار نظرهایی شده است؟ شما چگونه فکر می‌کنید؟ آیا انجمن باید بازگشایی شود یا خیر؟
- فضای انجمن می‌تواند مسئولیت پذیری اجتماعی ما را بالا‌تر ببرد از این جهت شخصا با راه اندازی هر انجمنی موافق هستم. باید جامعه مطبوعات را از فضای نظارت دولتی به سمت فضایی ببریم که خود روزنامه نگاران آن را کنترل کنند و این کار تنها از طریق انجمن‌ها قابل اجرا است؛ شگل گیری انجمن‌ها و واگذاری بخشی از مسوولیت‌ها به آن‌ها تنها مسیری است که می‌تواند به رشد روزنامه نگاری کمک کند.
به طور مثال اگر انجمن صنفی در خصوص روزنامهٔ آسمان تصمیم می‌گرفت بسیار زیبا‌تر بود تا اینکه هیات نظارت برمطبوعات این کار را انجام دهد؛ انجمن‌های صنفی در قبال جامعه مسئولیت دارند و تنها برای گرفتن پول تشکیل نمی‌شوند.
در مورد تعطیلی انجمن هم باید بگویم دلیل وزارت کار و برخی دیگر از مشکلات است؛ به عقیده من مقایسه انجمن صنفی روزنامه نگاران که یک حزب فکری است با دیگر انجمن یا اتحادیه‌ها همچون کفاشان درست نیست.
- در صورتی که قرار باشد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ازاین حیطه دخالتی در انجمن صنفی روزنامه نگاران خارج شود به نظر شما چه ارگانی باید به این انجمن مجوز دهد؟
وزارت ارشاد می‌تواند مرکزی را برای صدور مجوز راه اندازی کند، با این حال به نظر من دادن مجوز به چنین انجمن‌هایی یعنی نابود کردن تفکر نهادهای غیردولتی، زیرا صدور مجوز دولتی با ذات نهادهای غیردولتی در تضاد است. با توجه به سابقه نهادهای غیر دولتی در ایران همچون هیات‌های مذهبی ما نباید برای چگونگی فعالیت آن‌ها نگران باشیم.
- با توجه به اینکه شما در دولت یازدهم ریاست مرکز مطالعات برنامه ریزی رسانه وزارت ارشاد را عهده دار شدید، بفرمایید چه اولویت‌هایی را درحوزه مسئولیتی خود در برنامه قرار دادید
محورهای کاری بسیاری به عنوان اولویت‌های نخست در این دفتر طراحی شده است، سعی کردیم آموزش‌های خود در روزنامه نگاری را به روز کنیم. این مرکز سالیان سال آموزش‌های خود را به صورت سنتی پیگیری می‌کرد اما از اواخر سال ۹۲ شروع به طراحی دروس جدید کردیم تا تحولات جدی را رقم زنیم.
قصد داریم فضایی را به روزنامه نگاری سایبر اختصاص دهیم؛ امسال باید ۵۰ درصد از روش‌های سنتی کنار برود و ۵۰ درصد از شیوه‌های مدرن روزنامه نگاری جایگرین شود.
- آیا در چاپ کتب نیز تغییراتی خواهید داشت؟
- عناوین مختلفی از کتب را در سال ۹۳ خواهیم داشت امسال ۵۰ درصد از آثار ما به شکل الکترونیکی و مابقی به صورت هارد، کپی و کاغذی منتشر خواهد شد. البته در مورد تعامل بیشتر با سایر کشور‌ها نیز پیشنهادهایی به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی داده‌ایم و در صورت درخواست از سوی همسایگان و کشورهای مسلمان به طور حتم آماگی لازم را برای برگزاری کلاس‌های روزنامه نگاری را داریم.
- نقش رسانه‌ها را در شعار رهبر معظم انقلاب تا چه حد مهم می‌بینید؟
- در ارتباط با شعار امسال و بحث فرهنگ اعتقاد دارم رسانه‌ها تاثیر گذار‌ترین ابراز در حوزه فرهنگ هستند. امسال سالی است که همه ما باید به حوزه فرهنگ امیدوار باشیم و توجه ویژه‌ای به آن‌ها نشان دهیم.