دانشگاه کمبریج همچنین سومین دانشگاه قدیمی جهان است که همچنان فعال بوده و به آموزش و پرورش دانشجویان از سرتاسر جهان ادامه می‌دهد. اسناد قدیمی نشان می‌دهند این دانشگاه نتیجه شکل‌گیری انجمنی از اساتیدی است که پس از بروز یک اختلاف آکسفورد را ترک کردند، این دو دانشگاه قدیمی ویژگی‌های مشابه زیادی دارند و در کنار هم، نامی اشتراکی دارند: آکسبریج.
کمبریج متشکل از 31 دانشکده و دپارتمان آکادمیک است که در 6 مرکز سازمان‌دهی شده‌اند. این دانشگاه ساختمان‌های زیادی از شهر کمبریج را از آن خود ساخته که بیشتر آنها از ارزش تاریخی برخوردارند. کمبریج از هیات علمی ارزشمندی برخوردار بوده و تاکنون توانسته 90 برنده نوبل را پرورش دهد. این دانشگاه همچنین در انجمن‌های آکادمیک زیادی عضو بوده و یکی از ضلع‌های مثل طلایی دانشگاه‌های انگلستان به‌شمار می‌رود. این مثلث شامل دانشگاه‌هایی از کمبریج، آکسفورد و لندن بوده و شامل دانشگاه‌های آکسفورد، کمبریج، امپریال کالج، کینگ‌کالج، دانشکده اقتصاد و کالج لندن است.
دارایی کمبریج که در سال 2013 به 4.9 میلیارد پوند می‌رسید بیشترین میزان دارایی در میان تمامی دانشگاه‌های اروپایی به‌شمار می‌رود. درآمد این دانشگاه در پایان جولای 2013 به 1.44 میلیارد پوند رسید که 332 میلیون پوند آن از بخش کمک هزینه‌های تحقیقاتی و قرارداد‌های مختلف تامین شده‌بود. قدیمی‌ترین ناشر جهان و دومین انتشارات دانشگاهی بزرگ جهان به کمبریج اختصاص دارد. بزرگترین کتابخانه این دانشگاه نیز بیش از هشت میلیون نسخه کتاب دراختیار دارد و مجموعه کتابخانه‌های کمبریج نیز بیش از 15 میلیون نسخه کتاب در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند.
نام پیشین این دانشگاه Cantab بوده‌است، شکل مخفف Cantabrigiensis که برگرفته از نام Cantabrigia، شکل لاتینی شده نام کمبریج بوده‌است.
تاریخچه
تاریخ رسمی تاسیس دانشگاه کمبریج براساس اسناد موجود به سال 1231 باز می‌گردد، زمانی که مجوز تاسیس این دانشگاه توسط پادشاه هنری سوم صادر شد. پاپ گریگوری نهم نیز در سال 1233 مجوزی را برای کمبریج صادر کرد که به فارغ‌التحصیلان این دانشگاه اجازه می‌داد در هر مکانی از قلمرو مسیحیت به تدریس بپردازند.
تاسیس دانشکده‌ها
داتشکده‌های کمبریج از محصولات فرعی تاسیس دانشگاه بوده‌اند، هیچ دانشکده‌ای در جهان وجود ندارد که قدیمی‌تر از دانشگاهش باشد. دانشکده‌ها به دانشجویان کمک هزینه تحصیلی اعطا می‌کردند. کمبریج همچنین دارای مراکزی بدون کمک هزینه‌بود که خوابگاه نامیده می‌شدند و طی قرن‌های مختلف و به تدریج جذب دانشکده‌ها شدند. اولین دانشکده کمبریج با نام پیترهاوس در سال 1284 توسط اسقف الی تاسیس شد و بسیاری از دیگر دانشکده‌های این دانشگاه در قرن‌های پانزدهم و شانزدهم راه‌اندازی شدند. جدید‌ترین دانشکده این دانشگاه رابینسون نام داشته و در دهه 1970 تاسیس شده‌است و کالج هومرتن که در مارچ 2010 از شکل انجمن به دانشکده کامل تبدیل شد، از این رو می‌توان آن را جدید‌ترین دانشکده کمبریج نامید.
ریاضیات و فیزیک ریاضیاتی
آزمون ریاضیات در دورانی خاص برای دانشجویان لیسانس اجباری بود. از دوران ایزاک نیوتن در اواخر قرن هفدهم تا نیمه‌های قرن 19 دانشگاه تاکید ویژه‌ای بر ریاضیات کاربردی، به‌ویژه فیزیک ریاضیاتی داشت. این آزمون اجباری ریاضی که امروزه در دانشکده ریاضیات کمبریج برگزار شده و قدیمی‌ترین آزمون در نوع خود به‌شمار می‌رود، آزمونی بسیار رقابتی است و به ظهور بسیاری از شهیران بریتانیایی از جمله جیمز کلرک مکسول، لرد کلوین و جان ویلیام استرات کمک کرد.
ریاضیات محض کمبریج در نهایت در آغاز قرن بیستم به بالاترین استاندارد بین‌المللی دست‌یافت. باوجود اینکه تحقیقات کمبریج امروز در زمینه‌های مختلف علمی توسعه یافته‌است، این دانشگاه هنوز قدرت و پیشگامی خود را در زمینه ریاضیات حفظ کرده‌است. هیات مدیره کمبریج تاکنون موفق به کسب جوایز ریاضیاتی زیادی از جمله جایزه ابل و فیلدز شده‌اند.
بسیاری از مهم‌ترین رویداد‌های علمی جهان با مشارکت و همکاری اعضا و دانشجویان دانشگاه کمبریج رخ داده‌اند که از آن جمله می‌توان به افرادی مانند فرانسیس بیکن، ایزاک نیوتن، هنری کاوندیش، چارلز داروین، آلن تورین، استفان هاوکینگ،فرانسیس کرک و جیمز دی واتسون اشاره کرد.
دوران مدرن
پس از رسمی شدن کمبریج به‌عنوان یک دانشگاه، مطالعه در بسیاری از زمینه‌های جدید از قبیل الهیات، تاریخ و زبان‌های مدرن در دانشگاه باب شد و منابع مورد نیاز برای تدریس رشته‌هایی مانند معماری، باستان‌شناسی و هنر توسط ریچارد فیتزویلیام به کمبریج اهدا شد. لابراتوارهای آناتومی، ژنتیک و زمین‌شناسی بین سال‌های 1896 تا 1902 تاسیس شدند و پروژه ساخت موزه جدید کمبریج در همین دوران آغاز شد.
فرایند آموزش در کمبریج در طول جنگ جهانی اول به شدت مختل شد، زیرا 14 هزار نفر از اعضای این دانشگاه در جنگ حضور یافتند و دو هزار و 470 نفر از آنها جان خود را از دست دادند. اما در طول جنگ جهانی دوم کمبریج باافزایش شدید تعداد دانشجویان مواجه شد که ناشی از شهرت و موفقیت‌های دانشمندان کمبریج بود.
کمبریج یکی از هشت دانشگاه بریتانیایی بود که در مجلس بریتانیا جایگاه داشت که این حق در سال 1950 به واسطه تصویب قانون نمایندگی مردم در سال 1948 منتفی اعلام شد.
در ابتدا تنها مردان حق تحصیل در کمبریج را داشتند اما در سال 1869 اولین دانشکده زنان با نام گیرتن تاسیس شد و پس از آن دانشکده نیونهام در سال 1872، دانشکده هاگز هال در سال 1885؛ نیوهال در سال 1954 و دانشکده لوسی کاوندیش در سال 1965 ویژه زنان تاسیس شدند. تلاش برای تبدیل کردن زنان به اعضای دائمی کمبریج تا سال 1948 موفقیت آمیز نبود.
از سال 1921 به دانشجویان زن مدرک دیپلم اعطا شد و از آنجایی که دانشجویان زن برای تحصیل در دوره لیسانس پذیرفته نمی‌شدند، سهمی از مدیریت امور دانشکده‌ها نداشتند، زیرا در کمبریج هر دانشکده مستقل بوده و از دارایی و درآمد مخصوص به‌خود برخوردار است. از سال 1972 تا 1988 دانشکده‌های مردانه کمبریج پذیرش دانشجویان زن را آغاز کردند و در سال 1979 اولین دانشکده زنان کمبریج نیز آغاز به پذیرش دانشجویان مرد کرد. اما کمبریج همچنان تنها دانشگاهی در بریتانیا است که در آن دانشکده‌هایی وجود دارند که تحصیل مردان در آنها ممنوع است.
دپارتمان‌ها وموسسه‌ها
کمبریج دانشگاهی ائتلافی است، به این مفهوم که متشکل از دانشکده‌هایی خودمختار و مستقل است که هریک دارایی و درآمد مخصوص به خود را دارند. بیشتر این دانشکده‌ها دانشجویان و استادان را از سطوح و درجات مختلف گرد هم آورده و در هر یک از هیات‌های علمی می‌توان اساتیدی را از دانشکده‌ها مختلف یافت.
وظیفه هیات‌های علمی هماهنگی کلاس‌های درسی، برگزاری سمینارها، انجام تحقیقات و تعیین سرفصل درس‌ها است و عملکرد این هیات زیر نظر یک هیات عمومی قرار دارد.این مجموعه‌ها در کناریکدیگر دانشگاه کمبریج را به‌وجود می‌آورند که ریاست کلی آن به عهده مدیر کل دانشگاه یا صدراعظم دانشگاه است.
کمبریج دارای 31 دانشکده است که سه دانشکده موری ادواردز، نیونهام و لوسی کاوندیش ویژه زنان است. دانشکده داروین تنها مرکزی است که از ابتدا دانشجویان مرد و زن را همزمان ثبت نام می‌کرد. همه رشته‌ها در همه دانشکده‌های کمبریج وجود ندارند اما بیشتر آنها تلاش دارند تا طیفی تقریبا کامل از رشته‌های تحصیلی را ارائه دهند.
کمبریج در کنار 31 کالج خود 150 دپارتمان، موسسه و مرکز دارد که اعضای آنها معمولا از اعضای دانشکده‌ها بوده و مدیریت برنامه آموزشی کل دانشگاه را به عهده دارند. کمبریج همچنین از مرکزی به نام موسسه ادامه تحصیل برخوردار است که ویژه تحصیلات پاره‌وقت بنیان‌گذاری شده‌است. ریاست کنونی دانشگاه کمبریج به عهده دیوید سینزبری است، وی از سال 2011 و پس از بازنشستگی دوک ادینبرگ برای این سمت انتخاب شد.
کتابخانه‌ها و موزه‌ها
کمبریج دارای 114 کتابخانه است که اصلی‌ترین آنها کتابخانه دانشگاه کمبریج است که هشت میلیون نسخه کتاب در آن وجود دارد. هر دانشکده دارای کتابخانه مخصوص به خود است، برای مثال دانشکده تاریخ از کتابخانه‌ای به‌نام سیلی برخوردار است که بیش از 100 هزار نسخه کتاب تخصصی در آن یافت می‌شود. دانشکده‌های‌های قدیمی‌تر بیش از یک کتابخانه در اختیار دارند. برای مثال کتابخانه ورن کالج ترینیتی 200 هزار نسخه کتاب موجود است که پیش از سال 1800 چاپ شده‌اند. این دانشگاه همچنین دارای هشت موزه هنری، فرهنگی، علمی و باغ‌های گیاه‌شناسی است.
دارایی
کمبریج ثروتمند‌ترین دانشگاه بریتانیا و کل اروپا است که دارایی آن در سال 2011 درحدود 4.3 میلیارد پوند تخمین زده شده‌است. بخش بزرگی از این درآمد از طریق دریافت کمک‌هزینه‌های تحصیلی و تحقیقاتی تامین می‌شود به شکلی که یک سوم درآمد این دانشگاه در سال 2006-2007 از این منبع بوده‌است.
در سال 2000 بیل گیتس مبلغی برابر 210 میلیون دلار را از طریق بنیاد بیل و میراندا گیتس برای ایجاد بورسیه‌ای به‌نام بورسیه گیتس به کمبریج اهدا کرد تا دانشجویان خارج از بریتانیا که قصد ادامه تحصیل در این دانشگاه را دارند بتوانند از آن استفاده کنند.
رتبه‌بندی و دستاورد‌ها
دانشگاه کمبریج از سال 2001 تا 2008 به‌صورت مداوم برترین دانشگاه بریتانیا بود و تعداد آموزش دانشجویان دکترا در این دانشگاه از تمامی دیگر دانشگاه‌های این کشور بیشتر بود. در سطح بین‌المللی نیز این دانشگاه در سال‌های 2010 تا 2012 رتبه اول رتبه‌بندی QS را از آن خود ساخته‌است. این دانشگاه در رتبه‌بندی سال گذشته QS نیز پس از دانشگاه‌های MIT و هاروارد رتبه سوم را به‌دست آورده‌است.
از مشهورترین افرادی که در این دانشگاه درس خوانده و به شهرت جهانی رسیده‌اند می‌توان به ایزاک نیوتن، فرانسیس بیکن، چارلز داروین، رابرت اپنهایمر، جان هرشل، استفان هاوکینگ، کریستوفر مارلو، جان میلتون و لرد بایرون اشاره کرد.