دانشگاه بولونیا در 23 دانشکده که امروزه جای خود را به 11 دانشکده جامع‌تر داده‌اند، درحدود 85 هزار دانشجو دارد و در پنج شهر استان بولونیا و همچنین در بوئنوس‌آیرس شعباتی دارد. این دانشگاه همچنین از مرکزی به‌نام مدرسه عالی بولونیا در همین استان برخوردار است. دانشگاه بولونیا همواره به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان که‌هنوز پابرجاست شناخته شده و اولین مرکزی است که از عبارت universitas برای نامگذاری سازمانی از دانشجویان و اساتید استفاده کرده‌است.
تاریخچه
تاریخ دقیق بنای این دانشگاه چندان قطعی و واضح نیست، اما براساس اسناد و نقل‌قول‌ها، تاریخ بنای این دانشگاه به سال 1088 میلادی بازمی‌گردد. این دانشگاه در سال 1158 از سوی فردریش بارباروسا امپراطور مقدس روم به رسمیت شناخته شد اما تاریخدانانی مانند جوسوئه کاردوچی زمان تاسیس آن را تا سال 1088 تعقیب کرده‌اند، از این رو این دانشگاه قدیمی‌ترین دانشگاه فعالی است که در جهان بر اساس درجات و نظام دانشگاهی تاسیس شده‌است.
این دانشگاه برخاسته از تلاش جوامعی از دانشجویان خارجی به نام "ملت‌ها" است که برای محافظت از خود در برابر قوانین بولونیا شکل گرفتند، براساس این قانون تمامی ملت‌ها یا همان شهروندان خارجی به واسطه ارتکاب یک یا چند نفر از اعضای آنها به قتل یک بولونیایی و یا بدهکاری به یکی از شهروندان بولونیا، به صورت گروهی مجازات می‌شدند. این دانشجویان سپس اساتیدی را استخدام کردند تا به آنها آموزش دهند. در آن زمان بود که "ملت‌های" مختلف تصمیم گرفتند انجمنی بزرگتر یا universitas و در نهایت دانشگاه را تشکیل دهند.
جایگاه این دانشگاه به اندازه‌ای قوی شد که نقشی به‌سزا در مذاکرات و جلسات جمعی شهر داشت. از آن زمان به بعد این دانشگاه به واسطه سفر دانشجویان خارجی به بولونیا برای این شهر به منبع درآمدی قابل‌توجه تبدیل شد، به واسطه دانشگاه دانشجویان خارجی توانستند حق و حقوق بالاتری به‌دست آورند و قانون مجازات گروهی آنها منتفی شد. اساتید این دانشگاه توسط انجمنی منتخب از دو نمایند از هر گروه از دانشجویان خارجی یا "ملت‌ها" که مدیریت دانشگاه را به عهده داشتند، استخدام و یا اخراج می‌شدند و تصمیمات بزرگ درباره دانشگاه با اکثریت آرای تمامی دانشجویان تصویب می‌شد. این امکان نیز وجود داشت که اساتید دانشگاه درصورت ناتمام گذاشتن کلاس‌ها و یا نیمه‌کاره ماندن مباحث آموزشی و درسی در پایان ترم، جریمه شوند. این‌کار به عهده کمیته مجازات اساتید بود که عملکرد آنها را زیر نظر داشت و کوچکترین سورفتار آنها را گزارش می‌کرد.
با این‌همه استادان این دانشگاه نیز چندان در نقطه ضعف قرار نداشتند و با تاسیس دانشکده اساتید از حقوق خود برای تعیین هزینه امتحانات و ملزومات کسب رتبه‌های علمی دفاع می‌کردند. این سیستم مدیریتی به تدریج پایان پذیرفت و حقوق اساتید از محل مالیات شهروندان تامین شده و به این شکل دانشگاه بولونیا به یک دانشگاه دولتی تبدیل شد.
دانشگاه بولونیا سابقه‌ای تاریخی در زمیه آموزش قوانین مدنی و مذهبی دارد و در حقیقت، بخش بزرگی از انگیزه بنای این دانشگاه مطالعه قوانین رومی و متنی مشهور به دایجست بود که خلاصه‌ای از این قوانین را در خود گنجانده بود. همچنین تا همین سال‌های اخیر تنها مدرکی که این دانشگاه به دانشجویانش اعطا می‌کرد مدرک دکترا بود.
ساختار
فرایند آموزش عالی در سرتاسر جوامع اروپایی درحال یکسان‌سازی است. دانشگاه بولونیا امروزه 101 رشته در مقطع مدرک سطح اول که در دانشگاه به لائورئا (مدرک) شهرت داشته و مدت آن سه سال است، ارائه می‌دهد. همچنین در مقطع لائورئای ویژه یا سطح دوم که دوره آن دو سال است 108 رشته وجود دارد. همچنین 11 رشته در بخش مدارک یک دوره‌ای که تنها یک دوره پنج‌ساله را شامل می‌شوند ارائه شده و تنها رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی هستند که 6 سال ادامه خواهند داشت. پس از کسب لائورئا سطح یک دانشجو می‌تواند دوره یکساله ارشدی را که برابر کارشناسی ارشد است پشت سر گذاشته و پس از کسب مدرک لاورئای سطح دو، می‌تواند وارد دوره ارشد سطح دو، کالج‌های تخصصی و یا تحقیقات دوره‌های دکترا شود.
این دانشگاه از 11 دانشکده کشاورزی و دامداری، اقتصاد مدیریت و آمار، مهندسی و معماری، زبان‌های خارجی-ادبیات و ترجمه، حقوق، میزاق فرهنگی، پزشکی و جراحی، ورزش-بیوتکنولوژی و داروسازی، علوم سیاسی، روانشناسی و آموزش، و در نهایت علوم برخوردار است. دانشگاه بولونیا از 33 بخش یا دپارتمان برخوردار است که مدیریت هریک از آنها به عهده واحد‌های پژوهشی یکپارچه است.
رتبه دانشگاه بولونیا در رتبه‌بندی سال 2010 پایگاه QS 176 و رتبه این دانشگاه در رشته حقوق سی و دوم جهان بود. در سال 2009 نیز این دانشگاه در رتبه‌بندی مشابه برای سومین سال پیاپی در میان 200 دانشگاه برتر جهان قرار گرفت. رتبه این دانشگاه در سال 2012 به 194 و در سال 2013 به 188 رسید.
