تنوع مدارس نيز به اين دغدغه دامن‌مي‌زند و انتخاب مدرسه را قدري سخت و پيچيده مي‌كند. كيفيت آموزشي و پرورشي بسيار مهم است و خانواده‌ها مي‌خواهند فرزندان‌شان در مدرسه‌اي تحصيل كنند كه افزون بر كادر آموزشي مجرب از امكانات آموزشي مناسبي نيز برخوردار باشد تا فرزندشان روز‌به روز پيشرفت كند و با رتبه بالا وارد دانشگاه شود.
شكاف آموزشي بين مدارس دولتي و غيردولتي و حتي بين خود دولتي‌ها اكنون كاملا محسوس است و آمار قبولي دانشآموزان مدارس غيردولتي و دولتي خاص صحت اين سخن را تأييد مي‌كند.
دولتي‌ها از درخشان تا خاموش
دولتي كه خود به 2نوع اصلي عادي و خاص تقسيم مي‌شوند، مدارس دولتي 2روي يك سكه‌اند، نوسان زيادي دارند، از استعدادهاي درخشان تا مدارسي كه فقط اسم مدرسه را يدك مي‌كشند و از كيفيت آموزشي خبري نيست، ولي به هر روي مدرسه هستند و دانشآموزان خانواده‌هاي كم‌بضاعت در آنها درس مي‌خوانند.
مدارس دولتي كه 5نوع هستند در چند سال اخير با فراز و نشيب‌هايي همراه بوده‌اند، نقطه مشترك همه آنها دريافت پول است، دريافت شهريه يا پول در 4نوع مدارس استعدادهاي درخشان، هيأت امنايي، شاهد و نمونه براساس قوانين موجود انجام مي‌شود. در مدارس عادي دولتي هم به بهانه‌هاي مختلف ازجمله كمك داوطلبانه، همياري و هوشمندسازي، از والدين پول دريافت مي‌شود. بحث دانشآموزان آنها نيز كاملا متفاوت است، دانشآموزان هر مدرسه جدا هستند، تيزهوشان با معدل 19و 20در مدارس استعدادهاي درخشان و آنهايي كه معدل‌شان 17و 18است در مدارس نمونه دولتي درس مي‌خوانند. برخي دانشآموزان نيز در مدارس هيأت امنايي و شاهد تحصيل مي‌كنند، نهايتا دانشآموزان كم‌بضاعت كه بايد در مدارس عادي درس بخوانند. در 3سال گذشته هر سال بر تعداد مدارس استعدادهاي درخشان و نمونه دولتي افزوده شده و به همين علت كارشناسان معتقدند از كيفيت اين مدارس كاسته شده است. البته وضعيت آموزشي در مدارس عادي دولتي به‌مراتب بدتر است.
غيردولتي‌ها
درمدارس غيردولتي نيز يك وجه مشترك به نام شهريه وجود دارد، به قول معروف هرقدر پول بدهي آش مي‌خوري. غيردولتي‌ها با توان مالي كارمندان و كارگران چندان سازگاري ندارد و براي نام‌نويسي در اين مدارس البته به جز اندكي از آنها اگر حقوق يك سال را يكجا به آنها بدهي بازهم كفاف شهريه و كلاس‌هاي فوق‌برنامه، سرويس رفت‌وآمد و هزينه غذا را نمي‌دهد.
وعده كاهش تنوع مدارس از مهر۹۳
تنوع مدارس در كشور ما زياد است. وزير آموزش و پرورش آبان92 اعلام كرد كه كاهش تنوع مدارس يكي از برنامه‌هاي اجرايي‌‌اش است، تحقيقي نيز درباره كاهش تنوع مدارس در دست اقدام است و پيش از مهر ۹۳ نتيجه آن آماده و با قدرت اجرا مي‌شود. به گفته علي‌اصغر فاني اكنون حدود 13نوع مدرسه وجود دارد، اگر اكنون در اين‌باره تصميمي بگيريم با توجه به آغاز سال تحصيلي عملا نمي‌توانيم طرح را اجرا كنيم. به هر روي يافتن مدرسه‌اي باكيفيت و شهريه مناسب اين روزها مشكلي است كه بسياري از خانواده‌ها با آن دست‌به‌گريبان هستند.
مدارس عادي دولتي
دريافت شهريه در اين مدارس ممنوع است، ولي از مردم به بهانه‌هاي مختلف پول دريافت مي‌شود. سرانه پرداختي به اين مدارس بسيار ناچيز است و مديران براي گذران امور مدرسه دست به دامان مردم مي‌شوند. كيفيت آموزشي اين مدارس در مقايسه با انواع ديگر مدارس مناسب نيست. اغلب فرزندان خانواده‌هاي كم بضاعت در مدارس دولتي عادي درس‌مي‌خوانند كه شكاف آموزشي شديد بين آنها با ساير دانشآموزان مشاهده مي‌شود و تراكم و افت تحصيلي در آنها بالاست.
مدارس نمونه دولتي
مدارس نمونه دولتي چند سالي است كه براي دانش‌آموزش دوره‌هاي تحصيلي راهنمايي و دبيرستاني داير شده است. در اين مدارس افزون بر حسن‌اخلاق برخورداري از دست‌كم معدل كتبي ۱۶ و 15به‌ترتيب براي دانشآموزان قبولي پايه پنجم ابتدايي(پايه ششم كنوني) و پايه سوم راهنمايي(نهم فعلي) ضروري بود. مدارس نمونه دولتي اكنون جزو مدارس دولتي خاص است كه كيفيت آموزشي و پرورشي نسبتا مناسبي دارند. در اين مدارس تعرفه‌هاي مصوب وجود دارد، اين مدارس به‌دليل خدمات آموزشي و پرورشي مازاد بر ساعت رسمي و خدمات متفاوتي كه ارائه مي‌دهند از والدين دانشآموزان شهريه دريافت مي‌كنند.
مدارس هيأت امنايي
مدارس هيأت امنايي جزو مدارس دولتي خاص هستندكه توسط هيأت امنا اداره مي‌شوند. هيأت امنا جمعي از صاحب‌نظران تعليم و تربيت و افراد نيكوكار، اولياي دانشآموزان، مدير و معاونان مدرسه هستند. يكي از موادي كه قانونگذار در اختيار هيأت امنا قرار داده تصميم‌گيري درباره برگزاري كلاس‌هاي فوق برنامه، جبراني، تكميلي و مانند آن است كه مي‌توانند در زماني غيراز زمان نام‌نويسي دانشآموزان از اولياي آنها وجه دريافت كنند. ميزان وجه دريافتي از اوليا براساس تعيين هيأت امنا و هماهنگي با شوراي‌عالي مناطق آموزش و پرورش است.
مدارس شاهد
تا چند سال پيش سهميه‌اي بين۴۰ تا۶۰ درصد مدارس شاهد به خانواده شهدا، ايثارگران و آزادگان تعلق داشت. برخي دانشآموزان عادي نيز با پرداخت شهريه معمول از مجوز حضور در اين مدارس برخوردار مي‌شدند. قرار بود هزينه مدارس شاهد با مشاركت آموزش و پرورش و بنياد شهيد تأمين شود. در سال‌هاي اخير كه از تعداد دانشآموزان مشمول طرح شاهد كاسته شده است، آموزش و پرورش فرزندان فرهنگيان را وارد اين مدارس كرده است. در مدارس شاهد تعرفه‌هاي مصوب وجود دارد، اين مدارس به‌دليل خدمات آموزشي و پرورشي مازاد بر ساعت رسمي و خدمات متفاوتي كه ارائه مي‌دهند هزينه‌هايي را از مردم دريافت مي‌كنند.
مدارس استعدادهاي درخشان
مدارس استعدادهاي درخشان نيز با هدف تحصيل دانشآموزان تيزهوش و برجسته راه‌اندازي شده‌است. البته ورود به اين مدارس بسيار دشوار بود و دانشآموزان پنجم ابتدايي كه معدل۱۹ به بالا داشتند مي‌توانستند در آزمون ورودي آن شركت كنند. در دولت گذشته تعداد اين مدارس به بيش از دوبرابر افزايش يافت. به تبع آن از كيفيت اين مدارس كاسته شده است. براساس مصوبه هيأت امناي مدارس سمپاد، والدين دانشآموزان بايد به ميزان 50درصد شهريه مدرسه غيردولتي موجود، به‌صورت مشاركتي بپردازند.
مدارس غيرانتفاعي[غيردولتي]
حدود ۳دهه از حضور مدارس غيرانتفاعي[غيردولتي] مي‌گذرد، سنگ بناي اين مدارس پول است، كيفيت آموزشي اغلب مدارس غيردولتي شبيه هم هستند و شهريه بالاتر اين مدارس الزاما به‌معناي كيفيت برتر آنها نسبت به ديگري نيست. برخي غيردولتي‌ها خدماتي ارائه مي‌دهند كه هرگز قابل قياس با بقيه نيست البته پول آن را از مردم دريافت مي‌كنند. چالش در اين مدارس اضافه دريافت وجه از اولياست. در سال‌هاي اخير صندلي‌هاي برخي مدارس غيردولتي خالي مانده است كه وزير آموزش و پرورش تصميم گرفته به بهانه كاهش تراكم مدارس دولتي عادي، اين صندلي‌ها را با دانشآموزان مدارس دولتي پر‌كند.
شهريه مدارس غيردولتي بيشتر از دانشگاه‌ها
شهريه بسياري از مدارس غيردولتي از شهريه دانشگاه‌هاي غيرانتفاعي، آزاد و جامع علمي كاربردي بيشتر است. در برخي مدارس غيردولتي براي سال اول دبيرستان دست‌كم 6ميليون تومان پول مي‌خواهند و اين مبلغ براي پيش دانشگاهي 10ميليون تومان است. اين در حالي است كه شهريه دانشگاه‌هاي آزاد و غيردولتي ترمي يك تا 1/5ميليون تومان است كه در پايان دوره كارشناسي حدوداً 7 تا8ميليون تومان خواهدبود. روساي برخي دانشگاه‌ها نيز بارها گفته‌اند كه شهريه كل يك دوره 3تا4ساله دانشگاهي تقريباً به اندازه شهريه يك سال برخي مدارس غيردولتي است. ارديبهشت 91، فرهاد دانشجو، رئيس سابق دانشگاه آزاد در توجيه شهريه اين دانشگاه اعلام كرد: شهريه‌هاي دانشگاه آزاد حتي كمتر از رقم شهريه دبستان‌هاي غيرانتفاعي است. نادري‌منش، معاون سابق آموزشي وزارت علوم نيز ارديبهشت 92با مقايسه شهريه دانشگاه‌ها با مدارس غيردولتي گفت: دانشجويان شبانه و غيرانتفاعي در مقطع ارشد، شهريه كمتري نسبت به دانشآموزان در مدارس غيردولتي مي‌پردازند.