به گونه‌ای که تحقیقات اخیر نشان داده است تکنولوژی در محیط‌های یادگیری این فرصت را در اختیار دانش آموزان قرار می‌دهد تا با شناخت توانایی‌ها‌یشان بر یادگیری خود تسلط یابند و به ارزیابی فرایند یادگیریشان در جهت دستیابی به دانش فراتربپردازند و همچنین کیفیت مهارتهای یادگیری خود را افزایش دهند.
- فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)
در سال‌های اخیر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی - یادگیری و تعامل بین آنها، رشد روز افزونی داشته و مدارس را تبدیل به مدارس پویا و سازنده کرده است. تغییرات وسیع در این زمینه مدیران آموزشی را درصدد این امر برآورد که بتوانند فرهنگ استفاده از فناوری را در مدارس نهادینه و با شرایط و تغییرات به وجود آمده سازگاری دهند. زیرا تحقیقات نشان داده که در زمینه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، بیشتر تغییرات اساسی در عملکرد معلمان به وجود می‌آید به گونه‌ای که معلمان می بایست تکنولوژی را جایگزین تدریس سنتی خود کرده و از چهارچوب تدریس قدیمی خود خارج شوند. این امر مستلزم حمایت و ایجاد یک اعتماد درحیطه کاریشان می‌باشد.
با وجود توجه به این امر در سال‌های اخیر و حمایت‌های لازم از طرف نظام آموزش و پرورش و مدیران آموزشی در مدارس هنوز هم مسائل و مشکلاتی در خصوص استفاده از ICT در فرایند آموزش و تدریس دیده می‌شود و حمایت‌های چشم‌گیری در این امر دیده نشده است.
در خصوص نهادینه کردن فرهنگ استفاده ازICT درمدارس مشکل اساسی این امر است که معلمان کمتر از اهمیت و کاربرد ICT در کلاس درس آگاهی دارند و آموزشها و دانش کافی در خصوص به کارگیری ICTدر امر تدریس نادیده گرفته می‌شود، در نتیجه معلمان تمایل کمتری به استفاده از آن در امر تدریس خود دارند.
با وجود این امر دیده شده است در برخی ازمدارس معلمان صرفا آگاهی از کاربرد ICT و فواید آن را دارند ولی در عمل از آن استفاده نمی‌کنند و در برخی دیگر از مدارس معلمان با وجود دانش کم در این خصوص تلاش کرده‌اند در زمینه‌های دستیابی به اطلاعات ثبت شده دانش آموزان و همچنین تا حدودی در امر تدریس از آن استفاده کنند. ایجاد یک برنامه همه جانبه برای معلمان می تواند شرایط را به گونه ای فراهم کند که آن ها با تسلط کامل و انگیزه و دانش کافی ICT را به کلاس درس خود بیاورند.
توانایی استفاده از تکنولوژی منجر به ارتقای مهارتهای یاددهی- یادگیری درقرن 21 می شود و مدیران آموزشی را در صدد نهادینه کردن آن کرده است. علاوه بر مهارت هایی که دانش آموزان برای یادگیری مهارت های آکادمیک، علوم، هنر، ریاضی و تاریخ نیاز دارند تا به سطح بالاتراز دانش برسند یادگیری مهارت های فناوری اطلاعات و ارتباطات در قرن 21 جز مهارت های یادگیری دانش آموزان شمرده می شود.
فناوری اطلاعات وارتباطات (ICT) و استفاده از آن منجر به افزایش انگیزه در یادگیری، خود کار آمدی، افزایش تفکر انتقادی و همکاری و مشارکت در امر یادگیری می‌شود. معلمان با سازماندهی فعالیت های کلاس درس خود در تلاش هستند مهارت های یادگیری و همچنین مهارت های تفکر انتقادی در حل مسئله دانش آموزان را تقویت کنند در این راستا استفاده از ICT منجر به توسعه مهارت های تفکر دانش آموزان می شود.
- مهارتهای یادگیری
دانش آموزان در فرایند یادگیری خود نیاز به شناختن توانایی‌های خود و به کار گیری آنها در حد تسلط دارند. دانش آموزی که این توانایی شناخت را داشته باشد و بتواند یادگیری خود را نظارت کند و با ارزیابی میزان یادگیری خود به بازخورد مناسب دست پیدا کند در این صورت انگیزه یادگیریش افزایش یافته و می‌توانند به نقاط قوت و ضعف یادگیری خود تسلط پیداکند. خود ارزیابی به عنوان یک فعالیت و فرایند ساختاری در خصوص ارزیابی دانش آموز از فرایند عملکرد خود در هر زمینه‌ای بر اساس تجربه‌های گذشته و محتوی آینده برای رویاروی در محیط جدید بر اساس یک هدف مشخص ،توصیف می‌شود که می‌تواند گفت یکی از مهارتهای اساسی در زمینه مهارتهای یادگیری دانش آموزان است. مهارت‌هایی همچون تسلط علمی، اجتماعی،حل مسئله، خلاقیت و تفکر انتقادی از مهارتهای اساسی در یادگیری دانش آموزان هستند که برنامه های درسی و فعالیت‌های معلمان در جهت تقویت و افزایش این مهارت‌ها برنامه‌ریزی می‌شود.
- ارتباط فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و مهارتهای یادگیری
بر خلاف کلاس‌های سنتی که معلم کنترل بر فرایند یادگیری دانش آموزان را بر عهده دارد در یادگیری از طریق استفاده از تکنولوژی دانش آموز کنترل فرایند یادگیریش را برعهده می‌گیرد. نتایج تحقیقات نشان داده است دانش آموزانی که از تکنولوژی در مراحل یادگیری خود استفاده کرده و مراحل یادگیری خود را ارزیابی می‌کنند بیشتر به شرایط یادگیری منظم سازگار می‌شوند.
در خصوص استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات اعتقاد بر این است که ICT منجر به قدرتمند کردن فرایند یاددهی- یادگیری می‌شود و فرصت‌هایی را ایجاد می‌نماید تا معلم تدریس تاثیرگذارتری داشته باشدو فرصت هایی را برای بروز خلاقیت و افزایش مهارتهای ارتباطی فراهم میکند. همچنین در فرایند جهانی شدن، تاثیر ICT را برروی برنامه‌های درسی می‌توان دید. بحث‌های اخیر آموزشی تاکید بر اهمیت تشویق کردن دانش آموزان در درگیر شدن در یادگیری خود و افزایش مهارت حل مساله دارد. همچنین تکنولوژی اعتماد به نفس دانش آموزان را در فعالیت‌های یادگیری افزایش داده و باعث درگیر شدن در فعالیت‌های گروهی ویادگیری مهارتهای تیمی و مشارکتی می‌شود. همچنین منجر به بحث و گفتگو کردن، کشف کردن ،برنامه ریزی گروهی، همکاری با دیگران، قدرت بیان ایده‌ها و ارزیابی کردن میزان یادگیری می‌شود.
مشاهدات بر روی افراد جوان که از کامپیوتر استفاده می‌کنند نشان داده است که دانش آموزانی که از کامپیوتراستفاده می‌کنند در مقایسه با آنهای که دسترسی ندارند، مهارت بیشتری در درک و فهم عمیق از محیط اجتماعی دارند. یکی از مشکلاتی که در امر استفاده از تکنولوژی مطرح می‌باشد، نمایان گر این امر است که بنیان گذاران و برنامه ریزان آموزشی اقدام به طراحی برنامه‌های استفاده از ICT را می‌کنند ولی در خصوص استفاده و آموزش‌های لازم درجهت استفاده از آن ضعیف عمل می‌نمایند. موارد زیر نشانگر تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر مهارت های یادگیری دانش آموزان می‌باشد:
- مهارت آکادمیکی
از فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌توان در جهت دسترسی به مطالب و منابع مورد نیاز برای کلیه مقاصد یادگیری در زمینه مهارتهای یادگیری علوم،ریاضی، هنرو...استفاده نمود. این امکان برای دانش آموز فراهم می شود که به اطلاعات و دانش مورد نیاز در زمینه مورد نظربه سهولت و کمی جستجو دسترسی پیدا کند. در مباحثی که دانش آموزدر یادگیری آنها مشکل دارد می‌تواند با تهیه برنامه‌های آموزشی و یا آموزش‌های آنلاین خود در هرزمان و مکان که بخواهد به یادگیری بپردازد و دسترسی به تکرار مکرر آموزش را داشته باشد. برای دانش آموز این امکان فراهم می‌شود که به دانش‌های علمی بسیاری دسترسی پیدا کند و بدون نیاز به فراهم شدن شرایط یادگیری خود به صورت مستقل به یادگیری بپردازد.
- مهارت های ارتباطی
این امکان را فراهم میکند تا دانش آموزان از طریق مهارتهای ICT در بخشهای اجتماعی مثل ارتباطات اجتماعی از طریق ایمیل یا جمع آوری اطلاعات از طریق اینترنت برای موقعیتهای آموزشی به طور مثال برای دستیابی به اطلاعت منظم وبه اشتراک گذاشتن دانش و اطلاعات با دیگران به فعالیت بپردازد.امکان ارتباط با افراد در هرزمان و مکان را فراهم میکند و مسئولیت پذیری اجتماعی و اگاهی اجتماعی دانش آموزان را تقویت میکند. دانش آموزان می‌توانند با ایده‌ها و تجربه‌های بیشتری از طریق تعامل دسترسی پیدا کنند و به فعالیت‌های گروهی بپردازند.
- مهارتهای تفکر
استفاده از فناوری مهارتهای تفکر دانش آموزان را تقویت کرده و این امکان را فراهم میکند تا توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعت و دانش مورد نیاز را داشته باشند. دانش آموز از طریق درگیری با فناوری درخصوص نحوه دسترسی به اطلاعت و چگونگی استفاده از آنها و جستجوهای هدفمند نیازبه تفکر و داشتن خلاقیت می‌باشد و همچنین مهارت حل مساله دانش اموزان تقویت می‌شود و این امکان را فراهم میکند آنها توانایی پی بردن به مشکلات خود را داشته باشند و در جهت حل آن ها به دنبال راه حل بگردند و به حل مساله بپردازند. دانش آموز که به تنهایی در حال یادگیری است در برخورد با موارد خاص و منابع باید توانایی آن را داشته باشد شرایط را بررسی کرده و تحت کنترل در آورد و در صورت برخورد با موانع به حل آن ها بپردازد. همچنین این امکان برای آنها فراهم می‌شود تفکر انتقادی دانش آموزان در برخورد به نقد و برری اطلاعات وسیع تقویت گردد.
- مهارت خود ارزیابی
دسترسی به فناوری این امکان را فراهم می کند که دانش آموزان بر یادگیری خود کنترل داشته باشند و زمان یادگیری را برعهده بگیرند.خود ارزیابی یادگیرنده فرایندی است که به دانش آموز کمک می کند تا رفتارها و عملکردهای خود را در خصوص دستیابی به موفقیت در زمینه مواردی از یادگیری که نتایج منفی داشته است، مدیریت کند. این فرایند وقتی رخ می دهد که دانش آموز هدف مشخصی را در نظر داشته باشد.دانش آموز در مراحل ارزیابی یادگیری خود در ابتدا اهداف خود را از ساده به پیچیده مشخص می کند و دراین مسیر تعیین می نماید بر چه موضوعهایی تسلط دارد و چه مواردی نیاز به یادگیری بیشتر دارد.در مرحله بعد استراتژیها و راهبردهای مناسب را به کار می گیرد و مرحله به مرحله عملکرد خود را بررسی می نماید و مشخص می نماید که در مسیر هدف تعیین شده حرکت می نماید یا نه. در مرحله آخرکل عملکرد خود را ارزیابی می کند و میزان یادگیری خود را قضاوت نموده وبه بازخورد لازم دست پیدا می کند.هر چقدر محیط یادگیری دانش آموز از پیچیدگی بیشتری برخوردار باشد خود ارزیابی دانش آموز نسبت به محیط هایی که ساختار ساده ای دارند بهتر نمایان می شود.ICT در این راستا با پیچیدگهایی که دارد شرایط تقویت مهارت خود ارزیابی را فراهم می کند.
- مهارت های زندگی
فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در تقویت مهارتهای زندگی (رهبری، مسولیت‌پذیری، تطبیق پذیری، توسعه فردی، مهارتهای گروهی و مسولیت پذیری اجتماعی) تاثیر مثبتی دارد.
- مهارت یادگیری مادام العمر
در هرزمان که نیاز باشد در هر زمینه ای یادگیری صورت می گیرد و این امر یادگیری مادام العمر را امکان پذیر می نماید. دانش آموزان بدون نیازبه منتظر بودن زمان آموزشی در زمینه‌های که علاقمند هستند به یادگیری می‌پردازند.
- مهارت خود شناختی
استفاده از تکنولوژی در ایجاد انگیزه تاثیر مثبتی دارد و اعتماد به نفس دانش آموزان را افزایش می دهد. دانش آموزی که مسولیت یادگیری خود را برعهده داشته باشد و بتواند شرایط را کنترل کند اعتماد به نفس بیشتری پیدا می کند. نتایج تحقیقات نشان داده است دانش آموزانی که هم در مدرسه و هم خارج از مدرسه دسترسی به کامپیوتر دارند در مقایسه با آنهایی که در منزل دسترسی ندارند از اعتماد به نفس بیشتری برخوردارهستند.همچنین دانش آموزان می توانند علایق خود را بشناسند بر اساس آنها به دنبال کسب اطلاعات باشند.قابل ذکر است که استفاده از فناوری میزان استقلال در یادگیری را افزایش می دهد.
- نتيجه گيري:
با توجه به موارد گفته شده در خصوص ارتباط بین مهارت ICT و مهارتهای یادگیری می‌توان نتیجه گرفت دانش آموزان و معلمان نیاز دارند تا دیدگاه خود را در جهت نهادینه کردن و کاربرد فناوری در فرایند یادگیری تقویت نمایند و در این زمینه نیاز به ساپورت آموزشی است. پیشنهاد می‌شود در این زمینه درجهت افزایش استفاده از ICT در مدارس دروس روزانه با برنامه‌های استفاده از کامپیوتر تلفیق گردد و فعالیت‌های گروهی و فردی بر اساس موضوعات مختلف برنامه‌ریزی شود و همچنین فعالیت‌های خارج از مدرسه در خصوص استفاده از تکنولوژی صورت بگیرد و آموزش‌های لازم برای معلمان در زمینه‌های نحوه استفاده و کاربرد و اهمیت ICT صورت گرفته و اطلاع رسانی و آگاهی های لازم داده شود. در این راستا با نهادینه کردن فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس و پذیرفتن معلم در استفاده از آن در فرایند تدریس در کلاس درس می‌توان مهارتهای یادگیری دانش آموزان را افزایش داده و مدارس را به مدارسی اثربخش و کارآمد تبدیل نمود.
* بهارک طالب‌لو (دانشجوي دكترا مدیریت آموزشی)
عرفان میرزابیگی (دانشجوي كارشناس ارشد هوش مصنوعی)