سلول درمانی از روش‌هایی است که سال‌ها پیش پس از طی مراحل تحقیقاتی وارد چرخه درمان بیماری‌ها شده است. البته آمریکا و کشورهای اروپایی در این نوع درمان از ایران جلوتر هستند اما در ایران نیز نتایج تحقیقات گسترده در مورد کاربردهای درمانی سلول‌های بنیادی در سال‌های اخیر به خوبی نمایان شده است به گونه‌ای که از این روش برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود.
یکی از چالش‌های مهم حوزه سلامت یافتن راهی برای بهبود عوارض ناشی از بیماری‌ها و حوادث منجر به از بین رفتن یا تغییرات شدید و تخریبی در پوست طبیعی بدن است. این معضل همواره به عنوان یکی از دغدغه‌های جامعه علمی و تحقیقاتی مورد توجه پژوهشگران بوده است.
اکنون پژوهشگران ایرانی پس از سال‌ها کار تحقیقاتی در این زمینه، از تاثیر سلول درمانی برای رفع این نوع مشکلات سخن می‌گویند.
دستاوردهای تحقیقاتی پزشکی در حوزه سلول درمانی برای رفع و مقابله با بیماری‌های پوستی به نتایج قابل ملاحظه‌ای در مواردی مانند بیماری خطرناک لک و پیس (ویتیلیگو)، بیماری ژنتیکی EB، پسوریازیس، اسکلرودرمی و یا مواردی همچون چین و چروک، اسکار آکنه، بخیه و سوختگی‌ها رسیده است.
پژوهشگاه رویان مرکز سلول درمانی در بیماری‌های پوستی
در ایران ،از حدود پنج سال پیش این روش درمانی برای رفع عوارض پوستی، در پژوهشکده رویان مورد استفاده قرار گرفته است.
دکتر امیر باجوری، پزشک عمومی و پژوهشگر کلینیک پوست پژوهشگاه رویان در مورد نتایج برخی اقدامات این مرکز درمانی در این زمینه گفت: بخش سلول درمانی پوست پژوهشگاه رویان در چهار مورد شامل بیماری لک و پیس، برطرف کردن فرورفتگی‌های پوستی ناشی از بیماری سالک، آکنه، سوختگی، چین و چروک و تزریق چربی با سلول‌های بنیادی برای زیبایی به مراجعه کنندگان خدمات درمانی ارایه می‌دهد.
وی افزود: همچنین چندین طرح تحقیقاتی در این پژوهشگاه در دست اجرا است که از جمله آن می‌توان از طرح‌های تحقیقاتی در مورد بیماری‌های EB، پسوریازیس، اسکلرودرمی، سوختگی‌های حاد و تزریق چربی با سلول‌های بنیادی برای زیبایی نام برد.
لک و پیس (ویتیلیگو)
باجوری در مورد اقدامات درمانی بیماری ویتیلیگو گفت: از ابتدای ارایه خدمات درمانی در مورد این بیماری در پژوهشگاه رویان از سال 1388 تاکنون بیش از هزار و 500 بیمار مبتلا به لک و پیس درمان شده‌اند.
وی درعین حال گفت که همه بیماران مبتلا به لک و پیس نمی‌توانند تحت درمان قرار گیرند و افزود: تاکنون به این نتیجه رسیده‌ایم که فقط بیماران با سن 12 سال که پیشرفت بیماری در آنها حدود شش ماه تا یک سال متوقف شده باشد به این درمان جواب می‌دهند.
باجوری اظهار کرد: البته در مواردی هم این روش درمانی برای افراد بالای 60 سال اثر بخش بوده است. البته میزان پاسخگویی به درمان این بیماران بین 60 تا 70 درصد بوده است یعنی از هر 10نفر حدود سه تا چهار نفر پاسخ درمانی ضعیفی داشته و مابقی پاسخ درمانی خوب یا کاملی داشته‌اند.
باجوری خاطرنشان کرد: ماهیانه حدود 100 بیمار مبتلا به ویتیلیگو معاینه و سالیانه حدود 300نفر سلول درمانی می‌شوند.
پژوهشگر پژوهشگاه رویان در مورد روش استفاده از سلول درمانی برای این بیماران توضیح داد: پس از معاینه افراد متقاضی درمان و بررسی شرایط لازم آنها، از طریق نمونه برداری (بیوبسی) حدود 3 سانتی متر به صورت سطحی و با بی حسی موضعی از پوست سالم ناحیه باسن یا ران آنها برداشته و در آزمایشگاه سلول‌های رنگدانه ساز سالم آن جدا می‌شود.
باجوری گفت: پس از جدا کردن سلول‌های رنگدانه ساز از پوست، این سلول‌ها زیر لک‌های موجود در پوست بیمار تزریق می‌شود و حدود دو تا شش ماه طول می‌کشد تا پاسخ درمانی بیماران آغاز شود.
وی با بیان اینکه ویتیلیگو سبب بروز لک‌های سفید بر روی سطح پوست می‌شود، اظهار کرد: سلول درمانی تنها در مورد لک‌های سفید صورت می‌گیرد و شامل لک‌های تیره پوستی نمی‌شود.
اسکار آکنه و چین و چروک
پزشک عمومی و پژوهشگر کلینیک پوست رویان با یادآوری اینکه سلول درمانی در مورد فرورفتگی‌های روی سطح پوست نیز صورت می‌گیرد، اظهار کرد: فرورفتگی‌های ناشی از جوش‌های پوستی، سوختگی، بیماری سالک و یا بخیه از جمله مواردی است که این روش برای رفع آنها استفاده می‌شود.
باجوری گفت: چین و چروک ناشی از بالارفتن سن نیز سبب ایجاد فرورفتگی‌هایی در پوست می‌شود، بنابراین می‌توان از روش سلول درمانی برای رفع این فرورفتگی‌ها و بهبود وضعیت چین و چروک پوست نیز استفاده کرد.
وی توضیح داد: علت اصلی در بروز فرورفتگی‌های پوستی، سلول‌های فیبروبلاست است؛ این سلول‌های کلاژن ساز در ناحیه عمقی پوست قرار دارد که در اثر حوادث یا بیماری‌ها از بین می‌رود در نتیجه فرورفتگی‌هایی در پوست ایجاد می‌شود.
باجوری افزود: در زمان بروز چین چروک، سلول‌های فیبروبلاست از بین نمی‌رود بلکه پیر می‌شود و کارآیی زمان جوانی برای ساخت مجدد کلاژن را از دست می‌دهد.
وی گفت: در سلول درمانی برای رفع هر نوع فرورفتگی پوستی، سلول‌های فیبروبلاست در محل موردنظر تزریق می‌شود تا با گذشت زمان فرورفتگی‌ها پر و پوست ظاهر بهتری یابد.
پژوهشگر رویان در مورد تهیه و تزریق سلول‌های فیبروبلاست توضیح داد: این سلول‌ها از ناحیه پشت گوش گرفته می‌شود به این صورت که یک سانتی متر از پوست این ناحیه برداشته و در آزمایشگاه سلول‌های فیبروبلاست آن جدا می‌شود.
باجوری علت برداشتن سلول از پشت گوش را در جوانتر بودن این سلول ها عنوان کرد و گفت: سلول‌های پشت گوش دو تا 10 سال جوانتر از سلول‌های فیبروبلاست پوست صورت است بنابراین استفاده از این سلول‌ها به داشتن نتیجه‌ای بهتر کمک می‌کند.
وی گفت: با برداشتن بخشی از پوست پشت گوش، می‌توان بین 600 هزار تا یک میلیون سلول فیبروبلاست به دست آورد که آنها در آزمایشگاه به مدت یک ماه کشت داده می‌شود و پس از یک ماه حدود 90 میلیون سلول فیبروبلاست به دست می‌آید.
باجوری با بیان اینکه این سلول‌ها طی سه مرحله به فاصله زمانی یک ماه در قسمت دچار اسکار آکنه، چین و چروک یا هر نوع فرورفتگی تزریق می‌شود، افزود: دوره درمان حدود چهار ماه شامل یک ماه برای کشت سلولی و 3 ماه برای تزریق زمان می‌برد.
وی در مورد میزان اثربخشی این روش درمانی گفت: نتیجه سلول درمانی از تزریق دوم به بعد به تدریج آغاز می‌شود و با گذشت زمان سیر صعودی می‌یابد.
باجوری میزان اثربخشی این روش درمانی را به سن، ژنتیک و عواملی مانند ورزش نکردن، سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکی وابسته دانست و افزود: میزان اثربخشی این روش درمانی بین 40 تا 80 درصد است.
وی با بیان اینکه سلول درمانی بر روی افراد دارای سن 20 تا 65 سال انجام شده است، ادامه داد: هر چه سن افراد پایین‌تر باشد، میزان اثربخشی این روش درمانی بیشتر است.
باجوری همچنین گفت: علاوه بر ویتیلیگو، سلول درمانی در مورد خال‌های مادرزادی سفید رنگ و لک‌های سفید رنگ ناشی از بروز حوادث مانند ضربه، تصادف، بخیه، گزیدگی حشرات و هر نوع آسیبی که سبب از بین سلول‌های رنگدانه ساز شود، نیز صورت می‌گیرد.
طرح‌های تحقیقاتی
پژوهشگر رویان در مورد طرح‌های تحقیقاتی سلول درمانی پوست گفت: در مورد بیماری‌های EB، پسوریازیس، اسکلرودرمی و سوختگی‌های حاد تحقیقاتی در دست اجرا است.
باجوری افزود: بیماری EB یک بیماری نادر ژنتیکی است که در اثر آن زخم‌های شدیدی روی سطح بدن و انگشتان دست‌ها و پاها ایجاد و در مواردی منجر به چسبندگی انگشت‌ها می‌شود.
وی با بیان اینکه سلول درمانی در مورد این بیماران تنها درحد کاهش میزان شدت زخم‌ها و بهبود آنها صورت می‌گیرد و نمی‌تواند بیماری را به طور کامل درمان کند، ادامه داد: تاکنون سلول درمانی روی حدود 20 نفر از مبتلایان به این بیماری صورت گرفته است.
باجوری گفت: در مورد درمان عوارض ناشی از سوختگی‌های حاد نیز سلول درمانی بر روی هفت نفر انجام شده است که پس از اتمام مراحل تحقیقاتی میزان اثربخشی و موفقیت آن مشخص می‌شود.
وی در مورد بیماری پسوریازیس نیز توضیح داد: پسوریازیس یک بیماری مزمن خود ایمنی است که پوست مبتلایان به آن دچار قرمزی و پوسته ریزی با پوسته‌های سفید و نقره‌ای می‌شود.
باجوری گفت: برای درمان این بیماران سلول‌های بنیادی داخل زخم‌های آنها تزریق می‌شود؛ این بیماری نیز ژنتیکی است و تنها از طریق این روش می‌توان زخم‌های بیماران را تا حدی بهبود بخشید ولی نمی‌توان درمان قطعی ارایه کرد.
وی خاطر نشان کرد: تاکنون سه نفر در این طرح شرکت داشته اند و نتیجه نهایی پس از بررسی تعداد بیشتری از مبتلایان بررسی و گزارش می‌شود.
باجوری در مورد بیماری اسکلرودرمی نیز اظهار کرد: اسکلرودرمی نیز یک بیماری خود ایمنی است که پوست مبتلایان به آن سفت می‌شود و این سفتی پوست بیشتر در پوست انگشتان صورت و دور لب آنها دیده می‌شود و ممکن است برخی از آنها به عوارض ریوی، کلیوی یا قلبی نیز دچار شوند.
باجوری با بیان اینکه تاکنون سه نفر از مبتلایان به این بیماری در این طرح تحقیقاتی تحت درمان قرار گرفته‌اند، گفت: برای این بیماران تزریق وریدی سلول‌های بنیادی صورت می‌گیرد تا عوارض ناشی از آن تا حدی بهبود یابد ولی بیماری درمان نمی‌شود.
وی اظهار کرد: درحال حاضر استفاده از سلول درمانی در مورد این بیماری‌ها در مرحله تحقیقات بالینی قرار دارد تا در صورت رسیدن به نتایج قابل قبول وارد مرحله ارایه خدمات درمانی شود.
سلول درمانی و استفاده از سلول‌های بنیادی در حوزه‌های مختلف تحقیقاتی و درمانی از سال 1370 در پژوهشگاه رویان آغاز شده و تاکنون از این روش در درمان ناباروری،بیماری های قلبی، ارتوپدی به ویژه در ناحیه زانو و ضایعات چشم به ویژه قرنیه استفاده شده است.