كودكان زيادي هستند كه لكنت زبان را تجربه مي‌كنند. اين مورد اغلب باعث ايجاد اضطراب در ميان خانواده‌ها و خصوصا مادران جوان مي‌شود. آنها نگرانند كه كودكشان با اين اختلال گفتاري بزرگ شده و در اجتماع مورد تمسخر واقع شود و اعتماد به نفس كودكشان هر روز به‌خاطر اين امر كم و كمتر شود و آينده او تحت‌الشعاع قرار گيرد و البته حق دارند. گاهي مادران آنقدر مضطرب و دستپاچه هستند كه نمي‌توانند درست فكر و عمل كنند. آنها به پيشنهادهاي هر شخص غيرمتخصصي در اين زمينه گوش مي‌دهند و به محض اينكه كودك در گفتارش دچار اختلال شود به تمام كردن جملات كودك مي‌پردازند. گاه سعي مي‌كنند كودكشان را از جمع‌هاي همسالان دور كنند تا مورد تمسخر واقع نشود. علاوه بر كودك، خود نيز دچار سرخوردگي و عدم‌اعتماد به نفس مي‌شوند و فكر مادر خوب نبودن در فكر و احساسشان رسوخ مي‌كند. گروه ديگري از مادران راه تفريط را پيش مي‌گيرند و دائما با خودشان تكرار مي‌كنند كه اين طبيعي است و كودك همين كه 3-2 سالگي را پشت سربگذارد خودبه‌خود بهبود پيدا مي‌كند و البته واضح است كه همه اين عكس‌العمل‌ها، چه افراط و چه تفريط به بدترشدن اوضاع كمك مي‌كند و نه درمان كودك. ما در اين مقال به چند نكته كاربردي در باب لكنت زبان كودكانه اشاره خواهيم كرد.
لكنت زبان چيست؟
لكنت زبان يك اختلال گفتاري است. كودكي كه لكنت زبان دارد حين صحبت كردن دچار مشكلاتي مثل تكرار يا كشش يا قفل‌شدن غيرارادي كلمه يا بخشي از كلمه مي‌شود. كودك حين گفتار ممكن است كه دچار تنگي‌نفس، نفس‌نفس‌زدن، پلك زدن، لرزش فك و لب‌ها يا كج كردن سر، درآوردن شكلك و گردش غيرارادي سر و گردن شود. تحقيقات نشان مي‌دهد كودكاني كه داراي لكنت زبان هستند تكلم را ديرتر شروع مي‌كنند و بيشتر از گفته‌هاي تك واژگاني استفاده مي‌كنند. اشتباهات دستوري دارند و در توليد اصوات دچار مشكلند، اين كودكان در مقايسه با كودكان سالم 2ماه تأخير رشد كلامي دارند.
چقدر شايع است؟
لكنت زبان يكي از اختلالات گفتاري شايع ميان كودكان است، حدود 5درصد كودكان دچار اين اختلال مي‌شوند، در اين ميان پسران بيش از دختران دچار لكنت مي‌شوند و دوره درمانشان هم طولاني‌تر است. 50 تا 80درصد كودكاني كه به‌موقع به مشكلشان رسيدگي شود تا قبل از نوجواني اين اختلال را پشت سر مي‌گذارند. زمان شيوع لكنت زبان از 2تا 4سالگي و پس از آن در سنين دبستان است. سنين خردسالي- 2تا 4سالگي- زمان آغاز فراگيري مهارت‌هاي گفتاري و شروع صحبت كردن كودك و به كار‌گيري لغات جديد و استفاده از جملات طولاني‌تر است و زمان مدرسه- 5تا 7سالگي- دربردارنده شروع يادگيري رسمي و آغاز مدرسه و ورود به اجتماعي بزرگ‌تر از خانواده و هيجانات ناشي از اينهاست.
علت‌ها چيست؟
لكنت زبان يك پديده رواني- حركتي است و تا‌كنون دليل روشني براي آن مشخص نشده است. آنچه مشهود است اين است كه علل لكنت زبان تركيبي است از علل عاطفي، اجتماعي و بدني. عوامل ژنتيك نيز مي‌توانند باعث بروز لكنت در كودك شوند، در خانواده‌هايي كه سابقه لكنت زبان وجود داشته باشد امكان ابتلا به آن بيشتر است همچنين علل اضطرابي و تنش، باعث تشديد لكنت زبان مي‌شوند. سلامت مغز در گفتار و كلام كودك تأثير بسزايي دارد. بنابراين لكنت مي‌تواند به‌علت عدم‌سلامت مغز پيش آمده باشد، آسيب‌هاي هنگام زايمان و ضربه و صدمه به مغز مي‌توانند باعث بروز لكنت زبان شوند. عوامل روانشناختي و محيطي نيز بسيار تأثير دارند. بعضي از آنها ممكن است باعث ايجاد لكنت نشوند اما در ادامه باعث تشديد آن مي‌شوند. عواملي چون اضطراب، تنش، استرس، هيجانات و ضربه‌هاي عاطفي.
آيا لكنت درمان‌پذير است؟
لكنت زبان كاملا درمان‌پذير است و بهترين سن براي درمان آن قبل از 7 سالگي است. در صورت داشتن كودكي كه دچار اين اختلال گفتار است هر چه زودتر براي درمان اين عارضه به پزشك متخصص مراجعه كنيد. تأخير در درمان ممكن است باعث شدت يافتن لكنت شود چرا كه هر چه زمان بگذرد فشار محيطي بر كودك بيشتر مي‌شود و اعتماد به نفس او بيش از پيش تحت‌تأثير قرار مي‌گيرد.
چه كنيم؟
1- علت اين اختلال را پيدا كنيد؛ علل ايجاد اين اختلال گفتاري در كودكان مي‌تواند ژنتيك باشد، كودكاني كه در خانواده خود سابقه اختلالات گفتاري دارند، بيشتر در معرض ابتلا به اين نوع اختلال هستند. سلامت گفتار به سلامت مغز ارتباط دارد لذا هرگونه فشار، آسيب، ضربه و صدمه‌اي كه به مغز كودك وارد شود ممكن است در گفتار او خلل وارد كند. از ديگر علل اختلالات گفتاري علل روانشناختي است. ضربه‌هاي عاطفي، هيجانات خاص، احساسات شديد و... از جمله عواملي هستند كه ممكن است در گويش كودك تأثير منفي بگذارند. علل محيطي نيز تأثير بسزايي در سلامت گفتار كودك دارند؛ والديني كه به گفتار صحيح كودك اهميتي نمي‌دهند، او را به تند صحبت كردن و اشتباهات كلامي تشويق مي‌كنند، جملات كودك را كامل مي‌كنند يا كودك را مجبور به انضباط‌هاي شديد كلامي مي‌كنند، زمينه‌ساز اضطراب‌هاي شديد در كودك مي‌شوند. پيدا كردن علت لكنت به شما در انتخاب نوع درمان كمك مي‌كند. اگر خودتان قادر به تشخيص علت لكنت زبان كودكتان نيستيد، حتما او را نزد متخصص ببريد.
2- با يك متخصص گفتاردرماني مشورت كنيد، گفت‌وگو با يك متخصص هم به آرامش خود شما كمك خواهد كرد و هم در راه درمان كودك به ياريتان مي‌آيد. در اغلب مواقع والدين قادر به تشخيص علت لكنت زبان كودك نيستند بنابراين بهتر است كه اگر لكنت در كودك بيش از يك‌ماه طول كشيد حتما او را نزد متخصص ببريد.
3- احساس ترس و هيجان خود را به كودكتان منتقل نكنيد، آرامش خود را حفظ كنيد و به ياد داشته باشيد كه آمار بالايي از لكنت‌ها قابل درمان هستند. اگر شما دچار ترس و استرس شويد، كودك شما نيز همين احساسات را خواهد داشت و اين باعث تشديد لكنت مي‌شود.
4- لكنت، درمان دارويي و جراحي ندارد. بعضي از والدين معتقدند كه استفاده از آرام‌بخش ممكن است به درمان لكنت كمك كند. اين در حالي است كه اين نوع از داروها ممكن است براي بزرگسالان مفيد باشد اما براي كودكان تأثيري نخواهد داشت.
5- با كودك به آرامي و در آرامش صحبت كنيد، او را مجبور نكنيد كه تند حرف بزند و اشتباهات گفتاري كه گاهي شيرين هم به‌نظر مي‌آيند را تكرار و تشديد نكنيد.
6- جملات و كلماتش را تكميل نكنيد، در واقع نبايد به جاي او حرف بزنيد. اگر كودكي كه داراي لكنت است يك جمله عادي «آب بده» را كه در 2 ثانيه مي‌شود ادا كرد، يك دقيقه طول مي‌دهد، به آرامي و بدون جلب توجه به او گوش دهيد تا خودش جمله‌اش را تمام كند.
7- عصبي شدن، داد زدن، فشار آوردن و استرس وارد كردن به كودك نه‌تنها لكنت را تشديد مي‌كند كه اعتماد به نفس او را بسيار تحت‌تأثير قرار مي‌دهد. جملاتي مثل «زود باش ديگه» «اصلا نمي‌خواد حرف بزني» و... اصلا نبايد از زبان شما شنيده شود.
8- كودكي كه داراي لكنت زبان است، خصوصا در سال‌هاي دبستان كه محيط‌هاي بزرگ‌تر را تجربه مي‌كند، گاه دچار سرخوردگي، عدم‌اعتماد به نفس، شرم از صحبت كردن، انزوا و صحبت نكردن در جمع مي‌شود. لازم است كه شما با تشويق كردنش، اعتمادبه‌نفس او را براي صحبت كردن در جمع بالا ببريد، نه اينكه خود نيز دچار سرخوردگي شويد و از اجتماعات به‌دليل لكنت زبان كودكتان دوري كنيد.
9- حواس خود را متوجه حرفي كه مي‌زند بكنيد، نه چگونه حرف زدنش و اين حس را با اظهارنظرها و خوب گوش دادن به او منتقل كنيد. مثلا اگر دارد يك ماجراي مهيج برايتان تعريف مي‌كند، تمام حواستان را به ماجرا بدهيد و با عكس‌العمل‌هاي مناسب نشان دهيد كه حواستان به محتواي صحبت كودك است و نه به نحوه صحبت كردنش؛ «اوه پس معلمتان اين نظر را داشت» «علي چه ايده جالبي در اين مورد داشته» نمونه جملاتي است كه به كودك نشان مي‌دهد حواس شما به محتواي حرف‌هاي اوست.
10- حين صحبت كردن كودك، خصوصا هنگامي كه در جمع شروع به حرف زدن مي‌كند از گفتن عباراتي چون «آهسته‌تر صحبت كن»، «نفس عميق بكش» و «آرام باش» خودداري كنيد. همه اينها موقع خودش بايد به كودك گفته شود. در جلسات گفتار درماني يا زماني كه شما به او آموزش نفس‌گيري مي‌دهيد، زمان گفتن چنين جملات و عبارات تأكيدي است و نه در جمع.
11- به چشم‌هايش نگاه كنيد و ارتباط چشمي با او را قطع نكنيد، اين ارتباط چشمي نبايد استرس را منتقل كند. بنابراين مراقب باشيد كه خودتان هنگام برقراري ارتباط چشمي استرس نداشته باشيد كه كودك اين ترس و اضطراب را خيلي خوب درك مي‌كند و مضطرب مي‌شود، در چنين مواقعي ارتباط چشمي نه‌تنها باعث ايجاد قوت قلب در كودك نمي‌شود كه شرايط را به‌مراتب سخت‌تر مي‌كند.
12- شما هم ملايم و شمرده با او صحبت كنيد ولي نه غيرطبيعي. تند صحبت كردن شما باعث مي‌شود كه او احساس كند كه با آرام صحبت كردنش وقت شما را مي‌گيرد يا شما را عصبي مي‌كند و اينگونه يا حرف نخواهد زد يا لكنتش تشديد خواهد شد.
13- محيط خانه را از تشنج دور نگه داريد. دعوا و مشاجرات زناشويي و امر و نهي‌هاي فراوان به كودك، جزو عواملي است كه تشديد لكنت را در پي دارد. «بكن» «نكن»هاي بيش از حد معمول و سخت‌گيرانه كودك را مضطرب مي‌كند و اضطراب ممكن است علت به‌وجود آمدن لكنت نباشد اما قطعا در تشديد آن نقش مؤثري خواهد داشت.
14- در جست‌وجوي شرايطي باشيد كه كودك بيشتر دچار لكنت مي‌شود. ممكن است او زماني كه در جمع صحبت مي‌كند لكنت داشته باشد يا هنگامي كه با معلمش روبه‌رو مي‌شود يا هنگام جواب پس دادن به والدين. هستند كودكاني كه در جمع همسالان خود خوب و روان صحبت مي‌كنند اما هنگام پاسخ دادن به درس دچار لكنت‌هاي شديد مي‌شوند. شما اگر شرايط را بشناسيد در بهبود آن تلاش خواهيد كرد، ببينيد كه شرايط ايجاد لكنت زبان در كودك چه زماني است، در ميان همسالان؟ زمان عصبي شدن؟ وقتي تحت فشار زود صحبت كردن است؟ زمان پاسخ دادن به معلم؟ يا هر شرايط ديگري...
15- هرگز از نحوه صحبت كردن او تقليد نكنيد يا جلوي او از مشكلش با ديگران صحبت نكنيد.
16- با او نحوه تنفس صحيح را تمرين كنيد؛ ورود هوا از بيني وخروج آن از دهان.
17- روزانه وقتي را براي صحبت‌كردن آرام و شمرده با او اختصاص دهيد. براي اين كار مي‌توانيد برايش آرام و شمرده كتاب بخوانيد، شعر بخوانيد و ماجراهاي بامزه و هيجان‌انگيز را با لحني شمرده و آرام برايش تعريف كنيد.
18- بابت صحبت كردنش از او انتقاد نكنيد. به كودك اين اطمينان را بدهيد كه او تحت هر شرايطي فرزند عزيز شماست و شما او را بدون هيچ قيد و شرطي دوست داريد و تكيه‌گاهش هستيد و برايش ارزش و احترام قائليد.
19 - فراموش نكنيد كه لكنت با بهره هوشي ارتباطي ندارد. كودكاني كه لكنت دارند دليلي ندارد كه بقيه مراحل رشدشان دچار مشكل باشند، هستند كودكاني كه با وجود اختلالات گفتاري در درس و تحصيل، دانش‌آموزان بسيار موفق و درجه يكي هستند.
20- به او آموزش دهيد كه اول كلمات و جملات را در ذهن خود منظم كند و سپس صحبت كند. همچنين او را تشويق كنيد كه جلوي آينه بايستد و نحوه اداي درست كلمات را با خود تمرين كند.