از طرف ديگر خيلي از مردم تصور مي‌كنند كه دارند پول اضافي مي‌پردازند به همين دليل احساس خوبي به اين مدل اخذ ماليات ندارند. عده‌اي هم ممكن است در اين مدل از خريدار سوءاستفاده كنند و حتي با وجود معافيت از اين نوع ماليات، باز هم مبالغي را به ناحق از مشتري اخذ كنند. به هر صورت نياز است همه ما در مورد مفهوم ماليات بر ارزش افزوده و حتي نحوه محاسبه آن اطلاعاتي داشته باشيم تا بتوانيم تخلفات احتمالي را تشخيص دهيم.
ارزش افزوده چيست؟
ارزش افزوده يك مفهوم اقتصادي ساده است كه مي‌تواند مبناي مفاهيم پيچيده‌تر شود. ارزش‌افزوده به زبان ساده مبلغي است كه در مراحل مختلف توليد به قيمت يك محصول اضافه مي‌شود.
يك تكه چوب را درنظر بگيريد. اين چوب وقتي به خراطي تحويل داده مي‌شود قيمت بالايي ندارد اما وقتي خراط روي آن نقش و نگار حك مي‌كند، قيمت چوب بالا مي‌رود. اين تكه چوب خراطي شده، در مراحل بعدي به پايه مبل تبديل مي‌شود، بعد رنگ مي‌شود و در نهايت با اضافه شدن فوم و پارچه، به شكل يك مبل كامل به مصرف‌كننده عرضه مي‌شود.
در هر كدام از اين مراحل، يكسري كار روي اين چوب انجام و مبلغي به قيمت آن افزوده مي‌شود. جمع تمام اين مبالغ مي‌شود ارزش افزوده چوبي كه در اول كار فقط يك ماده اوليه بوده است. البته در همه مراحلي كه گفتيم مسلما نياز است مواداوليه ديگري به‌كار اضافه شود. كارهايي كه روي اين مواد انجام مي‌شود تا آنها جزئي از يك محصول مصرفي شوند، ارزش اين مواد را نيز بالاتر مي‌برد. مثل پارچه و فوم خام كه با برش خوردن و شكل پيدا كردن تبديل مي‌شوند به مبل كه كالايي مصرفي است.
حالا مي‌دانيم ارزش افزوده‌قيمتي است كه در تمام مراحل كار، به قيمت اوليه مواد خام اضافه مي‌شود. اين مبلغ با قيمت اصلي مواداوليه جمع مي‌شود و قيمت نهايي يك كالا را به ما مي‌دهد.
چرا برايش ماليات گذاشته‌اند؟
دغدغه‌اي كه هميشه در مورد پرداخت ماليات وجود داشت، بالا بودن مبلغ آن و محدوديت سرمايه توليدكنندگان و صاحبان مشاغل بود. مسئولان اقتصادي براي رسيدن به هدف برنامه سوم توسعه، تصميم گرفتند كه اصلاحي در نظام دريافت ماليات انجام دهند. به اين ترتيب بود كه ماليات بر ارزش افزوده مطرح شد.
در نظام دريافت ماليات بر ارزش افزوده، ماليات كلاني كه قرار است از توليدكننده دريافت شود، بين تعداد زيادي از مصرف‌كننده‌ها تقسيم مي‌شود. به اين صورت كه در مراحل مختلف توليد و عرضه كالا، درصدي از قيمت تمام‌شده در آن مرحله، به‌عنوان ماليات به قيمت كالا اضافه مي‌شود. در همان مثال تكه چوب، اگر قيمت تمام‌شده بعد از خراطي 20هزار تومان باشد و نرخ ماليات بر فرض، 10درصد، 2هزار تومان بايد به قيمت چوب خراطي شده اضافه شود.
در حقيقت نرخ مالياتي كه برعهده توليدكننده يك كالا گذاشته مي‌شود، در تمام مراحل توليد، به خريدار مرحله بعد منتقل مي‌شود تا اينكه در پايان اين روند، مبلغ از مصرف‌كننده نهايي دريافت مي‌شود اما از آنجا كه نرخ ماليات درصد بالايي ندارد، مبلغ اضافه شده خيلي بالا نخواهد بود.
البته توليدكننده هم در اين ميان وظيفه دارد مابه‌التفاوت ماليات بر ارزش افزوده‌اي را كه هنگام خريد مواداوليه پرداخته است با ماليات بر ارزش افزوده‌اي كه هنگام فروش كالا از خريدار بعدي دريافت مي‌كند؛ به سازمان امور مالياتي بدهد؛ مثلا اگر در مرحله خريد مواداوليه، 1500تومان ماليات بابت يك كالا داده است و در مرحله فروش و با احتساب ارزش افزوده، اين ماليات به 1900تومان افزايش پيدا كرده، توليدكننده بايد براي هر محصول 400تومان ماليات بپردازد.
چه كسي مي تواند اين ماليات را بگيرد؟
سازمان امور مالياتي براي اجراي بهتر و بدون چالش‌تر قانون ماليات بر ارزش افزوده، به‌تدريج و به‌صورت مرحله‌اي واحدهاي صنفي مختلف را تحت شمول اين قانون قرار داد؛ يعني اينطور نبود كه بلافاصله بعد از لازم‌الاجرا شدن قانون ماليات بر ارزش افزوده، تمام واحدهاي صنفي و تجاري موظف به پرداخت ماليات باشند و به تبع آن اين حق را داشته باشند كه ماليات را بر دوش مردم به‌عنوان خريدار بيندازند بلكه به‌صورت دوره‌اي و در بازه‌هاي زماني مشخص صورتحساب مالياتي صادر مي‌شد و از زمان تكميل اين صورتحساب به بعد، گروهي از واحدهاي صنفي را مشمول اين قانون اعلام مي‌كرد.
تمام موديان ماليات بر ارزش افزوده بايد از طريق اينترنت در سايت سازمان امور مالياتي كشور ثبت‌نام كنند. حتي ريزحساب‌هاي مربوط به ماليات و عوارضي كه بر عهده اين گروه است، درصورتحساب‌هاي سازمان ماليات نوشته مي‌شود. شما مي‌توانيد با ديدن اين مدارك در سايت سازمان امور مالياتي كشور، مطمئن شويد كه طرف معامله‌تان مشمول قانون ماليات بر ارزش افزوده مي‌شود يا خير. البته اين سازمان در آينده به موديان مشمول اين قانون گواهي‌نامه‌اي اعطا مي‌كند كه افراد طرف معامله، با مشاهده آن از وضعيت مالياتي آنها مطلع شوند.
براي چه مواردي نبايد ماليات بگيرند؟
معافيت‌هاي 17 گانه
در دهه 1360نخستين بار پيشنهاد برقراري نظام ماليات بر ارزش افزوده تقديم مجلس شد اما به‌دليل شرايط اقتصادي‌اي كه در دوران جنگ وجود داشت، اين لايحه پيشنهادي رد شد. اين پيشنهاد مجدد در دهه 80به مجلس ارائه و بالاخره در سال 1387 تبديل به قانون ماليات بر ارزش افزوده شد. در اين قانون فهرستي از توليدكنندگان كالا و عرضه‌كنندگان خدمات كه از پرداخت ماليات معاف هستند، ارائه شده است. با استناد به اين فهرست مي‌توان تشخيص داد كه ماليات ارزش افزوده براي كدام كالاها معنايي ندارد و براي چه مواردي فروشنده‌ها حق ندارند در فاكتوري كه به خريداران ارائه مي‌دهند، موردي به نام ماليات ارزش افزوده به قيمت كل اضافه كنند.
1- محصولات كشاورزي كه هنوز فرآوري نشده‌اند
2- دام و طيور زنده، آبزيان، زنبور عسل و نوغان
3- انواع كود، سم، بذر و نهال
4-آرد خبازي، نان، گوشت، قند، شكر، برنج، حبوبات و سويا، شير، پنير، روغن نباتي و شير خشك مخصوص تغذيه كودكان
5- كتاب، مطبوعات، دفاتر تحرير و انواع كاغذ چاپ و تحرير و مطبوعات
6-كالاهاي اهدايي به‌صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتي و نهادهاي عمومي غيردولتي با تأييد هيأت وزيران و حوزه‌هاي گيرنده هدايا
7- كالاهايي كه همراه مسافر و براي استفاده شخصي تا ميزان معافيت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات وارد كشور مي‌شود مازاد بر آن طبق مقررات اين قانون مشمول ماليات خواهد بود.
8- اموال غيرمنقول
9- انواع دارو، لوازم مصرفي درماني، خدمات درماني (انساني، حيواني، گياهي) و خدمات توانبخشي و حمايتي
10- خدمات مشمول ماليات بر درآمد حقوق، موضوع قانون ماليات‌هاي مستقيم
11- خدمات بانكي و اعتباري بانك‌ها، مؤسسات و تعاوني‌هاي اعتباري و صندوق‌هاي قرض‌الحسنه مجاز و صندوق تعاون
12- خدمات حمل‌ونقل عمومي و مسافري درون و برون‌شهري جاده‌اي، ريلي، هوايي و دريايي
13- فرش دستباف
14- انواع خدمات پژوهشي و آموزشي كه طبق آيين‌نامه‌اي كه با پيشنهاد مشترك وزارتخانه‌هاي علوم تحقيقات و فناوري، امور اقتصادي و دارايي، بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، آموزش و پرورش و كار و امور اجتماعي ظرف مدت 6 ماه از تاريخ تصويب اين قانون به تصويب هيأت وزيران مي‌رسد.
15- خوراك دام وطيور
16- رادار و تجهيزات كمك ناوبري هوانوردي ويژه فرودگاه‌ها براساس فهرستي كه به پيشنهاد مشترك وزارت راه و ترابري و وزارت امور اقتصادي و دارايي تهيه و ظرف مدت 6 ماه از تاريخ تصويب اين قانون به تصويب هيأت وزيران مي‌رسد.
17- اقلام با مصارف صرفا دفاعي (نظامي و انتظامي) و امنيتي براساس فهرستي كه به پيشنهاد مشترك وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح و وزارت امور اقتصادي و دارايي تهيه مي‌شود و به تصويب هيأت وزيران مي‌رسد.
يك نمونه تخلف
اواخر مرداد‌ماه امسال بود كه رئيس اتحاديه اغذيه فروشان اعلام كرد كه 90درصد واحدهاي صنفي آنها مشمول قانون ماليات بر ارزش افزوده نيستند و به‌طور غيرقانوني مبلغي را تحت اين عنوان از مشتريان دريافت مي‌كرده‌اند. البته طبق اين قانون برخي از رستوران‌هاي زنجيره‌اي كه به‌صورت شركت فعاليت مي‌كنند يا رستوران‌هايي كه شعب مختلف دارند موظف به پرداخت ماليات بر ارزش افزوده هستند اما اين تعداد خيلي محدود هستند. درصورت مشاهده اين تخلفات مي‌توانيد به اتحاديه مربوط به شغل مورد نظر شكايت كنيد. در مورد تخلفاتي كه در زمينه اخذ ماليات انجام مي‌شود هم مي‌توانيد شكايت خود را در سامانه ثبت شكايات كه در سايت سازمان امور مالياتي كشور پيش‌بيني شده است ثبت كنيد تا به آن رسيدگي شود.