نخستين روز مدرسه براي كلاس‌اولي‌هايي كه براي اولين بار با فضاي مدرسه و درس و معلم روبه‌رو و با يك محيط جديد آشنا مي‌شدند فضايي از دلهره و اضطراب را به همراه داشت؛ دلهره دوري از مادر و خانه؛ دلهره آشنايي با همكلاسي‌هاي جديد و نشستن پشت نيمكت‌هاي خط‌خطي چوبي و... . حالا آن روزها گذشته و ما پدر و مادر شده‌ايم؛ پدر و مادرهايي كه بايد روپوش مدرسه را تن بچه‌هايمان كنيم، از زير آينه و قرآن آنها را رد و با سلام و صلوات راهي مدرسه كنيم اما با بچه‌هايي كه دچار اضطراب‌رفتن به مدرسه هستند چه‌كار كنيم ؟ اگر تا پايان اين نوشته با ما همراه باشيد ابعاد مختلف اين مسئله را با هم بررسي مي‌كنيم.
گذار از دوران خردسالي به كودكي و جدا شدن از جمع آشناي خانوادگي به يك محيط جديد و ناشناخته تقريبا همه كودكان را در آغاز حضورشان در مدرسه يا پيش‌دبستاني دچار استرس و اضطراب مي‌كند. براساس چگونگي تربيت كودك شما و نوع روابط عاطفي شكل گرفته در خانه و خصوصيات روانشناسي او، اين اضطراب و استرس ممكن است كم يا بسيار زياد باشد. اگر كودك شما دچار استرس و اضطراب زيادي نباشد خودش از پس مديريت آن بر آمده و راهي مدرسه مي‌شود اما كودكاني كه دچار استرس و اضطراب شديد هستند توان مديريت اين فشار را نداشته و به نوعي در برابر آن واكنش نشان مي‌دهند. در اينگونه مواقع كودك شما انواع و اقسام ترفندها را به‌كار مي‌بندد تا از مدرسه رفتن و قرار گرفتن در شرايط ناآشنا و پر از استرس آن فرار كند. عوامل جسمي مانند سردرد، سرگيجه، دل درد، تهوع و... همه از نشانه‌هايي هستند كه كودكان در روزهاي ابتدايي مدرسه دچار آن مي‌شوند. گريه كردن، بي‌قراري، قشقرق، بدخلقي و گوشه‌گيري هم ديگر نشانه‌هاي رفتاري در كودكان است كه در روزهاي اول‌ماه مهر زياد به سراغ آنها مي‌آيد.
چرا بچه‌ها از مدرسه رفتن مي‌ترسند؟
حضور در يك محيط ناآشنا: قرار گرفتن در معرض يك محيط جديد براي هر كسي اضطراب‌آور است و اين شرايط براي كودكي كه حالا بعد از چند سال در كنار خانواده بودن، مي‌خواهد ساعت‌ها از خانواده دور باشد و در يك محيط جديد قرار بگيرد سخت‌تر است. براي آنكه كودك شما با محيط مدرسه آَشنا شود سعي كنيد پيش از آغاز سال تحصيلي از محيط مدرسه و خوبي‌هاي آن براي كودكتان تعريف كنيد. در روز ثبت‌نام و انجام امور اداري كودك خود را با خود همراه ببريد و با هم در محيط مدرسه حضور پيدا كنيد. در كلاس‌ها و سالن و حياط بگرديد و اجازه دهيد تا او با محيط آشنا شود.
نداشتن توانايي براي برقراري ارتباط صحيح
مهارت برقراري ارتباط صحيح با همسالان موضوعي است كه كودك شما تا امروز بايد ياد گرفته باشد اما اگر تا امروز هنوز اين مهارت را نياموخته در برخورد با جمعي از همسالان خود دچار مشكل مي‌شود. حل اين مشكل به سرعت ممكن نيست اما با حضور بيشتر در جمع‌هاي همسن و سال كودك و قرار دادن او در محيط‌هايي كه كودك بايد روابط خود را با همسالان مديريت كند مي‌تواند به پرورش اين مهارت در كودك شما كمك كند. همچنين ممكن است بعضي بچه‌ها در جمع، مورد سوءاستفاده و زورگويي ديگر بچه‌ها قرار بگيرند. در چنين مواردي شما بايد به فرزند خود بياموزيد كه به هيچ‌وجه زير بار زور نرود و براي حل مشكل به اولياي مدرسه مراجعه كند.
هراس از مسخره شدن
بسياري از كودكان به‌خصوص آنهايي كه اعتماد به نفس كمتري دارند تصوير مناسبي از خود در ذهن ندارند؛ به‌خصوص اگر بيش از اندازه چاق يا لاغر باشند، مشكل جسمي خاصي داشته باشند يا مثلا عينكي باشند. چنين كودكي به‌شدت از قرار گرفتن در محيط مدرسه و حضور همكلاسي‌هايي كه ممكن است او را مسخره كنند مي‌ترسد. در مواجهه با چنين كودكاني شما بايد سعي كنيد با تعريف كردن از او و گفتن نكات مثبت و رفع نگراني‌هاي بي‌مورد اعتماد به نفس را در او بالا ببريد.
عوامل اضطرابي خاص
بعضي از بچه‌ها در اثر ديدن تصاوير خاص يا طرح‌واره‌هاي ذهني قديمي از عوامل مشخصي كه شايد به‌نظر ديگران اصلا ترسناك يا اضطراب‌آور نباشد مي‌ترسند؛ مثلا در يك مورد كودكي از قد كوتاه معلم خود مي‌ترسيد، اين كودك كلا از انسان‌هاي قدكوتاه دچار ترس و اضطراب مي‌شد. اگر همه موارد را بررسي كرديد و مشكل خاصي را پيدا نكرديد به عوامل خاص اينچنيني هم توجه داشته باشيد. اين عوامل را مي‌توانيد درگفت‌وگو با فرزندتان كشف كنيد.
كنترل ادرار
مسئله كنترل ادرار براي كودكان ابتدايي هنوز كاملا حل نشده. حضور يك ساعته در كلاس و نگراني از دسترسي به دستشويي، مشكل در باز كردن دكمه لباس و فاصله زياد تا دستشويي‌ها مي‌تواند باعث نگراني و اضطراب كودك شود. پوشاندن لباس‌هاي مناسبي كه كودك بتواند به تنهايي دكمه آنها را باز كند، همراهي معلمين در اجازه دادن به تازه‌واردها براي دستشويي رفتن و آموزش به كودك كه پيش از آنكه مثانه‌اش كاملا پر شود به دستشويي برود، مي‌تواند در از بين رفتن اين اضطراب كمك كند.
فرار از چارچوب‌ها
بچه‌ها با حضور در مدرسه بايد در چارچوب يكسري قوانين و مقررات خاص عمل كنند؛ سر ساعت مشخصي در مدرسه حاضر شوند، در تمام طول ساعت كلاس در يك جا بنشينند، تكاليف خود را به‌صورت مرتب انجام دهند و... . اين قوانين و چارچوب‌ها براي كودكي كه تا پيش از اين، قرار گرفتن در چارچوب‌هاي زيادي را تجربه نكرده سخت و اضطراب‌آور است. براي حل مشكل بايد سعي كنيد پيش از آغاز مدرسه در خانه قوانين خاصي را وضع كنيد و از كودك بخواهيد در قالب آن قوانين رفتار كند. انعطاف پذيري معلمين و اولياي مدرسه در روزهاي اول هم مي‌تواند كمك زيادي به حل اين مشكل بكند.
اضطراب جدايي از كجا مي‌آيد؟
عوامل مختلفي مي‌تواند باعث به‌وجود آمدن اضطراب جدايي در فرزند شما بشود اما مهم‌ترين نقش را ميان اين موارد مادر كودك بر عهده دارد. نخستين مسئله در بحث اضطراب توجه به وضعيت كودك از آغاز تولد تا 2 سالگي است. كودكاني كه در اين مدت روابط عاطفي مناسبي با مادرشان داشته‌اند و از پشتيباني عاطفي او در هر لحظه‌اي كه احتياج داشته بهره برده‌اند در سنين بالاتر كمتر به اضطراب جدايي مبتلا مي‌شوند.
مسئله ديگر در بحث اضطراب، وابسته كردن بيش از حد كودك به مادر است. اگر شما در طول 6سال گذشته دائما و در هر لحظه مواظب كودك خود بوده‌ايد، به او چسبيده‌ايد و اجازه نداده‌ايد تا استقلال لازم را به‌دست بياورد حالا جدا شدن از شما براي چند ساعت در طول روز براي او سخت و دشوار خواهد بود.
مادراني كه خود دچار استرس و اضطراب يا دچار وسواس در رفتار هستند همين حالات را به كودك خود منتقل كرده و باعث به‌وجود آمدن اضطراب در كودك مي‌شوند.
بايد با دقت در رفتار كودك به‌دنبال ريشه‌هاي اضطراب او باشيد. كودكي كه پيش از آغاز سال تحصيلي و از همان روز اول با گريه و زاري و ترس وارد مدرسه مي‌شود احتمالا دچار مشكلات ريشه‌اي ناشي از برخورد خانواده است اما كودكي كه در روزهاي اول با آرامش به مدرسه رفته و حالا پس از چند روز، يكباره از رفتن به مدرسه فراري مي‌شود احتمالا در مدرسه با مشكلاتي مواجه شده است.
جمله‌اي كه والدين هرگز نبايد بگويند
اگر فلان كار را انجام بدهي به معلمت مي‌گويم تا تنبيهت كند.
اگر اين لباس را بپوشي بچه‌ها به تو مي‌خندند.
از فلان دوست‌ات ياد بگير، ببين چه بچه خوبي است.
بايد تكاليفت را انجام بدهي، وگرنه معلمت تنبيهت مي‌كند و آبروي تو در كلاس مي‌رود.
اگر خوب درس نخواني از مدرسه بيرونت مي‌كنند.
قابل توجه مديرها و معلم‌ها و ناظم‌ها
حتما اكثر معلمين در اثر سال‌ها تجربه و دانش خود در زمينه ارتباط با بچه‌ها به خوبي مي‌دانند كه چگونه بايد با آنها برخورد كنند اما اين موارد صرفا براي يادآوري آورده شده‌اند.
تا حد توان محيط مدرسه و فضاي كلاس را شاداب و جذاب كنيد.
هواي بچه‌هاي كلاس اولي را داشته باشيد و در برابر آنها انعطاف بيشتري داشته باشيد.
بچه‌ها در اين سن هنوز عادت به نشستن طولاني مدت روي نيمكت‌ها راندارند. گاهي اوقات اجازه دهيد آنها در همان جاي خود بايستند.
هر كدام از بچه‌ها روحيه و شخصيت مختص به‌خود را دارند. سعي كنيد در برخورد با هر كدام از آنها به روحيه خاص او توجه كنيد.
مي‌توانيد براي روزهاي اول و درصورت مناسب بودن فضا حالت صندلي‌هاي كلاس را از شكل كلاسيك خارج كرده و مثلا گرد بچينيد. اين كار كمك زيادي به بچه‌ها براي تطبيق با محيط مي‌كند.
توجه داشته باشيد كه رفتار محبت آميز و محترمانه شما با بچه‌ها مي‌تواند شخصيت آينده آنها را تضمين كند و بي‌احترامي، تمسخر در جمع و تنبيه مي‌تواند روحيه و اعتماد به نفس بچه‌ها را تا آخر عمر تحت‌الشعاع قرار دهد.
والدين بايد چه كار كنند؟
با توجه به شناختي كه از كودك خود داريد انگيزه مناسبي براي مدرسه رفتن را در او به‌وجود بياوريد؛ مثلا ممكن است براي كودكي باسواد شدن انگيزه خوبي باشد و براي كودك ديگر توانايي خواندن كتاب‌هاي قصه.
در خانه و به‌طور غيرمستقيم از خاطرات خوب زمان مدرسه رفتن خود يا فرزندان بزرگ‌ترتان تعريف كنيد تا كودك دورنماي ذهني شيريني از مدرسه پيدا كند.
به همراه كودك به خريد آغاز سال تحصيلي برويد و اجازه دهيد بچه‌ها در چارچوب ارزشي تعريف شده شما، وسايل مورد نيازشان را با سليقه خودشان انتخاب كنند.
چند روز پيش از آغاز مدرسه ساعت خواب و بيداري او را تنظيم كنيد.
صبح نخستين روزي كه بچه‌ها به مدرسه مي‌روند اهميت زيادي در احساس كودك از مدرسه رفتن دارد. شب به موقع كودك را بخوابانيد. صبح به موقع او را بيدار كنيد. صبحانه مورد علاقه كودك را تهيه كنيد و به هيچ وجه عجله و اضطراب در رفتارهايتان بروز ندهيد.
به غر زدن بچه‌ها زياد توجه نكنيد و آنها را به مدرسه بفرستيد.
اگر كودكتان بيش از حد بي‌تابي مي‌كند مي‌توانيد چند روز اول در مدرسه همراه او بمانيد ولي توجه داشته باشيد كه زمان حضور شما بايد روزبه‌روز كمتر شود و بعد از 5-4روز كودك بايد به تنهايي به مدرسه برود.
بي‌تابي‌هاي جسمي كودك مثل سردرد و سرگيجه و دل درد و... بيشتر نمودهاي عصبي اضطراب او در رفتن به مدرسه هستند. آنقدر زياد به اين واكنش‌ها حساسيت و توجه نشان ندهيد كه كودك بفهمد مي‌تواند از اين راه به شما فشار بياورد اما اگر به هر دليلي كودك شما به مدرسه نرفت به او اجازه ندهيد در خانه بازي و تفريح كند و از او بخواهيد صرفا در رختخواب بماند.
از اولياي مدرسه بخواهيد در اثر شكايت‌هاي بهانه‌گيرانه كودك در روزهاي اول حتي الامكان او را به خانه نفرستند.
كودكان معمولا در صحبت‌هايشان بزرگ‌نمايي مي‌كنند. در برابر گزارش‌هاي آنها از مدرسه احساساتي نشده و زود تحريك نشويد.