روزی که هرچند سمبل فداکاری و از جان گذشتگی است ولی اهمیت و ضرورت نقش یک آتش‌نشان را به واسطه نقشی که در کنترل و مدیریت بحران‌ها دارد، محدود به یک مقطع زمانی خاص نمی‌کند.
در هفته‌اي كه گذشت علاوه بر تقديرها و برگزاري چند همايش، بايد يك‌نكته بيشتر مورد توجه قرار مي‌گرفت و آن اهميتي است كه اين نهاد در مديريت بحران كلانشهرهايي همچون تهران مي‌تواند داشته باشد. همواره در شهرهاي بزرگ، پتانسيل مواجهه با آسيب‌هاي زيستي و طبيعي فراواني وجود دارند كه ابعاد سياسي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي آن بسيار زياد و بعضا غيرقابل اندازه‌گيري است.
كلانشهر تهران با جمعيت شناور بيش از 13ميليون نفر، از يكسو با خطرات ناشي از عامل انساني (آتش‌سوزي، آلودگي هوا، آسيب‌هاي اجتماعي) و از سوي ديگر با مسائل ناشي از حوادث طبيعي (زلزله، سيل، طوفان، آتشفشان، خشكسالي و...) روبه‌روست. اين رويارويي در كنار تأمين نبودن زيرساخت‌هاي لازم شهري و نبود مديريت يكپارچه محلي، رشد سريع حاشيه‌هاي بدون دفاع شهري، تمركز روزافزون جمعيت در محله‌هاي پرتراكم، گسترش بي‌رويه شبكه‌هاي گازرساني در كنار تمام بي‌توجهي‌هايي كه به وقوع احتمالي زلزله و آتش‌سوزي و حوادث ناشي از آن مي‌شود، شرايط ابهام آلودي را پيش پاي مديريت بحران در شهر تهران ايجاد كرده است.
براساس آمار، تهران روزانه و در شرايط غيربحراني در نيمه اول امسال بيش از 17247مورد حادثه و حريق داشته است؛ يعني به‌صورت ميانگين روزانه 95مورد اتفاق در اين شهر رخ داده كه البته ميانگين اين اتفاقات در نيمه دوم سال روند افزايشي نيز به‌خود مي‌گيرد. اين آمار در سال گذشته نيز معادل 30هزار حادثه و حريق گزارش شد كه ميزان آن در هر روز، حدود 82حادثه بود. اين در حالي است كه آمار نشان مي‌دهد در سال‌جاري شاهد روندي افزايشي نسبت به بازه مشابه سال گذشته هستيم. آيا تا حالا اين پرسش را پرسيده‌ايم كه كلانشهري كه در شرايط عادي و بدون بحران مستعد اين همه آتش‌سوزي و حادثه است، درصورت وقوع كمترين بحران چه اتفاقات تلخ و ناگواري در آن روي خواهد داد؟
ارزيابي ميزان خسارات اتفاقات جاري در شهر تهران در نيمه اول امسال به همراه خدمات ايمني كه ارائه شده، معادل 74ميليارد تومان بوده؛ در حالي اين رقم براي سال گذشته بيش از 169ميليارد تومان برآورد شد. از سوي ديگر ميانگين روزانه اين خسارات و خدمات در يك سال و نيم گذشته بيش از440ميليون تومان اعلام شد كه معادل اشتغال پايدار براي بيش از 24هزار نفر جوان بيكار در سال است. حتي با درنظر گرفتن مبلغ 150هزار تومان براي هر مترمربع نوسازي در مدارس، مي‌توان با اين رقم، سالانه بيش از 16هزار مترمربع نوسازي در مدارس فرسوده انجام داد كه عدد قابل توجهي است.
نكته اينجاست كه اين خسارت‌ها تنها به حوادثي مربوط مي‌شود كه سازمان آتش‌نشاني در عمليات‌هاي خود از آن برآورد داشته است. حال اين مبالغ در شرايطي غيرقابل كنترل و بحراني قطعا علاوه بر تلفات انساني بالا، رشد تصاعدي سرسام‌آوري نيزخواهد داشت. لذا آنچه اهميت دارد اين است كه در مديريت بحران‌هاي پيش‌روي كلانشهر تهران، چه اقدامي انجام دهيم كه علاوه بر اينكه ميزان خسارت‌ها كاهش پيدا كند، سلامت جسمي و رواني مردم نيز تأمين شود كه براساس تجربه و باور كارشناسان راه‌حل آن مديريت واحد شهري است.
در ميان سازمان‌هاي موجود كه متولي مديريت بحران در سطح شهر تهران هستند بيشترين مسئوليت به گردن مديريت شهري و خصوصا سازمان آتش‌نشاني انداخته مي‌شود؛ درحالي‌كه هماهنگي‌هاي قانوني و حقوقي لازم در اين خصوص وجود ندارد. عمده خساراتي كه در بحران‌هاي احتمالي صورت مي‌گيرد، بخشي از مسئوليت آن به‌عهده سازمان‌ها و ادارات دولتي است كه به‌صورت جزيره‌اي در حال فعاليت هستند.
نبود مديريت واحد شهري عملا مانع اقدامات اساسي در حوزه پيشگيري، كنترل و بازسازي و ايجاد رويه واحد در هر كدام از عمليات‌ها و بحران‌هاي پيش‌روي شهر تهران خواهد بود. امروز آنچه در شهر تهران اهميت دارد اين است كه با دقت در ايجاد سامانه كارآمد، استانداردهاي لازم براي پيشگيري از حوادث احتمالي، درنظر گرفته شود؛ به اين معني كه شبكه‌اي منسجم از سازمان‌هاي محلي و دولتي در اختيار مديريت شهري قرار بگيرد تا علاوه بر ايجاد هماهنگي، نقاط پرخطر تشخيص داده شده و كيفيت و كارآمدي فعاليت نهاد‌هاي محلي و دولتي همچون سازمان آب و فاضلاب، اداره گاز، اداره برق و اداره مخابرات در فعاليت در سطح شهر رعايت شود.
تحقق اين مهم از يكسو منوط به توانايي مديريت شهري در ايجاد اين هماهنگي و از سوي ديگر به انگيزه واگذاري و برون‌سپاري قوه مجريه بستگي دارد. تجربه جهاني در دنيا نشان مي‌دهد كشورهايي كه به لحاظ سياسي ساختار حاكميتي بسيط را دنبال مي‌كنند، اغلب امور قابل واگذاري خود را به مديريت شهري سپرده‌اند و اين تجربه را تا آنجا بسط داده‌اند كه در حال حاضر در پي‌ريزي قواعد حكمراني مطلوب شهري گام‌هايشان استوار شده است.
اين همه درصورتي است كه مديريت شهرهاي ما در ابتداي الفباي مديريت واحد شهري قرار گرفته و راه سخت و دشواري پيش‌رو دارند. اميد است كه حداقل براي رضاي خاطر مردم و خدا هم كه شده با ايجاد كميسيوني متشكل از نمايندگاني از قواي 3گانه و نهاد مديريت شهري با تعيين يك مقطع زماني مشخص به اتخاذ راهكارهاي عملي تحقق مديريت واحد شهري بپردازيم تا ان‌شاء‌الله شاهد اقدامات جدي‌تر و عملي‌تر در هماهنگي و يكپارچگي مديريت شهري باشيم كه خداي ناكرده پس از اتفاقات ناگوار درمانده و شرمنده مردم نباشيم.
- نايب‌رئيس شوراي شهر تهران