مادرها همه سختي‌هاي دوران بارداري را با لذت تحمل مي‌كنند ولي بعضي مادرها همه ترسشان در دوران بارداري اين است كه اضافه وزن پيدا نكنند و يا ديگر به وزن قبلي خود بازنگردند. به همين دليل ممكن است بعضي از خانم‌ها در اين دوران مهم و حساس و سرنوشت‌ساز به سراغ رژيم‌هاي مختلف لاغري بروند تا بلكه از اضافه وزن خود جلوگيري كنند. درست است كه پرخوري و يا غلط‌خوري كار صحيحي نيست اما قطعا پايبندي سفت و سخت به محدوديت غذايي در اين دوران هم كار بسيار اشتباهي است. مثلا اگر يك انسان عادي هر روز شيريني خامه‌اي پرچرب بخورد به سلامتي خودش ضرر مي‌زند چه برسد به يك خانم باردار. اين درحالي است كه همه پزشكان و متخصصان به‌شدت تأكيد مي‌كنند كه رژيم كاهش وزن در دوران بارداري خطر بسيار زيادي براي جنين دارد. به همين بهانه به سراغ دكتر محمدرضا وفا، متخصص تغذيه و استاد دانشگاه علوم پزشكي ايران رفتيم تادرباره اين موضوع بيشتر بدانيم.
افزايش وزن در دوران بارداري اتفاق بدي است؟
افزايش وزن در دوران بارداري نه تنها چيز بدي نيست بلكه ضروري هم هست. البته اين را هم بايد گفت كه افزايش وزن بيش از حد براي هر انساني مضر است و عوارض خاص خودش را دارد و اين قاعده براي زنان باردار هم صدق مي‌كند ولي افزايش وزن معمولي در دوران بارداري كاملا طبيعي و حتي لازم است. حتي در خيلي از موارد پزشكان، زناني را كه كمتر از حد طبيعي اضافه وزن دارند تشويق مي‌كنند تا 20كيلوگرم هم به وزنشان اضافه كنند ولي كساني كه قبل از بارداري دچار اضافه وزن هستند نبايد بيش از 12كيلوگرم چاق شوند.
در هر دوره‌اي از بارداري يك اضافه وزن مشخص براي خانم‌هاي باردار تعيين مي‌شود كه به شرايط مادر قبل از بارداري مربوط است. معمولا طي 3 ماهه اول خانم‌هاي باردار اضافه وزني پيدا نمي‌كنند يا اضافه وزنشان بسيار جزئي است، حتي گاهي، وزنشان كم هم مي‌شود چراكه آنها در 3ماه اول بارداري حالت تهوع شديد و كاهش اشتها دارند و به همين دليل غذا نمي‌‌خورند، در نتيجه ممكن است وزن كم كنند اما از 3ماهه دوم به بعد اضافه وزن شروع مي‌شود. دليل آن هم از بين رفتن حالت‌هاي تهوع و بازگشت اشتهاي مادر است. در 3ماهه دوم بارداري خانم‌هاي باردار معمولا بايد هر ماه حداقل يك كيلوگرم وزن اضافه كنند. چراكه بدن آنها به انرژي بيشتر براي توليد شير، وزن گيري جنين، ذخيره‌سازي آب و افزايش ميزان خون نياز دارد. اضافه‌شدن وزن بايد به‌صورت مرتب در دوران بارداري صورت بگيرد و به همين دليل است كه پزشك متخصص، زنان باردار را در هر بار چكاپ و معاينه، وزن مي‌كند. كاهش يا اضافه شدن ناگهاني وزن در بارداري طبيعي نيست و بايد دليل آن را مشخص كرد اما در هيچ شرايطي مادر نبايد به گرفتن رژيم لاغري اقدام كند. افزايش وزن پايدار در 3ماهه دوم و سوم، مهم‌تر است به‌ويژه اگر زن در آغاز بارداري داراي وزن طبيعي و يا وزني پايين‌تر از وزن طبيعي باشد.
مادران باردار مي‌توانند پرخوري‌كنند؟
در دوران بارداري بسياري از زنان چون معتقدند كه بايد به اندازه 2نفر غذا بخورند، پرخوري مي‌كنند، درصورتي كه پرخوري براي هيچ‌كس خوب نيست. مادران باردار در 3ماهه دوم و سوم بارداري هر روز تنها به ۳۰۰ كالري بيش از زمان قبل از بارداري نياز دارند و وزن گرفتن دوران بارداري بهترين شاخص دريافت كافي انرژي است. زنان باردار بايد سعي كنند در كنار مصرف موادغذايي كم‌كالري و مغذي، ورزش‌كردن را هم در برنامه خود جاي بدهند. انجام ورزش در دوران بارداري جز براي عده كمي از خانم‌ها ممنوع نيست. پياده‌روي و شنا مي‌تواند به افزايش درست و به اندازه وزن مادران كمك كند.
رژيم لاغري در بارداري تأثير منفي دارد؟
به‌علت اينكه در اين دوران تمام احتياجات جنين از رژيم غذايي مادر تأمين مي‌شود، رژيم لاغري كاملا ممنوع است.كاهش وزن با سوختن ذخاير چربي همراه است كه مي‌تواند براي جنين خطرات زيادي دربرداشته باشد. حتي ممكن است به زايمان زودرس منجر شود. به همين دليل است كه در دوران بارداري نبايد كاهش وزن داشت. رژيم لاغري در دوران بارداري همچنين منجر به كاهش ضريب هوشي كودك مي‌شود. كمبود مواد مغذي لازم در بدن مادر، روي رشد سلول‌هاي مغزي نوزاد تأثير مي‌گذارد و در نهايت منجر به كاهش ضريب هوشي فرزند مي‌شود. حتي دريافت نكردن انرژي كافي از مواد غذايي باعث رشد ناكافي سيستم عصبي مغز و مرگ جنين مي‌شود. همينطور گرسنگي باعث مي‌شود تا كودك رشد كافي نداشته باشد. اگر مادر به‌خود گرسنگي بدهد جز اينكه براي جنين ضرر دارد حتي براي خود او هم مضر است. رژيم لاغري در طول بارداري به هيچ وجه روش مناسبي براي وزن كم كردن نيست. حتي زناني كه بيش از اندازه اضافه وزن دارند هم نبايد در طول بارداري رژيم لاغري بگيرند. تنها راه چاره براي مادراني كه بيش از حد اضافه وزن دارند يك برنامه غذايي مناسب و كنترل وزنشان است؛ يعني مي‌توانند با يك تغذيه درست و مناسب بدون حذف هيچ كدام از مواد غذايي وزن خود را كنترل و از اضافه شدن بيش از حد وزن خود جلوگيري كنند.
اضافه وزن غيرطبيعي مي‌تواند براي جنين خطرناك باشد؟
معمولا خانم‌ها در دوران بارداري مقداري وزن اضافه مي‌كنند كه بيش از حد باشد نوزاد در معرض خطر قرار مي‌گيرد. همچنين بيماري‌هايي از قبيل ديابت، مسموميت بارداري، فشارخون زياد و قند خون نيز مادر را تهديد خواهد كرد. از طرفي نوزاداني كه از مادران چاق متولد مي‌شوند در معرض خطر فقر آهن هستند و اين كمبود مي‌تواند تأثير نامطلوبي روي رشد مغزي جنين داشته باشد. با وجود همه اينها كم كردن غذا و گرفتن رژيم لاغري آن هم در دوران بارداري براي آنكه وزن زياد افزايش نيابد، كار صحيحي نيست و مي‌تواند نه‌تنها به رشد جنين آسيب برساند، بلكه سبب تولد زودهنگام و زايمان زودرس شود.
شيردهي به كاهش وزن مادر كمك‌مي‌كند؟
مادراني كه در دوران بارداري دچار اضافه‌وزن مي‌شوند مي‌توانند خوشحال باشند كه با شيردهي وزن آنها به دوران قبل از بارداري برمي‌گردد. ما هميشه به همه مادران توصيه مي‌كنيم تا 6 ماه اول تولد، كودك خود را تنها با شير مادر تغذيه كنند و اجازه ندهند تحت هيچ شرايطي كودك از چيز ديگري تغذيه كند. براي همين توصيه مي‌شود كه مادران تا 6 ماه اول پس از زايمان به هيچ عنوان رژيم كاهش وزن نگيرند و خود را از دريافت انواع گروه‌هاي غذايي محروم نكنند. بهترين راه، كنترل وزن است و جلوگيري از اضافه وزن كه آن هم با تغذيه مناسب ممكن مي‌شود. پايبندي به رژيم لاغري در دوران شيردهي به همان اندازه دوران بارداري مي‌تواند براي كودكشان مضر باشد.
زياد بخوريد اما خوب بخوريد
هر غذايي املاح و موادغذايي خاص خودش را دارد كه به نوبه‌خود براي نوزاد بسيار مهم است. خوب تغذيه كردن خيلي مهم‌تر از كم تغذيه كردن است. به‌عنوان مثال مادرها مي‌توانند يك غذاي كم ولي پر از كالري بخورند و به خيال خود با اين كم‌خوردن، وزن خود را در حالت نرمال نگه مي‌دارند و از اضافه وزن خود جلوگيري مي‌كنند ولي اگر آنها يك غذاي كم كالري اما با حجم زياد بخورند خيلي بهتر مي‌توانند وزن خود را كنترل كنند. آنها بايد غذاهاي كم‌كالري مثل ماهي، گوشت‌قرمز، غلات كامل، سبزيجات سبز رنگ، لبنيات كم‌چرب، ميوه و... مصرف كنند. از طرفي زنان باردار از ترس چاقي نبايد به هيچ‌وجه چربي را به‌طور كامل از برنامه غذايي خود حذف كنند، مگر به دستور پزشك متخصص. درواقع چربي‌ها براي شكل‌گيري سيستم عصبي جنين لازم است. هر وعده غذايي مادران باردار بايد حاوي پروتئين، چربي و قند باشد و بايد مواد معدني و ويتامين‌ها نيز هميشه مصرف شوند. همچنين مصرف مكمل‌ها بايد زيرنظر پزشك باشد چون در غيراين صورت خطرناك خواهد بود. در كل بايد وعده‌هاي غذايي مادران طوري باشد كه تمام املاح مورد نياز كودك با آن غذا تأمين شود.
مشاوره و كمك گرفتن از گروه مامايي
نگراني خيلي از خانم‌هاي باردار از چاق شدن و اضافه وزنشان بي‌مورد است. مادرها بايد بدانند كه اضافه‌وزن در دوران بارداري تنها براي تأمين نياز‌هاي جنين براي رشد است. به همين دليل زنان باردار زماني كه درباره اضافه وزنشان احساس نگراني كردند بهتر است از مشاوران و متخصصان تغذيه كمك بگيرند و وزن دوران بارداري‌شان را كنترل كنند. كار مشاور، دادن پيشنهادهايي براي افزايش كالري و يا كاهش آن، درصورت نياز است. تغذيه خوب در دوران بارداري مي‌تواند به مادر و كودك بسيار كمك كند تا سالم باشند.