خيلي‌ها شايد بپرسند قسط‌هاي چندده ميليوني اين وام‌ها، از حقوق چه كساني كسر مي‌شود و اصلا مگر ضامن‌هاي اين وام‌هاي كلان، چقدر حقوق مي‌گيرند كه بخواهند درصورت عدم‌پرداخت، قسط‌هاي معوقه را پرداخت كنند؟ در حال حاضر 2نوع وثيقه براي ضمانت وام‌هاي بانكي وجود دارد؛ طبق قوانين اغلب بانك‌هاي كشور، ضمانت بانكي براي وام‌هاي كمتر از 10ميليون تومان يا همان وام‌هاي خرد، يك ضامن معتبر با گواهي كسر از حقوق و براي وام‌هاي بيشتر از 10ميليون تومان يا همان وام‌هاي كلان، يك وثيقه ملكي كه در رهن بانك قرار بگيرد، لازم و كافي است. البته در كنار اينها، بسته به تشخيص مسئول تسهيلات بانك و رئيس شعبه، دريافت چك و سفته به اندازه رقم تسهيلات، امري رايج است. در مورد وام‌هاي كلان، به‌علت اينكه هيچ گواهي كسر از حقوقي جوابگوي اقساط ميليوني نيست، بانك‌ها، خيلي دنبال ضامن معتبر و رسمي و دولتي نيستند.
بالاي 10ميليون
وام‌هاي بيشتر از 10ميليون تومان در رده وام‌هاي كلان قرار مي‌گيرند. مهم نيست 20ميليون وام مسكن بگيريد يا 1ميليارد وام ساخت كارخانه؛ با توجه به مبلغ وام، يك وثيقه ملكي بايد در رهن بانك قرار‌بگيرد تا اگر روزي روزگاري اقساط عموما سنگين عقب افتاد، بانك بتواند به حقش برسد. براي تسهيلاتي كه سند ملكي به‌عنوان ضامن در رهن بانك قرار مي‌گيرد، قدم‌هاي اول بانك براي وصول مطالبات، مشترك است؛ يعني چند ماه پيامك و تلفن و نامه را امتحان مي‌كنند. اگر اين روش‌ها جواب نداد، كار به اجرائيات مي‌كشد. هر بانك، يك بخشي با عنوان اجرائيات دارد كه مسئول وصول مطالبات تسهيلات آن شعبه است.
چه موقعي كار به اجرائيات مي‌كشد؟
وقتي رقم بدهي خيلي زيادتر از حد معمول بشود و مثلا نيمي از مبلغ وام را پرداخت نكنيد، كار به اجرائيات مي‌كشد. چون پروسه وصول مطالبات از طريق سيستم اجرائيات بسيار زمان‌بر و پرهزينه و پردردسر است، تا رقم بدهي به رقم قابل توجهي نرسد، بانك تلاش مي‌كند با همان روش‌هاي ديپلماتيك پيگير مطالباتش باشد.
چه محدوديت‌هايي براي سندهاي در رهن بانك ايجاد مي‌شود؟
سندي كه در رهن بانك قرار مي‌گيرد، به‌صورت بالقوه متعلق به بانك است و همانطور كه از نامش پيداست، كسي اجازه خريد و فروش‌اش را ندارد، مگر اينكه با توافق خريدار و فروشنده، آن ملك معامله شده و به فروش برود كه البته به‌طور معمول، كسي اين شرط را قبول نمي‌كند. به فرض محال اگر هم كسي چنين شرطي را قبول بكند، هنگام تغيير نام و ثبت سند، بانك وارد عمل شده و اجازه نقل و انتقال ملك را مي‌گيرد.
چه زماني سند از رهن بانك خارج مي‌شود؟
بانك‌ها مي‌توانند اين امكان را به‌وجود بياورند كه اگر مبلغ بدهي خرد شده و زير 10ميليون تومان باشد، با دريافت يك چك يا با قبولِ يك ضامن، سند را از رهن خارج كنند. در اين صورت، قالب تسهيلات عوض شده و قوانين ضمانت وام‌هاي خرد براي تسهيلات مذكور اعمال و امكان خروج سند از رهن بانك فراهم مي‌شود.
چه طور اجرائيات سند را تبديل به پول مي‌كند؟
بعد از چند‌ماه كه بانك مطمئن شد شما اهلِ بازپرداخت وام نيستيد، به بخش اجرائيات اعلام مي‌كند كه رقم بدهي تسهيلات از حد گذشته و بايد از اين طريق مطالبات وصول بشود. به اين ترتيب، اجرائيات به قوه قضاييه نامه مي‌زند و اعلام مي‌كند كه صاحب وام، اقساطش را پرداخت نكرده و بدهي‌اش به بانك زيادشده. در اين صورت، وقتي قوه‌قضاييه بانك را در استفاده از اين روش محق دانست، با صدور حكم قضايي، به بانك اجازه فروش ملكي كه سندش در رهن بانك بوده را مي‌دهد. در نهايت اگر همه اين اتفاقات بيفتد و شما همچنان به‌فكر پرداخت اقساط نباشيد، ملك در رهن به فروش رفته و بانك مبلغ بدهي خود را برداشته و بقيه پول را به‌حساب صاحب سند واريز مي‌كند.
زير10 ميليون
بانك‌ها براي اينكه به دردسر نيفتند و هر روز در گيرودار مجادلات حقوقي با ادارات براي كسراز حقوق نباشند، روش‌هاي پوششي را براي ضمانت بازپرداخت تسهيلات به‌وجود آورده‌اند:
2 تا ضامن معتبر
محض احتياط: مسئول تسهيلات شعبه و همچنين رئيس شعبه، اين حق را دارند كه بنا به تشخيص خود، علاوه بر يك ضامن معتبر با گواهي كسر از حقوق، براي وام‌هاي كمتر از 10ميليون تومان، يك يا 2ضامن ديگر به علاوه چك و سفته هم درخواست كنند. اين ضامن‌ها مي‌توانند به اندازه كل مبلغ وام يا هر كدام درصدي از مبلغ وام را ضمانت كنند.
جواز كسب
نماد اطمينان: جواز كسب، مستقلا امكان ضمانت بانكي شدن را ندارد. «پروانه كسب» هميشه در كنار يك چك معتبر است كه مي‌تواند ضمانت پرداخت اقساط وام را برعهده بگيرد و از نظر بانك، اين پروانه صرفا ضامن وصول چك است، نه بازپرداخت تسهيلات!
هشدار1
ليست سياه بانك در دستان شما!
بانك مركزي در حال راه‌اندازي سيستم جامعي است كه توسط آن، همه مردم بتوانند از ليست سياه بانك مركزي مطلع شوند. به اين شكل كه اگر شما به‌عنوان يك مغازه‌دار، چكي از يك فرد براي ضمانت خريد اقساطي يك جنس دريافت مي‌كنيد، از سامانه جامع بانك مركزي متوجه بشويد كه صاحب چك در ليست سياه و بد‌حساب‌هاي بانك مركزي هست يا نه؟ البته كه جزئيات بدهي افراد هيچ‌وقت عمومي نخواهد شد اما شما با چند كليك ساده، از حضور افراد در ليست سياه بانك مركزي مطلع مي‌شويد.
هشدار 2
قطره قطره جمع گردد ...
اگر 6ماه قسط‌ها پرداخت نشود، 6درصد به سود تسهيلات اضافه مي‌شود و اگر 12ماه پرداخت نشود، 8درصد به سود تسهيلات اضافه مي‌شود. با توجه به اينكه نرخ سود تسهيلات در اغلب بانك‌ها 28درصد است، بعد از يك‌سال كه اقساط را پرداخت نكنيد، اين سود به 36درصد مي‌رسد و اين رقم، به‌صورت پلكاني به ازاي هر 6ماه، چند درصد اضافه مي‌شود و به اين ترتيب، تبعات عدم‌پرداخت اقساط، بيشتر و بيشتر مي‌شود.
كسر حقوق
نحوه كسر حقوق و بازپرداخت تسهيلات، تاحد زيادي به آستانه تحملِ مسئول ارائه تسهيلات بانك و همچنين صبوري مدير شعبه بستگي دارد اما در شرايط معمول اين اتفاق‌ها مرحله به مرحله براي شما رقم مي‌خورد:
اول: قبل از سررسيد هر قسط، بانك يك پيامك يادآور به شما ارسال مي‌كند تا اقساط تسهيلات را به‌حساب بانك واريز كنيد. براي تسهيل اين امر هم راه‌هاي كاربردي مختلفي از تلفنبانك گرفته تا امكان پرداخت از طريق تلفن همراه را پيشِ روي شما مي‌گذارد تا بهانه‌اي براي پرداخت نكردن نداشته باشيد. اين نخستين تلاش بانك براي وصول مطالباتش است.
دوم: مسئول تسهيلات وقتي 2يا 3قسط متوالي را پرداخت نكنيد، به قضيه مشكوك مي‌شود كه حتما مشكلي پيش آمده. به همين دليل از بانك با شما تماس مي‌گيرند و مي‌خواهند كه اگر مشكلي وجود دارد، به بانك اطلاع بدهيد و البته كه در اسرع وقت اقساط معوقه را بازپرداخت كنيد.
سوم: اين اتفاق چندين بار تكرار مي‌شود تا شما، با زبان خوش، بدهي بانك را پرداخت كنيد. معمولا بانك‌ها تا 3ماه ديگر (بعد از آن 2و 3ماه اول) از تذكر استفاده مي‌كنند و اولويت‌شان، توافق دوستانه با شماست اما درصورت عدم‌همكاري، روش‌هاي ديگري را امتحان مي‌كنند.
چهارم: در اين مرحله، به‌صورت كتبي، نامه‌اي با سربرگ بانك براي شما كه صاحب وام هستيد ارسال مي‌شود. به شما كتبا اعلام مي‌كنند كه هر چه سريع‌تر نسبت به پرداخت اقساط معوقه اقدام كنيد.
پنجم: در اين مرحله، بانك از ضامني كه ضمانت پرداخت اقساط شما را برعهده گرفته، درخواست مي‌كند تا شما را متقاعد به پرداخت اقساط كند.
ششم: درخواست كتبي از ضامن براي پرداخت بدهي‌ها يك قدم قبل از اقدام به كسر از حقوق است. در اين مرحله كه حدود 3تا 4ماه طول مي‌كشد، بانك همچنان تلاش مي‌كند با روش‌هاي ديپلماتيك و بدون دردسر و هزينه‌هاي زياد، سرمايه‌اش برگردد.
هفتم: وصول مطالبات بانكي از طريق كسر حقوق از ضامن، براي بانك پرهزينه و پردردسر است. عموما بانك‌ها ترجيح مي‌دهند شما حتي با تأخير، با پرداخت جريمه، بدهي‌تان را تسويه كنيد.
هشتم: وقتي تشويق و تهديد و نامه و تماس راهگشا نباشد، كسر حقوق از ضامن كليد مي‌خورد. مسئول تسهيلات بانك، بعد از 7تا 9ماه، وقتي مطمئن شد كه خيال پرداخت اقساط را نداريد، با تنظيم نامه‌اي به محل كارِ ضامن، به معاونت مالي محل كارِ وي اطلاع مي‌دهد كه بايد مبلغ اقساط وام از حقوق كارمندِ شما كسر بشود.
نهم:در اين مرحله، عطفِ به گواهي كسرِ حقوقِ صادر شده توسط محلِ كارِ ضامن، بانك تصميم‌گيري مي‌كند كه چه مقدار و در چه بازه زماني از حقوق ضامن كسر شود؛ به‌عنوان مثال اگر بدهي شما به بانك 2ميليون تومان بشود، در 10ماه متوالي، ماهانه 200هزار تومان از حقوق ضامن كسر مي‌شود. اين رقم شامل مبلغ اقساط، سودِ بدهي و همچنين جريمه ديركرد خواهد بود.
دهم: در بازه زماني موردتوافق بانك و ضامن، محلِ كارِ ضامن، ماهانه مبلغ مشخصي را به‌حساب بانك پرداخت‌كننده تسهيلات واريز مي‌كند تا بدهي شما به بانك تسويه شود. و به اين صورت، فردِ ضامن از ضمانتِ شما به‌شدت پشيمان مي‌شود!
اگر ضامن هم اقساط را ندهد
اگر در فاصله چند ماهه بين پرداخت تسهيلات تا تجميع بدهي، ضامن از محل كارش خارج شود، از آنجا كه محلِ كارِ ضامن، وظيفه‌اي ندارد كه اين موارد را به بانك اعلام كند و از آنجا كه بانك هم ارتباط خاصي با اداره‌اي كه گواهي كسر ازحقوق صادر كرده ندارد، عملا بانك متوجه خروج ضامن از محل كارش نمي‌شود. در اين صورت، گواهي كسر از حقوق باطل شده و بانك سراغ چك و سفته‌هايي كه در كنار گواهي كسر از حقوق دريافت كرده مي‌رود.
بدهي مانده وام چه تبعاتي دارد؟
ضامني كه گواهي كسر از حقوق مي‌آورد، مسئول پرداخت اقساط است. تا وقتي كه فرد در آن اداره مشغول به‌كار باشد و مادامي كه اقساط پرداخت نشود، قانونا ضامن مسئول بازپرداخت تسهيلات خواهد بود و به هيچ وجه نمي‌تواند از اين مسئوليت شانه خالي كند اما اگر به هر شكلي، هم شما اقساط را پرداخت نكنيد و هم ضامن به هر دليلي اين كار را انجام ندهد، نام هر دو به ليست سياه بانك مركزي وارد شده و طبق بخشنامه بانك مركزي، ديگر امكان دريافت دسته‌چك و هيچ‌گونه تسهيلات جديد را نخواهيد داشت.