همه عادات و برنامه‌ريزي‌هاي قبلي را به هم مي‌ريزند و با همه كوچكي‌شان طرحي نو در مي‌اندازند. ديري نمي‌گذرد كه جاگير مي‌شوند و حريم خصوصي اتاق پدر و مادر را فتح مي‌كنند و اگر دير بجنبيد در آن ماندگار مي‌شوند. بچه‌ها، اين موجودات دوست‌داشتني، با وجود همه شيريني‌هايشان نياز به تربيت دارند؛ تربيتي كه بر مبناي آن ياد بگيرند چطور زندگي كنند و يكي از آن بزنگاه‌هاي مهم تربيت، مسئله محل خواب كودك و كم و كيف آن است. با ما همراه باشيد تا زواياي مختلف اين مسئله را با هم بررسي كنيم.
ابتداي تولد به‌دليل نياز شديد به مراقبت و مشكلات مختلفي كه ممكن است در طول شب براي نوزاد پيش بيايد اكثر پدرها و مادرها نوزادان را در اتاق خود و كنار خود مي‌خوابانند. حضور كودك در محل خواب والدين علاوه بر اينكه باعث وابسته شدن و به‌هم‌ريختن برنامه دقيق خواب و حتي مشكلات اخلاقي وي در آينده مي‌شود، ممكن است بر كيفيت روابط بين پدر و مادر تأثير بگذارد و از اين روست كه هم بزرگان دين و ائمه ما و هم روانشناسان بر جداسازي محل خواب كودك از سني معين تأكيد دارند و آن را عاملي براي تحكيم شخصيت و رشد استقلال در كودك مي‌دانند. در هر صورت، پدر و مادر بايد بدانند تا زماني كه فرزندشان در كنا رآنها مي‌خوابد بايد از روابط‌خصوصي پرهيز كنند، حتي اگر كودك به خواب رفته باشد. چراكه حتي صداي نفس‌زدن والدين در اين شرايط تاثير نامطلوبي بر آينده فرزند مي‌گذارد.
1- مهماني كودك؛ يكسال يا كمي بيشتر
سن مناسب براي جدا كردن كودك يك‌سالگي است. بهتر است نوزادان تا پايان سال اول زندگي نزديك والدين و در دسترس آنان باشند. علت اين امر بروز اختلالي به نام «نشانگان مرگ ناگهاني نوزاد» است كه ممكن است به دلايل نامعلوم باعث اشكال در وضعيت تنفسي كودك مي‌شود، به همين دليل تا يك سال اول بهتر است فرزندتان مهمان اتاق شما باشد. پس از يك سال بسته به اينكه كودك از شير مادر تغذيه مي‌شود يا غذاي سفره، زمان جدا كردن او متفاوت است. اگر كودك شما از غذاي سفره در كنار شير مادر استفاده مي‌كند بهتر است پس از سال اول او را به اتاق خودش منتقل كنيد و چندبار در طول شب به او سر بزنيد. اما اگر فرزند شما از آن دسته كودكان خوشبختي است كه با شير مادر تغذيه مي‌شود به‌دليل دشواري تغذيه كودك در اتاق ديگر، مي‌توانيد كمي مدت مهماني او را در اتاقتان تمديد كنيد.دaر اين مدت كودك بايد كم‌كم به‌غذاي سفره دركنار شير مادر عادت كند تا نياز به تغذيه شبانه نداشته باشد و بتوان اتاق او را جدا كرد. در هر صورت يادتان باشد كه تا پايان دوسالگي، شير مادر بهترين مكمل تغذيه كودك است و نبايد قطع شود.
2- از ابتداي تولد برنامه داشته باشيد
اينكه بيان شد شما مي‌توانيد كودكتان را تا پايان سال اول يا كمي بيشتر در اتاق خودتان مهمان كنيد به معني اين نيست كه او را در آغوش بگيريد و در طول شب در كنارش باشيد. چند ماه پس از تولد ، رختخواب يا تخت كودك را از رختخواب خود جدا كنيد و او را در محلي در دسترس اما كمي دورتر از خودتان قرار دهيد. براي شير دادن در نيمه‌شب لحظاتي او را از بسترش بيرون بياوريد، شير بدهيد و دوباره به جاي خودش برگردانيد.
نوزاد شما بايد به‌طور طبيعي و بدون هيچ‌گونه عادت خاصي به خواب برود. منظور از اين عادت‌ها رفتارهايي مثل در آغوش گرفتن، راه بردن، در ماشين دور دادن، با كالسكه چرخاندن يا حتي در اختيار گذاشتن دست يا بازو يا بخشي از لباس يا موي مادر به كودك است. اغلب والدين به‌دليل بدخوابي كودكان در روزها و ماه‌هاي اول عادت‌هاي مختلفي براي خواب نوزادشان به‌وجود مي‌آورند كه همين عادت‌ها تا سال‌ها بلاي جانشان مي‌شود. پس حتي اگر نوزاد بدخوابي هم داريد باز سعي كنيد از عادت‌هاي زمان خواب دوري كنيد. مطمئن باشيد هيچ نوزادي نيست كه چندين ساعت مداوم نخوابد؛ با كمي صبر و حوصله، شما حتما موفق خواهيد شد.
براساس نظر متخصصين تغذيه، يك نوزاد 6-5ماهه كه حدود 5كيلو وزن دارد مي‌تواند نزديك به 5 ساعت بدون خوردن غذاي جديد استراحت كند. اگر شما با هر نق‌زدن يا بيدارشدن كودكتان از خواب، به سراغش رفته و به او شير بدهيد يا او را در آغوش بگيريد و راه ببريد نوزاد شما در ادامه دچار مشكلات خواب شده و مسير طبيعي خواب و استراحت او مختل مي‌شود؛ پس دقت كنيد كه نوزاد خود را با توجه بيش از حد دچار مشكل نكنيد.
3- براي چند روز سخت آماده باشيد
كودك شما يك‌سالش تمام شده و شما مي‌خواهيد او را از يك فضاي دوست داشتني كه مدت‌ها در آن با آرامش خوابيده جدا كنيد و به يك مكان جديد و ناشناخته ببريد. طبيعتا انجام دادن چنين كاري راحت نخواهد بود و براي شما سختي‌هايي به همراه خواهد داشت. حالا كه تصميم خود را گرفته‌ايد پس خودتان را براي چند‌شب بي‌خوابي يا لااقل كم‌خوابي و دائما از خواب بيدارشدن آماده كنيد. سعي كنيد اين كار را در فرصتي از ايام تعطيل انجام دهيد تا با مشكلات كمتري مواجه شويد. هنگام شب و بيدار شدن براي سركشي و مراقبت از كودك با همسرتان تقسيم وظايف كرده و به‌صورت شيفتي از كودك مراقبت كنيد. پيشاپيش مي‌توانيد فكري براي لحظات بيدار‌ماندنتان بكنيد؛ مثلا كتابي را براي مطالعه دست بگيريد يا فيلمي را براي ديدن انتخاب كنيد. اما لطفا اگر به هر دليلي مشكلي داريد، بي‌حوصله‌ايد يا فشار كاري شديدي روي شما وجود دارد اين كار را به زمان بهتري در آينده نزديك موكول كنيد.
4- 10 قدم تا موفقيت
چند‌ماه پيش از آنكه به زمان جابه‌جايي كودك نزديك شويد فضاي اتاق كودك را براي او مفرح و جذاب كنيد. اتاق را به‌صورتي كه كودك دوست داشته باشد بچينيد و با اسباب‌بازي‌ها و پوسترهاي بچگانه تزيين كنيد. در طول روز سعي كنيد ساعات بيشتري را در اتاق كودك بگذرانيد؛ مثلا مي‌توانيد از كودك بخواهيد كه در اتاق خودش بازي كند و چنانچه حاضر نبود به تنهايي در اتاق بماند شما هم در كنار او بمانيد و با او بازي كنيد.
حتي اگر در منزل شما اتاق ديگري براي كودك وجود ندارد سعي كنيد با جدا كردن قسمت كوچكي از يكي از فضاهاي خانه، اتاق كوچكي را براي فرزندتان تدارك ببينيد. شما مي‌توانيد اين كار را با استفاده از ديوارهاي پيش‌ساخته، پاراوان‌هاي چوبي يا حتي پرده‌هاي ضخيم انجام دهيد.
چند روز مانده به زماني كه مي‌خواهيد مهمان كوچك را به اتاقش بفرستيد سعي كنيد به‌صورت هوشمندانه و عمدي، آرامش او را در اتاق خودتان به هم بزنيد. مثلا اگر شب‌ها در كنار شما مي‌خوابد به‌صورت عمدي در نيمه‌هاي شب كمي به او فشار بياوريد و بگذاريد احساس كند كه ممكن بوده روي او غلت بزنيد. اين رفتارها باعث مي‌شود كودك احساس امنيت و آرامش هميشگي را در اتاق شما نداشته باشد و براي رفتن به اتاق خودش آماده‌تر شود. در كنار اين كارها كم‌كم به كودك بگوييد كه تو بزرگ شده‌اي و به‌زودي بايد در اتاق خودت بخوابي.
در همين ايام شما مي‌توانيد خاطراتي از زمان كودكي خودتان يا خاطرات برادر و خواهر بزرگ‌تر كودك از خوابيدن در اتاق خودشان يا حتي داستان‌هايي با شخصيت‌هاي مورد علاقه كودك در همين زمينه براي او تعريف كنيد.
شب موعود براي كودك توضيح دهيد كه او ديگر بزرگ شده و وقت آن رسيده كه به تنهايي در اتاق خودش بخوابد. البته به او اطمينان دهيد كه هر لحظه‌اي كه به شما احتياج داشته باشد مي‌تواند شما را صدا بزند و شما در كنارش خواهيد بود.
درساعت‌هاي پاياني منتهي به زمان خواب كودك فضاي خانه را آرام كنيد. ازديدن فيلم‌ها وكارتون‌هاي مهيج يا بازي‌هاي پرتحرك و ورزش براي كودك جلوگيري كنيد و از دادن غذاها و نوشيدني‌هاي محرك مثل چاي، نوشابه و قهوه و غذاهاي پرادويه به كودك خودداري كنيد.
در شب‌هاي اول، ساعتي زودتر از زمان خواب كودك همراه او به اتاقش برويد. فضاي خانه را ساكت و كم نور كنيد و كودك را در محل خوابش بخوابانيد. توجه داشته باشيد كه شما نبايد در كنار كودك در تخت بخوابيد يا حتي روي زمين دراز بكشيد. كودك بايد بداند كه شما اتاق را پس از خوابيدن او ترك خواهيد كرد.
سعي كنيد كمتر تماس چشمي با كودك داشته باشيد، براي او قصه بگوييد و به او يادآوري كنيد كه بايد چشم‌هايش را ببندد و بخوابد. فضاي اتاق را با يك چراغ خواب روشن، اما كم نور كنيد.
قطعا در ابتدا كودك مقاومت خواهد كرد و حتي ممكن است تا چند ساعت نخوابد تا مقاومت شما را بشكند. صبور و مهربان باشيد و به هيچ وجه اجازه پايين آمدن از تخت و جدا شدن از رختخواب را به كودك ندهيد. فراموش نكنيد كه رمز پيروزي شما مقاومت و صبوري است. ضمنا فراموش نكنيد كه به هيچ وجه نبايد كودك را به تنهايي به اتاقش بفرستيد يا او را در اين زمينه تنبيه كنيد.
ممكن است كودك به در آغوش گرفتن شما عادت كرده باشد. در اين صورت عروسك پارچه‌اي بزرگ يا بالشتي به كودك بدهيد تا در آغوش بگيرد اما به هيچ وجه دست يا بخشي از بدن خود را در اختيار او نگذاريد. البته بايد به‌تدريج بغل كردن آن عروسك را هم از زمان خواب كودك جدا كنيد.
5- كودكي گريان در آستانه در
دلبند شما به خواب مي‌رود. شما پاورچين پاورچين از اتاق او بيرون مي‌آييد و در اتاق خودتان به خواب ناز مي‌رويد. هنوز چشم‌هايتان گرم نشده كه با صداي گريه كودكي در آستانه در، از خواب بيدار مي‌شويد. به‌هيچ وجه نااميد نشويد. اين هم بخشي از بازي است. شايد تا مدت‌ها اين اتفاق تكرار شود اما فراموش نكنيد كه به هيچ وجه نبايد كوتاه بياييد. پس از اينكه فرزند شما به اتاق خودش منتقل شد ديگر به هيچ بهانه‌اي نبايد بتواند در اتاق شما بخوابد. حتي اگر چندين ماه مقاومت كنيد و تنها يك شب به فرزندتان اجازه بدهيد كه در كنار شما بخوابد ممكن است تمام زحمت‌هاي چندماهه‌تان را به باد بدهيد. پس در كمال محبت و خونسردي، مقاوم باشيد و به هيچ وجه از موضع خود عقب‌نشيني نكنيد. حتي اگر در مواردي كودك به‌دليل بيماري يا ترس‌هاي شبانه نياز به مراقبت در طول شب داشت، بهتر است شما مهمان اتاق او شويد و تا صبح در اتاق او بخوابيد البته باز هم دقت كنيد كه در تخت كودك نخوابيد و او را در آغوش نگيريد. در مورد كودكان كوچك‌تر كه نمي‌توانند خودشان از تخت پايين بيايند شما بايد با شنيدن گريه كودك به سراغش برويد و تا زمان خوابيدن كودك در كنارش بمانيد. البته شما با به‌كار بردن تكنيك «تأخير در شنيدن» مي‌توانيد كم‌كم كودك را عادت بدهيد كه خودش به خواب برود. در ابتدا با شنيدن صداي كودك چند ثانيه صبر كنيد و بعد به سراغ او برويد. اين تأخير را رفته‌رفته بيشتر كنيد تا به 2 تا 3 دقيقه برسد. خواهيد ديد كه در بسياري از موارد در طول اين 3دقيقه كودك شما به خواب رفته و ديگر نيازي به حضور شما نيست.
مادران وابسته، كودكان وابسته
از لحظه‌اي كه نطفه كودك در كالبد مادر منعقد مي‌شود خداوند لحظه به لحظه بذر عشق و محبت او را در دل پدر و مادر بارور مي‌كند. اين عشق و محبت تا آنجا پيش مي‌رود كه تمام هست و نيست پدر و مادر معطوف به كودك مي‌شود. اما گاهي اين عشق و محبت در پدر و مادر و به‌خصوص در مادران به جهت عاطفه سرشار و زيبايشان شكل افراطي به‌خود گرفته و باعث وابستگي مي‌شود. درباره موضوع خاص محل خواب كودك در مواردي مي‌بينيم كه وابستگي مادر به كودك، عامل اصلي جدا نشدن كودك از محل خواب پدر و مادر است؛ يعني مادر در طول زمان به خوابيدن در كنار كودك وابسته شده و براي خوابيدن آرام نياز به در آغوش‌گرفتن كودك يا گرفتن دست او دارد. چنين رفتاري از طرف مادر علاوه بر آنكه باعث به‌وجود آمدن سردي روابط و دوري ميان پدر و مادر مي‌شود، باعث وابستگي شديد كودك به مادر شده و فرايند جدايي او را از مادر بسيار سخت مي‌كند. در چنين مواردي شاهد هستيم كه كودكان تا سال‌ها در كنار مادر مي‌خوابند و چارچوب شخصيتي و استقلال آنها حتي تا زمان بزرگسالي تحت‌الشعاع اين رفتار مادر قرار مي‌گيرد. هرچند در آغوش گرفتن كودك و در كنار او بودن يكي از بزرگ‌ترين لذت‌هاي زندگي است اما مادران عزيز بايد توجه داشته باشند كه با محبت بيش از حد و وابسته كردن كودك، شخصيت آينده او را دچار مشكل نكنند.