دانه‌هاي تسبيح، حالا بيشتر از 1400 سال است كه زير دست مسلمان‌ها مي‌لغزد؛ از همان موقعي كه حضرت فاطمه زهرا(س) با تربت مزار عموي پيامبر، حضرت حمزه(ع)، دانه‌هاي كوچكي را درست كرد تا ذكر 100تايي كه از زبان پدرش شنيده بود،را به زبان جاري كند. سال‌ها بعد، يك فاطمه ديگر هم تسبيح به‌دست گرفت؛ فاطمه‌اي كه نوه فاطمه زهرا(س) بود و دختر امام‌حسين(ع). «فاطمه صغري» كه با كاروان اسيران عاشورا شهر به شهر مي‌گشت و با تسبيح دست‌سازش كه به جاي دانه، گره داشت، ذكر مي‌گفت و چندباري هم خطابه خواند تا پيام عاشورا را به همه مردم برساند. ميراث فاطمه(س)هاي شيعه، حالا در دست هرمسلماني هست؛ همراه دوست‌داشتني شب‌هاي قدر و نمازهاي بلند؛ همسفر كوچكي كه جزو محبوب‌ترين‌هاي بسته عبادتي هرمسلماني به‌حساب مي‌آيد. يك همراه و همسفر خوب، بايد جايش را توي دل آدم باز كند و آدم با ديدنش هميشه ياد خاطره‌هاي خوب بيفتد. براي همين است كه انتخاب يك تسبيح مناسب مي‌تواند عبادت را لذتبخش و به‌يادماندني‌تر كند؛ با ابزاري كه وقتي نگاهش مي‌كني، به ياد خدا مي‌افتي. اگر شما هم دل‌تان مي‌خواهد نگهبان ذكرهايتان و همراه دوست‌داشتني‌تان را انتخاب كنيد، حتما اين راهنماي خريد را بخوانيد.
تربت؛دانه‌هاي محبوب آسمان
محبوب‌ترين و مستندترين نوع تسبيح، همين تسبيح است؛ تسبيحي كه در دستان حضرت زهرا(س) بوده هم شبيه همين تسبيح تربت امام حسين(ع)بوده چون جنس دانه‌هاي آن از تربت سيدالشهدا؛ يعني حضرت حمزه(ع) عموي بزرگوار پيامبر(ص) بوده است.
خوبي تسبيح تربت اين است كه چون از خاك منحصر به‌فرد و مقدس كربلا ساخته شده، حتي به‌دست گرفتنش هم براي انسان ثواب و حسنه به‌دنبال دارد. هرچه باشد تربت امام حسين(ع) تنها خاكي است كه خوردن مقدار كمي از آن حرام نيست و حتي بعضي وقت‌هاي خاص، توصيه به آن هم شده‌است. ثواب ذكر گفتن و حتي همراه داشتنش از هر تسبيح ديگري بيشتر است.
شگرد انتخاب: عطر تربت كربلا با همه خاك‌هاي دنيا فرق مي‌كند. كافي‌است كمي خاك معمولي، مهر مشهد مقدس و تربت كربلا را كنار هم بگذاريد و بوي آن را استشمام كنيد. عطر ويژه و خاص تربت كربلا، موقع خريدن با يك «هاكردن» كوچك و بويدن آن، به كارتان مي‌آيد و مطمئن مي‌شويد كه سراغ اصل جنس رفته‌ايد. به هرحال براي تسبيحي كه حتي همراه داشتن و چرخاندن بدون ذكرش هم ثواب دارد، بايد دقت و وسواس بيشتري به خرج داد.
جوين؛ سوغات خراسان
تسبيح سنگي كه ساخته دستان هنرمند اهالي جوين است؛ شهري نزديك سبزوار كه با تسبيح‌هاي سنگي سرخش معروف شده‌است. معروف‌ترين و مرغوب‌ترين نوع تسبيح جوين، تسبيحي است كه به «عليمرادي» معروف است و يك نوع با كيفيت پايين‌تر دارد كه به «جوين عباس‌آباد» معروف است. ويژگي جذاب تسبيح جوين اين است كه با چند وقت چرخيدن در دست، كم‌كم ازرنگ سياه به قرمز اناري تبديل مي‌شود.
شگرد انتخاب: تسبيح جوين را رو به يك منبع نوري مثل خورشيد يا يك لامپ پرنور بگيريد. اگر دانه‌ها مثل دانه‌هاي انار، سرخ و شفاف بود، شما به يك جوين عليمرادي دست پيدا كرده‌ايد اما اگر زير نور، دانه‌ها را كدر ديديد، بدانيد كه تسبيح ارزان‌قيمت‌تر عباس‌آبادي را به‌دست گرفته‌ايد.
سندلوس؛ تسبيحي از تركيه
يك تسبيح ساخته‌شده از تركيب مواد شيميايي كه از تركيه وارد مي‌شده است؛ هرچند الان در تبريز خودمان هم سندلوس مي‌سازند و مي‌فروشند. انواع سبز، قرمز، زرد و آبي دارد اما مقبوليت سبز و آبي‌اش بيشتر است.
شگرد انتخاب: تسبيح سندلوس را در كف دست بگيريد و با دست ديگر، چند ثانيه به‌صورت مرتب، آن را مالش بدهيد. اگر رنگ آن شفاف‌تر شد و بوي جوهر و مركب به مشام‌تان خورد، مطمئن باشيد تسبيح سندلوس در دست داريد.
عقيق و فيروزه؛ تسبيح اشرافي
عقيق يمني و فيروزه نيشابوري، فقط نگين نمي‌شوند كه روي ركاب انگشتر بنشينند. دانه‌هاي كوچك عقيق و فيروزه، به بند مي‌شوند تا به‌دست عابداني بيفتند كه دوست دارند از خاصيت‌هاي خاص اين دو سنگ هم استفاده كنند.
شگرد انتخاب: حتما با يك آدم مطلع براي خريد برويد و يا از يك فروشگاه معتبر خريد كنيد چون چيني‌ها، بازار فيروزه و عقيق را هم به تصرف درآورده‌اند و بعيد نيست سنگ رنگ شده را به جاي سنگ فيروزه يا عقيق زير انگشتانتان بچرخانيد.
يسر؛ يك تسبيح حجازي
داستان ساخته‌شدن دانه يسر، جالب و عجيب است. برگ‌هاي يك نوع گياه دريايي را پس از استخراج، به‌صورت لوله شده درمي‌آورند و مثل نمد مالي، آنقدر اين لوله‌هاي برگي را به‌هم مي‌تنند تا دانه‌هاي مستحكم و سختي شود. بعد هم نخ تسبيح را از ميانش رد مي‌كنند تا يك تسبيح يسر جديد متولد شود. فلسفه‌اش را نمي‌دانيم اما از قديم معروف است كه يسر را به «نشاط آور» بودن مي‌شناسند.
شگرد انتخاب: رنگ سرمه‌اي تسبيح يسر، وقتي زير نقره‌كوبي خودنمايي مي‌كند، تسبيح را چشم‌نوازتر مي‌كند اما يادتان باشد كه وقتي دست روي يسر مي‌كشيد، بوي جوهر خوشنويسي به مشام‌تان برسد.
شاه مقصود؛ پادزهر افغاني
قندهاري‌ها با اين تسبيح‌شان بين همه كشورهاي اسلامي دنيا مشهور شده‌اند. خوشنام‌ترين و معروف‌ترين و معمول‌ترين تسبيح بعد از تربت، همين تسبيح شاه‌مقصود يا «زبرجد» است. معروف‌است كه سنگ زيرجد، خواص درماني زيادي مثل رفع افسردگي، كمك به گردش خون، رفع بيماري‌هاي قلبي، كمك به فعاليت معده و... دارد و براي همين، ازجمله تسبيح‌هايي است كه مي‌شود در دست خيلي‌ها ديد. رنگ سبز تيره و روشن تسبيح شاه مقصود، بعد از مدتي گشتن بين انگشت‌ها، كم‌كم روشن‌تر شده و به زردي مي‌زند. براي همين است كه تسبيح‌هاي شاه مقصود روشن‌تر، قديمي‌تر و گران‌تر هستند.
شگرد انتخاب: وقت خريد، با متخصصان فن مشورت كنيد تا جنس را تاييد كنند. به اين راحتي‌ها و با چشم غيرمسلح(!) نمي‌شود تسبيح شاه مقصود اصل را تشخيص داد.
براساس تعداد دانه‌ها، 4 نوع تسبيح داريم
دانه‌به‌دانه، كو به كو
25دانه
تسبيحي كه اسمش را گذاشته‌اند «چهاريكه» 25دانه دارد؛ يك جور تسبيح كه اسمش ميان اسباب ذكر، بُر خورده است وگرنه تعداد دانه‌هايش چندان متناسب با تعداد اذكار نيست. جنس دانه‌هاي چهاريكه از چوب يا كائوچوست؛ دانه‌هايي كه درشت‌تر از دانه‌هاي ساير تسبيح‌هاست و همين، آن را تبديل به تسبيحي بزرگ‌تر و البته سنگين‌تر از انواع مشابه كرده‌است.
33دانه
اين، ابتدايي‌ترين و معمول‌ترين نوع تسبيح است كه همه‌جا هم پيدا مي‌شود و اساس به‌وجود آمدنش هم همان ماجراي تعليم ذكر از سوي پيامبر(ص) به دخترشان حضرت فاطمه(س) است كه از تركيب 34بار «الله اكبر»، 33بار «الحمدلله» و 33بار«سبحان‌الله» درست شده‌است. اين تسبيح 33دانه دارد و قديمي‌ترها، هميشه يك نمونه ساخته شده از تربتش را كه از كربلا رسيده‌بود، توي جانمازشان داشتند.
100 دانه
مثل انار «مصطفي رحمان دوست» 100دانه دارد. معمول‌ترين نوع تسبيح است كه البته بسته به نوع و جنس دانه‌هايش، طول تسبيح هم كوتاه و بلند مي‌شود. اين تسبيح، كار همان تسبيح‌هاي 33دانه را مي‌كند. با اين تفاوت كه بين هر 33دانه، فاصله‌اي افتاده تا موقع ذكر، به اشتباه نيفتيم.
1000دانه
تسبيح مخصوص زاهدان و اهالي نمازها و ذكرهاي مستحبي و خاص است. هركسي سراغش نمي‌رود و هركسي هم كه دارد، بلد است كجا و چطور از آن استفاده كند.
از كجا بخريم؟
شايد در نگاه اول، پاسخ اين پرسش خيلي ساده و بديهي به‌نظر برسد اما كسي كه دنبال تسبيح خوب مي‌گردد، حتما بايد بداند از كجا مي‌شود خريد مطمئني داشت.
به‌طور معمول، انواع تسبيح را مي‌شود در مكان‌ها و زيارتگا‌ه‌هاي مذهبي پيدا و بسته به نوع سليقه، آن را انتخاب كرد و خريد. اما اهل فن مي‌دانند بعضي تسبيح‌ها، حكم قالي كرمان را دارند. اگر آن يكي بايد پا بخورد تا ارزشمند‌تر شود، بعضي از انواع اين يكي هم بايد سال‌ها توي دست چرخيده باشند تا خوشرنگ‌تر، شفاف‌تر و قيمتي‌تر شوند.
آنهايي كه دنبال جنس قديمي‌تر و مرغوب‌تر مي‌گردند، معمولا سراغ تسبيح‌هاي قديمي‌تر را از بازار تهران مي‌گيرند. ورودي مسجد امام خميني را كه برويد سمت راست، به بازارچه‌اي قديمي مي‌رسيد كه زيرزمينش بورس تسبيح فروشان و انگشترفروشان است.
در روزهاي خاص(مثل 18فروردين كه روز مخصوص شرف‌الشمس است) اين بازار، يكي از شلوغ‌ترين بازارهاي ايران مي‌شود و چند نفري كه دستگاه فرز به پشت‌شان بسته‌اند، توي بازار مي‌گردند و دعاي مخصوص انگشتر شرف‌الشمس را مي‌تراشند. بازار تسبيح فروشان اين بازار هم هميشه پررونق است. حتي اگر قصد خريد هم نداريد، سرزدن به اين بازار قديمي و هم‌كلام شدن با فروشنده‌هاي كهنسال و ردگيري خاطراتشان، روزي به‌يادماندني برايتان مي‌سازد.
تسبيح‌هاي الكترونيكي
دنياي ديجيتال، حساب و كتاب همه‌چيز را به‌هم زده‌است. حالا ديگر تسبيح‌ها و ذكرشمارهاي مكانيكي و ديجيتال را مي‌شود دست همه ديد. از انواع قديمي‌چيني‌شان كه بزرگ بودند و شماره‌اندازشان يكهو 400-300تا جا مي‌انداخت و اعصاب صاحب ذكر را خراب مي‌كرد تا ذكرشمارهاي انگشتي كه مثل ساعت مچي است ولي دور انگشت پيچيده مي‌شود و كارش حسابداري ذكرهاست و البته سبكي و كوچكي‌اش هم حسابي پرطرفدارش كرده؛ آنقدر كه توي بساط دستفروش‌هاي مترو هم مي‌شود پيدايش كرد.
اما خب، براي كسي كه دوست دارد لذت غلتيدن دانه‌ها زير انگشتانش را حس و روح عبادتش را زير انگشتانش لمس كند، هيچ‌چيز بهتر از يك تسبيح سنتي و دانه‌دار نيست.