اما كمتر به زواياي مختلف زندگي ايشان پرداخته شده و كمتر درباره سبك زندگي اين امام معصوم و مردم زمان ايشان خوانده‌ايم؛ امامي كه نقش مهمي را به‌عهده گرفت و وظيفه‌اي خطير برگردن داشت؛ امامي كه پدر آخرين امام شيعيان است و فرزندش روزي جهان را نجات خواهد داد. چه كاري سخت‌تر و مهم‌تر از تربيت منجي عالم هستي و آخرين معصوم جهان و آماده‌سازي مردم براي دوراني كه امام‌شان را نمي‌بينند؟ چگونه امام حسن عسكري با وجود محدوديت‌هاي شديد زمان خود از عهده چنين مسئوليت‌هايي برآمده و نظرش درباره سبك زندگي مردم چه بوده است؟ امام يازدهم شيعيان چطور توانسته است با مردم زمان خود ارتباط بگيرد و تأثيرش بر زندگي آنها چه بوده است؟ اينها مطالبي است كه درگفت‌وگو با 2 تن از استادان حوزه و دانشگاه به آنها پرداخته‌ايم و سعي كرده‌ايم نمايي كوچك از زندگي بزرگ و فعاليت اين امام معصوم شيعيان را نمايان‌سازيم.
- حضرت امام حسن عسكري(ع) براي ورود شيعيان به عصر غيبت و تغيير سبك زندگي آنها در اين راستا چه بسترها و زمينه‌هايي را فراهم كردند؟
دوران كوتاه امامت امام حسن عسكري(ع) از 254 تا 260هجري را دربرمي‌گيرد، از آنجا كه حضرت حجت(عج) فرزند ايشان هستند و مي‌دانستند كه ايشان دوران غيبتي دارند يكي از محورهاي قابل‌توجه و مورد اهميت و اهتمام حضرت، آماده‌سازي شيعه براي ورود به عصر غيبت است. در اين خصوص امام سعي مي‌كنند همه نكات علمي لازم و موارد نياز شيعيان در اين موارد و احيانا مشكلات مرتبط را به‌طور خاص مورد توجه و عنايت قرار دهند و شيعيان را براي ورود به عصر غيبت آماده كنند.
- در ارتباط با زندگاني امام حسن‌عسكري(ع) ابعاد مختلفي قابل‌طرح و بررسي است. يكي از اين نكات، محور فعاليت‌هاي علمي اين امام همام است. سبك زندگي علمي امام عسكري چگونه بوده است؟
رويكرد علمي حضرت هم به سمت آماده‌سازي شيعه براي ورود به عصر غيبت بوده است. در اين خصوص امام سعي مي‌كردند شبهه‌ها را از ذهن مردم و شيعيان و حتي در ارتباط با كل جامعه اسلامي بزدايند.
عنايت ائمه(ع) با توجه به شرايطي كه در آن زندگي مي‌كردند در وهله اول شيعيان ولي به‌طور عموم نسبت به همه مسلمانان و جامعه اسلامي بوده است. امام عسكري(ع) هم توجه خاصي داشتند تا جامعه را از نظر ارزش‌هاي اسلامي و معارف اسلامي حفظ كنند. به همين‌خاطر با علم به اينكه توجه داشتند دست شيعيان به‌زودي از امام معصوم(ع) كوتاه مي‌شود در اين شرايط سبك زندگي علمي خاصي را بنا نهادند.
- به‌صورت مصداقي و نمونه‌اي به روايتي اشاره مي‌كنيد؟
در اين سبك زندگي علمي امام سعي مي‌كنند پشتوانه علمي جامعه اسلامي و شيعيان را تقويت كنند. در اين خصوص يكي از نكاتي كه قابل توجه است در زمينه علوم قرآني است. امام(ع) در اين زمينه توجه خاصي به علوم قرآن و تفسير قرآن داشتند. 2دوره تفسير قرآن از ايشان داريم كه يكي از اين تفاسير را ابن شهرآشوب مازندراني در معالم العلما ذيل نام حسن‌بن‌خالد برقي‌قمي نقل مي‌كند.
طبق نقل ابن شهرآشوب، ايشان محضر امام عسكري(ع) را قبل از امامت ايشان درك مي‌كند و در اين حضور تفسيري جامع مشتمل بر 120جزء يا 120جلد را ايشان به املاي امام دريافت مي‌كند كه گنجينه گرانسنگي بوده كه در قرن 4 و 5 موجود بوده اما متأسفانه امروزه در دسترس ما نيست. از شگفتي‌هاست كه امام(ع) كه در شرايط امنيتي زندگي مي‌كردند و ارتباط شيعيان با ايشان سخت بوده با چه اهتمام و شيوه‌هايي اين تفسير گرانسنگ را القا كردند.
تفسير ديگري نيز وجود داشت كه توسط 2برادر اهل استرآباد(شهري در نزديكي گرگان فعلي كه از بين رفته است) جمع‌آوري شده كه بخش‌هايي از آن امروزه موجود است. تثبيت جايگاه قرآن به‌عنوان بزرگ‌ترين معجزه پيامبر اكرم(ص) و به‌عنوان ثقل‌اكبر يكي از خدمات علمي آن حضرت است كه اگر جايگاه آن به خطر بيفتد و ارزش و اعتبار آن تضعيف شود طبيعتا خسارت سنگيني متوجه اسلام و مسلمانان و آينده تاريخ اسلام مي‌شود.
- مشهور است كه كندي كه جزو نخستين فيلسوفان مسلمان است هم كتابي در مورد تناقضات قرآن مي‌نوشته كه امام با واسطه‌اي به ايشان پيغام داده و ايشان را از اين كار منصرف كرده است؟
بله! در روايات آمده است كه يعقوب بن اسحاق كندي در اعتبار و صحت و استحكام قرآن كريم شك كرد. او كه يكي از بزرگ‌ترين دانشمندان و فيلسوف آن زمان بود در حال نگارش كتابي در اين مورد بود كه امام عسكري از طريق يكي از شاگردانش براي او پيغامي فرستاد. امام به شاگردش آموخت كه به او بگويد استاد ازكجا مي‌داني كه منظور خداوند همين برداشت تو است؟ احتمال نمي‌دهيد در معاني‌اي كه شما از قرآن برداشت كردهايد و تناقضات قرآن را استخراج كردهايد، احتمال ديگري در معناي آيات وجود داشته باشد؟! واقعا اين كار و اقدام امام، اقدامي معجزه‌آسا بود. وقتي كندي اين جملات را شنيد شوكه شد و از شاگرد خواست كه بگويد اين را چه‌كسي گفته است؟ در نهايت وقتي شاگرد با اصرارهاي كندي مجبور شد بگويد كه اين را ابومحمد حسن بن علي‌العسكري به من القا كرده، استاد اذعان و اعتراف كرد كه چنين سؤالي از چنان شخصيتي شايسته و بايسته است و آن وقت كتاب نوشته شده را در آتش سوزاند.
- تعامل و ارتباط امام با مردم و زندگي روزانه آنها چگونه بود؟
شرايط حاكم بر زندگي امام عسكري كاملا امنيتي بوده؛ كمترين ارتباط امام با مردم و شيعيان را جاسوسان دستگاه عباسي مدنظر داشتند. معمولا ارتباطي بين مردم و امام معمول نبوده است و با رعايت تقيه و به‌صورت امنيتي انجام مي‌شده است، لذا تعامل امام با مردم عمدتا از طريق نامه و توسط وكلاي حضرت انجام مي‌شد كه در رأس اين وكلا عثمان به سعيد عمري اسدي قرار داشت. ارتباط اجتماعي امام عمدتا از طريق وكالت و نامه بوده است اما در عين حال امام به‌صورت مكرر به‌صورت معجزه آسا و با طي الارض با شيعيان قرار مي‌گذاشتند و حضور مي‌يافتند؛ مثلا حضور ايشان در استراباد(حوالي گرگان امروزي) گزارش شده است، به هر حال منظور اين است كه حضرت با شيوه‌هاي مختلف شيعيان را آماده مي‌كنند كه وارد عصر غيبت شوند كه دچار مشكلات نشوند.
- امام عسكري(ع) در اين نامه‌ها مردم و شيعيان را به چه چيزهايي سفارش مي‌كردند؟
امام عسكري(ع) در تربيت شيعيان فعاليت چشمگيري داشتند و به‌طور مكرر شيعيان را مورد سفارش‌هاي خاص قرار مي‌دادند و به آنها براي رعايت نكات اخلاقي توصيه مي‌كردند. در نامه‌اي كه خطابشان به همه شيعيان بود توصيه مي‌كنند به زهد در دنيا و حركت به سمت اعمال پسنديده و اجتناب از گناه و دوري از انحرافات. در فرمايش ديگري مي‌فرمايند: از اختلافات و تشتت و تشنج بپرهيزيد. اگر دست از تشتت و اختلاف برنداريد عذاب الهي نازل مي‌شود. اين هشداري است براي همه شيعيان كه بايد متوجه خود باشند. بايد با يك انسجامي زندگي كنند كه دلسوز همديگر باشند.
عبادت و گريه و توبه ومناجات و نيايش هم مورد تأكيد حضرت بود. امام عسكري(ع) مي‌فرمودند: گريه و خشيت و مناجات با خدا راه ذوب كردن فاصله انسان با جهنم و دوري از بهشت است. حضرت شيعيان را به مناجات و راز و نياز با خدا و استغفار در سحرگاهان توصيه مي‌كردند كه راه بخشش گناهان است و براي جلوگيري از عذاب الهي مهم است. شيعه بودن به اسم نيست به عمل و طاعت و عبادت و راز و نياز با خدا و توبه و استغفار است. مشكلات زيادي امروزه گريبانگير ماست كه بسياري از اينها ناشي از گناهان ماست. امام عسكري توصيه مي‌كنند كه راه نجات از اينها توبه و گريه و مناجات است. حضرت از جدل پرهيز مي‌دهند، سعي كنيد مخفيانه و پنهان، برادران خودتان را موعظه كنيد تا جامعه به تنش و تشنج نكشد.
- نوع ارتباط امام(ع) با حكومت چگونه بود؟
در تعامل با حكومت، امام عسكري(ع) رعايت تقيه را مي‌كردند و در عين حال هيچ‌گاه حكومت و خلافت جور را به رسميت نشناختند. در ارتباط با فعاليت‌هاي سياسي كه صورت مي‌گرفت مثلا امام ادعاي صاحب الزنج(صاحب الزنگ) كه ادعاي علوي داشت، را آشكار كرد و فرمودند: صاحب الزنج از ما نيست.