- امام‌عسكري(ع) نامه‌نگاري هاي متعددي با خواص و علماي اسلام داشتند. توصيه اصلي امام براي زندگي درست چه بود؟
بخشي از ميراث فرهنگي و اجتماعي ائمه‌اطهار(ع) به‌صورت نامه است و غالب آن پاسخ ايشان به پرسش‌هاي مردم است و برخي نيز نامه‌هاي ارسالي از سوي ايشان براي يادآوري و راهنمايي نكات اخلاقي و اجتماعي است. 2مجموعه حديثي شيعي به نامهاي «معادن‌الحكمه» محمدبن‌محسن كاشاني و «مكاتيب الائمه» از آيت‌الله احمدي ميانجي، گزارشي از اين مكتوبات است. در اين آثار، مكتوبات امام حسن‌عسكري(ع) نيز مندرج است مثلا در جلد ششم مكاتيب‌الائمه(ع) به 138نامه امام اشاره شده است؛ اين مكتوبات با توجه به دوران سخت مراقبت ويژه از ايشان در منطقه نظامي سامرا براي ارتباط با پيروان و دوستان از اهميت برخوردار است.
يكي از نامه‌ها به اسحاق‌بن‌اسماعيل نيشابوري است. او فرد مورد اعتمادي است كه او را از اصحاب امام عسكري(ع) برشمرده‌اند. امام با واسطه و بي‌واسطه براي او نامه نوشته بودند. حضرت براي حفظ ارتباطات خود گاه باواسطه به ياران خود نامه مي‌نوشتند كه در اين زمينه نامهاي به وسيله محمدبن‌موسي نيشابوري به اسحاق‌بن اسماعيل ارسال كرده بودند. همچنين به گزارش كتاب تحف‌العقول از جانب امام عسكري نامهاي در پاسخ به نامه اسحاق ارسال شده است كه در اين مكتوب نكته‌هاي مهمي در حوزه‌هاي مختلف وجود دارد.
- در اين نامه چه نكات مهمي وجود دارد كه ناظر به زندگي امروز ما باشد؟ به‌عبارت ديگر چطور مي‌توان در زندگي امروز از انديشه‌هاي امام در اين نامه بهره برده و سود جست؟
اين نامه را مي‌توان در حوزه مباحث اعتقادي قرار داد كه به نوعي مي‌تواند نوع ارتباط ما با خدا و امام را ترسيم كند؛ امام در فرازي از اين نامه مرقوم كرده‌اند «در هر حال از خدا مدد خواسته شود. مبادا درباره خدا كوتاهي كنيد كه از زيان‌ديدگان باشيد. دور و نابود باد كسي كه از طاعت خدا روي تافته و اندرزهاي اولياي او را نپذيرفته. همانا خداوند شما را به فرمانبرداري از خود و پيامبر خود و اولي الامر فرمان داده است».
- چگونه مي‌توان با الهام از سيره و سخن امام عسكري(ع)، سبك زندگي اسلامي را براي خود ترسيم كنيم؟
سبك زندگي همان شيوه زيستن است؛ وقتي از چگونگي زيستن مؤمنانه سخن مي‌گوييم، تمام مسائلي را كه آدمي در متن زندگي با آن مواجه است، بايد مدنظر قرار داد و از اين‌رو گستره سبك زندگي عرصه وسيعي از رفتار آدمي با خدا، خود، خانواده، جامعه و حتي طبيعت را در برمي‌گيرد.
وقتي به سيره امام عسكري(ع) دقت مي‌شود، توجه به اجراي اسلام با همه ابعاد آن در تمام عرصه‌هاي زندگي آدمي وجود دارد. مي‌توان در دسته‌بندي مشخص و با ملاحظه ارتباطات انسان با خدا و خود و خلق و حتي طبيعت، زندگي مؤمنانه‌اي ساخت و با تكيه بر متن سخن و سيره امام شيوه زيستن را مشق كرد. به‌عنوان مثال، امام بر شكر و سپاس پيوسته از خدا تأكيد داشتند و مي‌توان اين نكته را در حوزه ارتباط انسان با خدا قرار داد. حضرت درباره ارتباط انسان با جامعه و تنظيم ارتباط دوستانه و سالم ميان مومنان پاي‌مي‌فشرد؛ در نگاه ايشان «مؤمن براي مؤمن بركت است» ايشان مي‌فرمود: «دو خصلت است كه وراي آنها چيزي نباشد: ايمان به خدا و سود رساندن به برادران». امام، مومنان را از ستيزه‌جويي برحذر مي‌داشت و مي‌فرمود: «جدال مكن كه آبرويت برود».
يكي از اصول تربيتي، پنددهي به خويشاوند و دوست است؛ اما مع‌الاسف غالب اوقات از پند ما كسي بهره‌اي نبرده و گاه نتيجه عكس داده است؛ راه ارائه شده از سوي امام راهگشاست. ايشان مي‌فرمايد: «هر كه برادرش را نهاني پند دهد به حقيقت او را آراسته و هر كه آشكارا پندش دهد در واقع او را به زشتي كاسته است».
حُسن معاشرت و رفت‌وآمدهاي پيوسته و حضور در خانه‌هاي يكديگر، از سيره‌هاي عملي امام است كه امروزه مي‌تواند براي مومنان جاري باشد؛ امام گاه مصلحت مي‌ديدند و به شيعيان دستور مي‌دادند كه بعد از نماز عشا در خانه يكي از شيعيان كه از پيش تعيين شده بود، گرد هم آيند تا با آنان ديدار كنند. شيعيان هم به دستور حضرت در آنجا گرد مي‌آمدند و مشكلات و مسائل شرعي خود را با حضرت در ميان مي‌گذاشتند؛ اين كار وقتي صورت مي‌گرفت كه امام به‌شدت از سوي مأموران حكومت عباسي تحت نظر بودند.
- امام عسكري(ع) چه سفارشي به شيعيان در مورد زندگي داشتند؟
بخش قابل‌توجهي از فرمايش امام ناظر به ساخت زندگي مؤمنانه شيعيان است؛ نمونه‌هاي ذيل مي‌تواندراه روشن شيعيان باشد: در نمونه اول كه مرحوم حراني در كتاب تحف‌العقول بيان كرده است، امام(ع) به شيعيانش فرمود: «شما را به پرهيزگاري خدا و پارسايي در دين خود و كوشش براي خدا و راستي گفتار و پرداخت امانت به كسي كه امانتي به شما سپرده، از نكوكار و تبهكار ، طول سجده و خوش همسايگي سفارش مي‌كنم».
ملامحمدباقر مجلسي در بحارالانوار مي‌نويسد: فردي به امام عرض داشت شادمان هستم كه برخي از نيازهاي مردم را برطرف مي‌كنم؛ امام نگاهي به وي كرد و فرمود: «به همين شيوه باقي بمان».
در كتاب الاحتجاج اثر ابو منصور طبرسي از امام چنين روايت شده است: آن كس كه به حقوق مردم آشناتر از ديگران بوده و به اداي آن اهتمام بيشتري دارد در پيشگاه خدا از مقامي برتر از ديگران برخوردار است.
اين سخن نيز توصيه مهمي براي شيعيان است؛ امام فرمود: «كسي كه در دنيا در برابر برادران مومن خويش تواضع و فروتني كند نزد خداوند در زمره صديقين و از شيعيان واقعي علي‌بن‌ابي‌طالب خواهد بود».
- امروزه با چه آسيبي در سبك زندگي شيعيان روبه‌رو هستيم؟
افراط و تفريط، آسيب و خطر هميشگي در زندگي شيعيان بوده و هست و امام حسن عسكري(ع) در دوره خود نيز از آن رنج مي‌بردند و بارها در مكاتبات و فرمايشات خود بر ترسيم شيعه واقعي اهتمام داشتند؛ وقتي امام با نامهاي روبه‌رو شدند كه در آن از اختلاف شيعيان يادشده بود! در فرازي از پاسخ چنين مرقوم داشتند «از افشاي اسرار و رياست‌جويي بپرهيز زيرا اين دو به هلاكت كشانند». همچنين امام به حُسن همجواري و نيك رفتاري با ساير مذاهب اسلامي تأكيد داشتند و مي‌فرمودند «موجب آراستگي و آبرومندي ما باشيد نه مايه زشتي و بدنامي هرگونه دوستي را براي ما جلب كنيد و هر زشت پنداري مردم را از ما دور‌سازيد».