انتظار اينكه اصلا مريضي به سراغ ما نيايد شايد كمي دور از واقع باشد كه البته ما هم به‌دنبالش نيستيم. حتي تعاريف رسمي از سلامتي، آسايش كامل جسمي، اجتماعي و رواني است و نه صرفا نبود بيماري و ناتواني. اما موضوعي كه اينجا حول‌وحوش آن گشتي خواهيم زد اين است كه اگر كساني هستند كه به دلايل خاصي اصلا مريض نمي‌شوند حتما بايد راه يا راه‌هايي هم براي كمتر مريض‌شدن وجود داشته باشد. ما گاهي فكر مي‌كنيم نقشي جدي در حفظ سلامتي‌مان نداريم و بخواهيم يا نخواهيم بايد هر چند وقت يك‌بار سركلاس مريضي اجبارا حضور داشته باشيم اما واقعا اينطور نيست. سلامت ما تابع عوامل مختلفي است كه اگر آنها را خوب بشناسيم خيلي برايمان عجيب و غريب نمي‌شود كه ببينيم دير به دير مريض مي‌شويم.
- عوامل فردي
اميرالمومنين علي(ع) سلامتي را برترين نعمت خداوند مي‌داند. اگر چه ژنتيك و عواملي مادرزادي در سلامتي ما دخيل هستند اما بهداشت فردي شامل بهداشت جسمي و رواني، شايد نخستين و مهم‌ترين عامل براي حفظ سلامتي هركس باشد. بهداشت چنان‌كه از نامش بر مي‌آيد يعني بهتر نگه داشتن. پس شايد بشود اينطور گفت كه تمام چيزهايي كه مي‌توانند در بهتر نگه‌داشتن جسم، روان و اجتماع ما مؤثر باشند در حوزه بهداشت ما قرار مي‌گيرند. با اين تعريف، از نظافت و تغذيه مناسب گرفته تا عوامل مثبت و منفي رواني همگي مي‌توانند نقشي در پازل پيچيده سلامت ما داشته باشند.
- عوامل محيطي
محيط زندگي ما قطعا در ميزان سلامتي ما نقش‌آفرين است. هوايي كه تنفس مي‌كنيم، صدايي كه گوشمان را از صبح تا شب پر مي‌كند - كه ما با هندزفري‌هايمان البته تكميلش مي‌كنيم- دنيايي از امواج كه ما را با قدم گذاشتن به تكنولوژي امروز احاطه كرده و حتي جو رواني حاكم بر زندگي روزمره ما، محيطي را ايجاد مي‌كنند كه مي‌توانند از ما انساني سالم يا كاملا دردمند بسازند. اينكه سلامت ما چقدر تابع بهداشت و رفتار شخصيمان و چقدر تابع شرايط محيط اطراف ماست واقعا موضوع پيچيده‌اي است اما به‌طور حتم اين دو عامل در ميزان آن نقش قطعي دارند.
- 7 نكته كليدي براي كمتر مريض شدن:
1- پيشگيري را بر درمان مقدم كنيد
حضرت علي(ع) فرمودند سلامتي به‌دست نمي‌آيد مگر به نگهباني صحيح از بدن.
خداوند سازوكار حيرت‌آوري براي حفظ سلامت بدن پيش‌بيني كرده كه سامانه اخطار در مواقع بروز خطر شايد از مهم‌ترين اجزاي آن باشد. تقريبا هر خطر جدي در بدن باعث فعال شدن اين سامانه ميشود. بيشتر وقت‌ها اعلام خطر اين سامانه به‌صورت حس درد، تب يا تغيير در وضعيت طبيعي بدن ظاهر ميشود.
ناديده گرفتن و بي‌اعتنايي به اين اخطارها خصوصا نسبت به دسته‌اي از آنها كه از اشكال موقتي به‌صورت مزمن در‌مي‌آيند يعني رفتن به استقبال نقطه بي‌بازگشت.
خيلي از بيماري‌ها هستند كه با اين اخطار‌هاي دقيق و به‌موقع بدن در مراحل اوليه به سرعت قابل درمان هستند، اما اگر با سهل‌انگاري، مسامحه يا به بهانه‌هاي مختلف مثل ترس از دكتر و بيمارستان محلشان نگذاريم با ورود به مرحله بدخيمي مي‌توانند واقعا مشكل‌ساز شوند.
عادات خوب بهداشتي و رعايت نظافت فردي و محيطي به تنهايي قسمت عمده‌اي از اين داستان هستند. يك مسواك زدن ساده يا شست‌وشوي مرتب بيني و دهان با محلول آب و نمك رقيق مي‌تواند مانع از ابتلاي ما به بسياري از بيماري‌ها شود.
در ساير موارد هم به‌جاي درمان سعي كنيد از كار‌هايي كه شما را در معرض مريض شدن قرار مي‌دهد پرهيز كنيد.
اين، يعني علاج واقعه قبل از وقوع.
2- تغذيه خود را مديريت كنيد
تأكيد بر تغذيه سالم از اولويت‌هاي بهداشتي بي‌چون و چراست. اين مسئله، هم به نوع و هم به ميزان و نحوه تغذيه ما بازمي‌گردد. همه مواد غذايي كه ما مصرف مي‌كنيم مي‌توان به 5دسته تقسيم كرد. براي داشتن رژيم غذايي سالم، سعي كنيد طيف متنوعي از غذاهاي 4گروه اول را در سبد غذايي خود داشته باشيد.(3وعده در شبانه‌روز و بدون حذف شام).
ميوه و سبزيجات
موادغذايي نشاسته‌دار، مانند نان، برنج، سيب‌زميني و ماكاروني.
گوشت، ماهي، تخم‌مرغ و حبوبات.
شير و لبنيات.
غذاهاي حاوي شكر و چربي.
عادت بد بسياري از ما مصرف زياد كالري، چربي، شكر و نمك و مصرف كم سبزي و ميوه و فيبر در رژيم غذايي‌مان است. هرچند وجود چربي و قند براي تأمين انرژي در بدن حياتي است اما براي تأمين آن نيازي به مصرف خوردني‌ها و نوشيدني‌هاي پر از چربي و قند نيست. ثابت‌شده كم خوردن به عكس پرخوري به سلامتي بسيار نزديك‌تر است. در مثالي زيبا امام‌رضا(ع) رويه درست تغذيه را اينگونه شرح مي‌دهند:
بدن مانند زمين حاصلخيز اما بايري است كه اگر طوري آبياري‌اش كني كه نه غرق آب شود و نه قسمتي از آن تشنه بماند، هميشه آباد مي‌ماند و شاداب و خرم ميشود و محصول زيادي مي‌دهد. ولي اگر از آن غفلت‌ورزي خراب ميشود و علف‌هاي هرز در آن مي‌رويد. دقت و مراقبت در مصرف غذاها و نوشيدني‌ها باعث سلامت و تندرستي و عافيت بيشتر آن ميشود. در بياني ديگر نيز مي‌فرمايند: اگر مردم در خوردن به كم بسنده مي‌داشتند، بدن‌هايشان سالم بود. پيامبر خدا(ص) به پزشكي كه مقوقس حاكم مصر براي مسلمانان فرستاده بود، راز اين مطلب را كه مدت‌ها كسي براي درمان به او مراجعه نكرده بود چنين بيان فرمودند: ما گروهي هستيم كه تا گرسنه نشديم غذا نمي‌خوريم و چون غذاخورديم، سير نشده دست از آن مي‌كشيم. جالب اين است كه به تازگي بررسي‌ها نشان داده است، محدودكردن كالري، مشكلات جسمي مربوط به سن ازجمله بيماري‌هاي قلبي و عروقي، ديابت و آلزايمر را كاهش مي‌دهد. اما توجه داشته باشيم برنامه غذايي محدودكننده كالري بايد با نظارت متخصص تنظيم شود.
3- خوب بخوابيد
امام‌صادق(ع) مي‌فرمايند خواب مايه آسايش تن است.
داشتن 8 ساعت خواب آرام كه يك‌سوم 24 ساعت ما را پر كند براي حفظ سلامتي و تجديد قواي جسمي و رواني ما ضروري است؛ امري كه در توصيه بزرگان دين هم به آن اشاره شده است.
خواب مناسب بهترين داروي آرامشبخش است. استرس را كاهش مي‌دهد و كارايي مغز را بالا مي‌برد. اگر امكانش را داريد هر روز بين ساعت يك تا 3بعد از ظهر هم به‌مدت 15 تا 30دقيقه بخوابيد اما بيشتر از نيم ساعت نخوابيد زيرا مي‌تواند در شب باعث بي‌خوابي شما شود.
4- براي ورزش روزانه برنامه منظمي داشته باشيد
تأثير ورزش بر سلامتي غيرقابل انكار است. خودتان را به حداقل 20دقيقه ورزش منظم در روز عادت دهيد.
ورزش ضمن تقويت و پرورش اندام‌هاي مختلف بدن ازجمله قلب و كمك به دفع مواد زائد با مصرف كالري‌هاي اضافي دريافتي در رژيم غذايي ما، به موازنه سوخت‌وساز منابع قندي و چربي در بدن كمك قابل توجهي مي‌كند. امري كه مي‌تواند در حالت عادي به انباشتگي اين مواد در لايه‌هاي داخلي عروق و تنگي و سختي آنها منجر شده و زمينه‌ساز بسياري از بيماري‌ها خصوصا فشار خون شود.
5- ياد بگيريد با استرس كنار بياييد
كاهش استرس از عواملي است كه تأثير مستقيم روي سلامتي دارد. استرس با برهم‌زدن توازن جسمي و رواني ما مي‌تواند راه را براي مختل شدن سيستم ايمني بدن و در نتيجه ابتلا به انواع بيماري‌ها باز كند.
محققان دريافته‌اند كه استرس به قلب و سيستم ايمني آسيب مي‌رساند و درصورتي كه كودكان كنترل استرس را ياد نگيرند، اين امر مي‌تواند در دراز مدت آسيب‌هاي جدي و ماندگاري را درآنها ايجاد كند.
خواب كافي و مناسب، پياده‌روي تند روزانه، خنديدن و برنامه غذايي غني از ميوه و سبزيجات براي رفع استرس بسيار مؤثرند.
و البته دوش آب سرد را فراموش نكنيد.
6- افراط و تفريط نكنيد
حتما افرادي را ديده‌ايد كه به‌شدت نسبت به سلامتي خود يا فرزندانشان حساسيت نشان مي‌دهند و احتمالا متوجه اين نكته هم شده‌ايد كه وسواس بيش از حد اين افراد غالبا نتيجه معكوس مي‌دهد؛ خيلي از وقت‌ها يا بيشتر از ديگران مريض مي‌شوند يا در مقابل شرايط نامناسب محيطي ضعيف‌تر از بقيه هستند، با وزش يك باد سرد سرما مي‌خورند و با خوردن يك وعده غذاي ناجور مسموم مي‌شوند. اين مسئله ريشه علمي دارد.
سيستم دفاعي بدن در مواجهه ملايم با بسياري از عوامل بيماري‌زاي معمول، مصونيت بسيار قابل توجهي پيدا مي‌كند كه در صورت عدم‌برخورد يا به‌اصطلاح ايزوله‌شدن در برابر اين عوامل اين توانمندي حاصل نمي‌شود. اين همان اتفاقي است كه در مورد واكسيناسيون و سازو كار ايمن‌سازي بدن در مواجهه با ميكروب‌هاي ضعيف شده پيش مي‌آيد.
اجازه بدهيد بچه‌هايتان خاك‌بازي كنند.
به‌دنبال ضد‌عفوني كردن دائمي سر تا پاي زندگيتان نباشيد.
در شست‌وشو زياده‌روي نكنيد، هم اسراف مي‌كنيد و هم مريض مي‌شويد. باور كنيد وسواس مي‌گيريد.
دنبال مواد ضد‌عفوني‌كننده آنچناني در محيط زندگيتان نباشيد.
به مرور بدن خود و فرزندانتان را با پوششي مناسب، با انواع هواهاي گرم و سرد آشنا كنيد.
نترسيد كه بچه‌هاي شما يا خود شما از زير چتر فوق‌ايمن و بهداشتي كه براي خود ساخته‌ايد خارج شويد چون به‌طور قطع زير اين پوشش گلخانه‌اي، بدن و سيستم دفاعي ضعيف‌تر‌ي خواهيد داشت. همانطور كه رعايت بهداشت لازم و حياتي است افراط در مسائل بهداشتي منجر به ضعيف شدن سيستم ايمني بدن و حتي در بعضي موارد زمينه‌ساز مشكلاتي از نوع ناهنجاري‌هاي رفتاري نظير وسواس و اضطراب غيرمعمول ميشود. پس مثل هر جاي ديگر، در بهداشت و رعايت سلامت هم نه افراط كنيد نه تفريط.
7- سبك زندگي سالم‌تر و طبيعي‌تر را تجربه كنيد
در سبك زندگي شهري عوامل و عادات كاملا شناخته‌شده‌اي به‌وجود آمده‌اند كه اين روزها همه مي‌دانند سلامت ما را به خطر انداخته‌اند.
مصرف سيگار، مشروبات الكلي، مواد‌مخدر و قرص‌هاي روانگردان در رأس هرم رفتارهاي خطرساز در بهداشت جسمي- رواني هستند. در يك سطح پايين‌تر سبك زندگي آميخته با رژيم‌هاي غذايي پركالري، فست فود‌ها، نوشابه‌هاي قندي، تنقلات و مواد غذايي پرچرب كه به دريافت حجم بالايي از كالري منجر شده و ماحصلش تبديل شدن بدن‌هاي ما به حامل‌هاي چاق انرژي به‌جاي سيستم‌هاي سالم و چست و چابك و بهينه قرار دارد.
و سر آخر دورشدن ما از طبيعت و خوگرفتن به سبك زندگي شهري، كاهش فعاليت‌هاي بدني ما باغرق‌شدن در تكنولوژي، نشستن‌هاي طولاني مدت پشت مانيتورها و رفتن به سراغ موبايل به جاي جمع‌هاي گرم خانوادگي، همه و همه در كنار آلودگي محيط‌زيست و هواي تنفسي، مثل اينكه دست به‌دست هم داده‌اند كه هر طور شده ما را از صفحه روزگار محو كنند.
رشد بالاي آمار ديابت و فشار خون در روزگار ما نتيجه همين قصه است.
جالب اين است كه همه اين عوامل را ما خود با دست خود به‌وجود آورده‌‌ايم طوري كه گويا كمر به قتل خود بسته‌ايم.
راهش اين است كه خود را هر چقدر كه مي‌توانيد از اين بازي سر درگم نجات دهيد.
شايد وقتش رسيده كه لذت بازگشتن به طبيعت و طبيعي‌تر زندگي كردن را كمي جدي‌تر بگيريد، هر‌چقدر كه ميشود!