همان فيلم‌هايي را عرض مي‌كنيم كه در آنها مرد خانواده پورشه دارد، زن خانواده يك گاوصندوق پر از سرويس جواهرات و بچه‌ها براي كادوي تولدشان سرويس اتاق خوابشان كلا عوض مي‌شود! آدميزاد خاصيتي دارد كه حضرت بابا‌طاهر آن را رو كرده: «هر آنچه ديده بيند دل كند ياد.» زيبايي و رفاه آنقدر فريبنده‌اند كه ممكن است جست و‌جوي بيش از اندازه اين دو به زندگي‌مان آسيب بزند. پس حال اين سؤال پيش مي‌آيد كه وقتي جاي پول، بي‌پولي مي‌آيد سراغ زندگي‌مان بايد چكار كرد؟ دكتر سپيده شبان، روانشناس خانواده به اين سؤال پاسخ مي‌دهد.
- مثبت‌انديشي كافي است؟
يك جاهايي مثبت‌انديشي براي زندگي لازم است. در حقيقت وقتي انسان در سخت‌ترين شرايط قرار گرفت نبايد اميدش را براي بهبود وضعيت از دست بدهد. خوشبختانه در كشور ما طي سال‌هاي اخير با فعاليت گسترده بخش‌هايي از گروه‌هاي مرجع ازجمله روحانيون، اين موج مثبت‌انديشي فعال‌تر شده است. البته مثبت‌انديشي نبايد با رؤياپردازي اشتباه گرفته شود. براي روشن شدن موضوع اجازه بدهيد مثالي بزنيم. دين اسلام تأكيد مي‌كند كه هرگز از رحمت خدا نااميد نشويد. اين بخش از مثبت‌انديشي خيلي هم خوب است. مشكل از وقتي شروع مي‌شود كه ما داشتن صبر، تلاش كردن و مرز بين داشتن آرزو و روياپردازي را گم مي‌كنيم. نگاه كردن به ابعاد مثبت مسائل خيلي هم زيباست. اميد داشتن و خواستن بهترين‌ها هم زيباست اما يادمان باشد مراقب بالا رفتن سطح توقع‌مان باشيم و نگذاريم داشتن خانه 70متري به جاي خانه 500متري ناراحتمان كند و يا باعث شود به‌خودمان يا به‌خصوص به همسرمان فشار بياوريم. يادمان باشد رؤياپردازي و كاري نكردن با تلاش كردن براي رسيدن به آرزوها فرق دارد. مراقب باشيم نگذاريم آدم‌هاي توي فيلم‌ها، زندگي واقعي ما را از ما بدزدند و نگذارند از آنچه داريم بهره ببريم.
- خودتان را خوشبخت كنيد
به جاي پولدار بودن، به فكر موفق بودن باشيد. براي موفقيت لطفا زحمت بكشيد! تمام آدم‌هاي موفق علاوه بر اينكه موفقيت را با تمام وجود خواسته‌اند برايش تلاش هم كرده‌اند. آنها صرفه‌جو بوده‌اند، زودتر از بقيه سر كار رفته‌اند و ديرتر برگشته‌اند، پشتكار داشته‌اند، نااميد نشده‌اند و هيچ كدام از فرصت‌هاي آموزشي براي پيشرفت در كار را از دست نداده‌اند. اگر شما هم مي‌خواهيد موفق شويد بچسبيد به كارتان. روي داشتن روابط حسنه با اطرافيانتان سرمايه‌گذاري كنيد، به كارتان عشق بورزيد و برايش وقت و انرژي بگذاريد. وقتي پاي دوره‌هاي آموزشي به ميان مي‌آيد نخستين نفر براي يادگيري باشيد. از اين كلاس‌ها درس بگيريد و مطمئن باشيد كه اين درس‌ها به كارتان مرتبط هستند و به پيشرفت‌تان كمك مي‌كنند. خودتان مسئوليت خوشبخت كردن خودتان را برعهده بگيريد. منتظر معجزه ننشينيد و هميشه به‌خاطر داشته باشيد آدم‌هايي كه توانسته‌اند خودشان را خوشبخت كنند قادرند بقيه را نيز خوشبخت كنند.
- عاشقانه‌ها بادوام‌ترند!
اين زوج‌هايي كه الان درباره‌شان مي‌گوييم مال قصه‌ها نيستند. آنها كساني بوده‌اند كه در واقعيت رويت شده‌اند؛ كساني كه با كمترين امكانات موجود زندگيشان را شروع كرده‌اند اما با صرفه‌جويي توانسته‌اند براي خودشان خانه‌اي، هر چند كوچك، دست و پا كنند و امكانات اوليه‌اي داشته باشند و به اين ترتيب هميشه از زندگيشان راضي باشند. مي‌پرسيد رمز موفقيت آنها چيست؟ عامل مشتركي كه بين چنين زوج‌هايي ديده مي‌شود اين است كه واقعا همديگر را دوست دارند. نه از آن مدل دوست داشتن‌هاي فانتزي كه تا تقّي به توقّي مي‌خورد عشق و عاشقي از سرشان مي‌پرد. اين آدم‌ها از اول همديگر را همانطور كه هستند ديده‌اند، قبول كرده‌اند و دوست داشته‌اند. براي اينكه زندگيشان را هم بسازند هر دو هم‌جهت با هم حركت كرده‌اند. در حقيقت چنين زوج‌هايي دوستان خوبي براي هم هستند و ميزان صميميت‌شان بسيار بالاست. آنها روي رابطه‌شان كار مي‌كنند و زود خسته نمي‌شوند. شما هم سعي كنيد روي بعد صميميت و دوستي با همسرتان كار كنيد، به او محبت كنيد و او را همانطور كه هست دوست داشته باشيد. به اين ترتيب نه‌تنها سختي‌ها هيچ وقت حريفتان نمي‌شوند كه بعد از مدتي متوجه مي‌شويد همگام با هم شده‌ايد و داريد زندگيتان را مي‌سازيد.
- دخترها مراقب باشند
بعضي از دخترها فكر مي‌كنند تا وقتي كه در خانه پدرشان هستند از پدر پول توجيبي مي‌گيرند و بعدش هم براي اينكه مشكل مالي نداشته باشند بايد ازدواج كنند و از شوهرشان پول بگيرند. درست است كه از نظر شرعي و عرفي بار مالي زندگي بر عهده مرد است اما اين مسئله نبايد باعث بشود دخترها دست روي دست بگذارند و منتظر جناب ATM، يا همان شوهر پولدار بمانند! اين طرز فكر يكي از ملاك‌هاي اشتباه براي انتخاب همسر است. اين روزها بعضي از دختران منتظر رسيدن مردي هستند كه آنها را به پرنسس‌هاي هاليوودي تبديل كند و ملاكشان براي انتخاب همسر صرف ثروتمند بودن است. در اين صورت بايد از خودتان بپرسيد اگر پول اين مرد را از او بگيرند همچنان حاضر هستيد با او زير يك سقف بمانيد؟ اگر براي جواب دادن به اين سؤال حتي يك لحظه مكث كرديد بدانيد معيار شما بسيار اشتباه است. اين يك واقعيت است و نه شعار: وقتي زندگي شما بر مبناي يك ملاك اشتباه تشكيل شود تا ثريا مي‌رود ديوار كج! اگر هم ازدواج كرده‌ايد و آب از سرتان گذشته حتما به بازنگري در ارزش‌هايتان فكر كنيد.
- پسرها مراقب باشند
خيلي از مردها براي اينكه غرور مردانه‌شان را حفظ كنند به شعار دادن ارادت پيدا كرده‌اند. شعار هم گاهي مدل خفيف دروغگويي است. فيلم بي‌پولي را به‌خاطر داريد؟ طرف براي حفظ آبرويش به هزار در مي‌زد تا قرض كند و ميز شام بچيند از كجا تا به كجا! نكنيد! چه قبل از ازدواج و چه بعد از آن شعار ندهيد! وقتي آهي در بساط نداريد و به خواستگاري مي‌رويد ماشين دوست‌تان را ماشين خودتان جا نزنيد. وقتي نمي‌توانيد تا يك سال ديگر خانه بخريد نگوييد مي‌توانم. بگذاريد خود واقعي‌تان ديده شود. بگذاريد اگر قرار است اين زن، همسر آينده شما شود به واقعيت شما علاقه‌مند شود نه به چيزي كه نيستيد. از طرف ديگر اگر هم ازدواج كرده‌ايد و به مشكلات اقتصادي برخورده‌ايد همسرتان را در جريان بگذاريد. لازم نيست به او استرس وارد كنيد، كافي است بگوييد لازم است هر دو مدتي بيشتر حواسمان به دخل و خرج باشد. به بچه‌ها وعده و وعيد خريد فلان آي‌پد و تبلت را ندهيد. در عوض به آنها محبت كنيد. برايشان وقت بگذاريد و اجازه دهيد ياد بگيرند چيزهاي مهم‌تري از تبلت و آي‌پد هم پيدا مي‌شوند. روي محكم كردن روابط از طريق محبت و صميميت سرمايه‌گذاري بيشتري كنيد. البته اين وسط‌ها يادتان نرود براي رفع مشكل اقتصادي تلاش كنيد!
- همسر شما كدام‌يك است؟
يك وقت‌هايي هست كه مشكل اقتصادي ايجاد شده ناشي از تنبلي يا ريخت و پاش طرف مقابل شماست و يك وقت‌هايي هم هست كه اين مشكل به‌رغم يك عالم تلاش و دوندگي اتفاق افتاده است. تشخيص اين دو مورد از هم خيلي مهم است. اگر همسرتان جزو دسته اول است دچار مشكلات رفتاري است كه بهتر است براي حل آنها به روانشناس يا مشاور مراجعه كند اما مورد دوم خارج از حيطه اختيارات همسرتان بوده است. مطمئن باشيد قبل از شما، همسرتان به‌خاطر تمام تلاش‌هايي كه كرده و به باد رفته‌اند ناراحت و حتي عصباني است. آدم‌هاي كاري توانايي جمع كردن زندگيشان را دارند و مي‌توانند دوباره از نو شروع كنند. در چنين شرايطي بهتر است به‌عنوان يك پشتوانه عاطفي عمل كنيد تا اينكه يك سركوفت‌زننده باشيد. با هم حرف بزنيد. درددل كنيد و دنبال راهكار بگرديد. به او بگوييد كه دركش مي‌كنيد و مي‌دانيد كه با گذشت زمان و دوباره تلاش كردن همه‌‌چيز درست خواهد شد.
- تشخيص ريشه مشكل
ما هم مي‌دانيم كه بخشي از خانواده‌هاي ما با مشكلات اقتصادي دست و پنجه نرم مي‌كنند. خيلي‌ها مي‌گويند هرچقدر سعي مي‌كنيم پس‌انداز كنيم به جايي نمي‌رسيم و راست هم مي‌گويند.گاهي اوقات اين مشكلات ناشي از شرايط بيروني جامعه است. وقتي مشكل به شخص برنمي‌گردد سعي نكنيد شخصي‌اش كنيد. اگر واقعا مي‌خواهيد زندگيتان را حفظ كنيد دست از ملامت و مقايسه او با ديگران برداريد. مشورت كنيد و كمك فكري بگيريد. متوجه باشيد كه آدم‌هاي زيادي اين بحران را ازسر مي‌گذرانند و بايد صبر كرد و منتظر اتفاق‌هاي خوب ماند.
- چطور پس‌انداز كنيم؟
فرنگي‌ها براي نشان دادن ارزش پولي كه به‌دست مي‌آورند يك ضرب‌المثل جالب دارند: «هر يك پني را از زير پاي فيل بيرون مي‌كشيم!» به‌خاطر داشته باشيد براي تك‌تك اسكناس‌هايي كه در كيف پولتان است زحمت كشيده شده. پس براي خرج كردن بايد بدانيد واقعا به چه چيزهايي احتياج داريد و به كدا‌م‌ها نه؛ مثلا وقتي هنوز بعضي لوازم ضروري زندگي را نداريد لزومي ندارد مرتب ظرف و ظروف بخريد. اين پول‌هاي كوچك را جمع كنيد. موقع خريد 20تا بسته چيپس و پفك نخريد و اگر مي‌توانيد، با مترو سر كار برويد و پول بنزين را توي جيب مبارك نگه‌داريد!
كارشناس اين شماره: دكتر ليلا بهنام، روانشناس، روان‌درمانگر و مشاور خانواده به سؤالات شما خوانندگان پاسخ داده است.
سؤال: مريم. ن هستم 25ساله و مجرد. من و خانواده‌ام انتظار داشتيم در همين سن جواني موقعيت ازدواجي برايم فراهم شود اما نه‌تنها اين اتفاق نيفتاد بلكه تا الان حتي يك خواستگار درست‌وحسابي هم نداشتم. آن اوايل چند نفري بودند كه اصلا به‌نظرم مناسب نبودند. هرچه سنم بالاتر مي‌رود مطمئن‌تر مي‌شوم كه براي ازدواج شانس زيادي ندارم. مدام از اينكه اطرافيانم فكر مي‌كنند حتما عيب و ايرادي دارم كه تا حالا نتوانستم ازدواج كنم نگران و افسرده‌ام. به‌نظر شما من بايد چه كنم؟
پاسخ: دوست عزيز اين مسئله تنها مشكل شما نيست. متأسفانه باور بسياري از خانم‌هاي ايراني بر اين است كه اگر من خوب و لايق بودم حتما موقعيت ازدواج برايم ايجاد مي‌شد و حالا كه اين موقعيت فراهم نشده پس حتما شايسته و لايق نيستم. هنگامي كه افراد، تصوير از خودشان كاملا تحت‌تأثير بازخوردهاي اجتماعي مثل قضاوت و حرف ديگران است عزت‌نفس و رضايت از خود در آنها كاهش مي‌يابد. دچار حالات ناخوشايند روحي مثل اضطراب، افسردگي و نااميدي مي‌شوند چون هيچ‌كدام از آنها تحت كنترل آنها نيست. وقتي باور شما اين است كه چون موقعيت مناسب ازدواج برايتان پيش نيامده حتما عيب و ايرادي داريد و فرد خوشبختي نيستيد در واقع رويدادهاي ناخوشايند زندگي را به عوامل پايدار دروني ربط داده‌ايد، نسبت به‌خودتان احساس منفي پيدا كرده و اين طبيعي است كه دچار نگراني و افسردگي شويد. بايد ديد و باورتان را نسبت به مسئله تغيير دهيد و علت شرايط موجود را به عوامل بيروني نسبت دهيد. امروزه شرايط بي‌معني، ازدواج را براي بسياري از جوانان دشوار كرده و به‌علت مشكلات يا بهانه‌هاي اقتصادي آمار و متقاضيان ازدواج كاهش پيدا كرده است.
به قضيه اينگونه بنگريد كه براي خود و ارزش‌هايتان احترام قائل هستيد و تحت هر شرايط و با هر شخصي حاضر به ازدواج نيستيد و قضاوت ديگران برايتان اهميت چنداني ندارد. با اين نگرش، ديد مثبت و بهتري نسبت به‌خود پيدا مي‌كنيد. اگر شما از نظر دروني احساس شايستگي و خوب بودن كنيد هيچ منبع بيروني مثل نظر و قضاوت ديگران نمي‌تواند در شما احساس ضعف ايجاد كند.
به شما پيشنهاد مي‌كنم سبك زندگيتان را بازبيني كرده و تغيير دهيد. هر چقدر برنامه و هدف خاصي در زندگي نداشته باشيد فرصت بيشتري براي پرداختن به افكار منفي خواهيد داشت.
به فعاليت‌هاي مفيد و يادگيري مهارت‌هايي كه به آنها علاقه داريد بپردازيد. با اين كار هم سرگرم مي‌شويد و هم احساس مفيد بودن مي‌كنيد. سبك زندگي كارآمد كه شما در آن احساس اثربخشي مفيدتري در ساير ابعاد زندگيتان داشته باشيد مانع از اين خواهد شد كه نقاط خالي زندگيتان جلوي چشمتان بزرگ جلوه كند.