«جام جم» كه مي‌گويند همين است؛ ابزاري كه طبق روايات قديمي، جمشيد پادشاه اسطوره‌اي در آن مي‌نگريست و از بودن هر چيز آگاه مي‌شد.
جام جم، جام جهان‌نماي جمشيد بود و مهمترين ابزار قدرتش. بايد هم چنين مي‌بود؛ علم مهمترين عنصر قدرت است و ابزار علم راه دستيابي به آن.
پس جام جم يا همان كه امروز به «اسطرلاب» مي‌شناسيم، دريچه‌اي تازه براي پادشاه جم گشود. اسطرلاب، پنجره‌اي بود به آسمان، براي انساني كه هنوز هيچ ابزاري براي رصد ستارگان در اختيار ندارد.
هنوز از احوالات آسمان بالاي سرش آگاه نبود و نورهاي درخشان نشسته بر اين آسمان، ذهن كنجكاوش را تحريك مي‌كرد. ايرانيان كنجكاو، اسطرلاب را ساختند تا بتوانند بخشي از اين رازها را كشف كنند.
ابزاري كه به مرور آن‌قدر پيشرفت كرد تا به‌وسيله آن محل ستارگان در آسمان، طول و عرض جغرافيايي و زاويه تابش خورشيد بر زمين را دانستند.
اسطرلاب، يكي از ابزارهاي پيشرفت علم در ايران بود؛ به خصوص سال‌ها پس از ورود اسلام به ايران و ظهور دانشمندان بزرگي چون «خواجه‌نصيرالدين طوسي»، «عبدالرحمان صوفي» و «ابن‌هيثم» كه در دربار خلفاي عربي به رصد ستارگان مشغول شدند.
در نجوم باستان، چشم انسان مهمترين ابزار براي مشاهده آسمان بود. اما از همان تمدنهاي اوليه، بشر همواره در پي به کارگيري ابزارهاي ديگري براي مشاهده دقيقتر آسمان بوده است.
در ابتدا، اين ابزارها در حد بناهاي سنگي و يا رصدخانه هاي ساده پيش از تاريخ بود. اما در طول تاريخ، به تدريج ابزارهاي مکانيکي ديگري ساخته شدند تا با کمک آنها، رصدهاي دقيقتري صورت گيرند.
يکي از آنها که از مهمترين و کاملترين ابزارها بوده و در تاريخ نجوم اهميت بسياري برايش قائل شده اند، اسطرلاب نام دارد. ابزاري كه امروزه با «رَمل» ترکيب شده و به صورت «رمل و اسطرلاب» بيان ميشود تا مفهوم فالگيري و طالعبيني را از آن استخراج كنند.
اما اسطرلاب، ابزاري براي فالگيري نيست؛ ابزاري است نجومي كه براي اندازه گيري فواصل وارتفاعات به کار ميرود، براي مطالعات و محاسبات نجومي پيچيدهاي كه تا آن زمان غيرممكن مينمود.
با اسطرلاب آسمان بالاي سر ايرانيان معناي تازهاي گرفت، نورهاي درخشان ستاره ناميده شدند و تا جاي ممكن، محل قرارگيري هركدام بر اين پهنه بزرگ مشخص شد.
البته اسطرلاب تنها براي نجوم به كار نميرفت و در خود زمين هم كاربرد داشت. بهتر است براي دانستن فوايد اين ابزار منحصربه‌فرد، سري به روزهاي دور ايران بزنيم.
نويسنده:فاطمه رازي‌پور/منبع:همشهري سرزمين من