طلاي سرخ آنها با قيمت‌هاي ارزان خريداري مي‌شود و سوغات «قائنات» با بسته‌بندي‌هاي شيك به بازارهاي خارجي مي‌رسد. اينجا در فرودگاه مهرآباد اما، برخي زائران مكه بسته‌هاي سرخ‌رنگي سوغات مي‌آورند كه اسمش را زعفران مي‌گذارند؛ موضوعي كه سازمان غذا و دارو هم درباره آن هشدار داده است. تقلب در زعفران اما فقط به سوغاتي‌هاي عربستان محدود نمي‌شود.
تقلب در مواد غذايي اين روزها كاسبي پر‌در‌آمدي براي سودجويان شده است. متخلفان هم البته براي همين چند لقمه نان حرامي كه به‌دست مي‌آورند، زحمت زيادي مي‌كشند و آنقدر روش‌هاي جديد ابداع كرده‌اند كه رئيس سازمان غذا و دارو مي‌گويد شناسايي اين تقلب‌ها نيازمند خلاقيت است.
درباره زعفران اما معاون پژوهشي پژوهشكده علوم و صنايع غذايي كشور به همشهري مي‌گويد: زعفران گران‌ترين ادويه در دنياست. همين عاملي است كه سودجويان به انواع تقلب‌ها در زمينه زعفران دست بزنند. آنها با اضافه‌كردن موادي به زعفران، ماهيت اصلي اين ماده غذايي و دارويي پرارزش را از بين مي‌برند. با اين تخلف‌ها هم از لحاظ اقتصادي به مردم آسيب مي‌رسد و هم سلامت مردم به خطر مي‌افتد. دكتر عبدالمجيد مسكوكي در توضيح اين تقلب‌ها مي‌گويد: يكي از خطرناك‌ترين اين تقلب‌ها، اضافه كردن گوشت گاو ريش‌ريش شده به زعفران است. به اين ترتيب كه گوشت گاو را كه به رنگ قرمز خوني است، ريش‌ريش كرده و سپس آن را خشك و بعد آن را به زعفران اضافه مي‌كنند. اين كار سلامت مردم را به‌شدت تهديد مي‌كند چرا كه از اين طريق ميكروب‌هاي زيادي وارد بدن انسان شده و انسان به بيماري‌هاي مختلفي دچار مي‌شود. به گفته او، يكي ديگر از تقلبات معمول و مرسوم هم اين است كه كاه را بارنگ‌هاي مصنوعي مثل رنگ‌هايي كه براي رنگ قالي استفاده مي‌شود، رنگ كرده و سپس به زعفران اضافه مي‌كنند. به اين ترتيب مواد شيميايي وارد بدن مي‌شود كه عوارض‌شان بر كسي پوشيده نيست. اين رنگ‌ها، حاوي مواد سمي است كه بسته به نوع و ميزان رنگ‌ها، اثرات سرطان‌زايي دارد. تشكيل تومور‌هاي بدخيم كه درمان‌هاي سختي هم دارد، تنها يكي از نتايج ورود رنگ‌هاي مصنوعي به بدن است.
اضافه‌كردن گلرنگ كه ماده‌اي شبيه زعفران است، افزودن رطوبت بيش از 7درصد به زعفران، افزودن مواد خارجي به‌منظور افزايش وزن آن، افزودن چغندر، فيبرهاي انار يا پرچم زعفران كه رنگ كمي دارد و بدون مزه است، اسپري فيبرهاي زعفران، افزودن مواد غيرخوراكي مانند رنگ قرمز، ابريشم و افزودن موادي از قبيل زردچوبه و فلفل نيزبخشي از روش‌هاي زيركانه توليد زعفران تقلبي است.
- سرطان زعفراني
رئيس سازمان غذا و دارو هم در گفت‌وگو با همشهري درباره تقلب در زعفران و عوارض آن چنين مي‌گويد: زعفران تقلبي، ناخالصي زيادي دارد و اين ناخالصي و مصرف آن مي‌تواند عوارضي داشته باشد. البته مصرف يك يا 2بار آن لزوما موجب سرطان نمي‌شود اما در طولاني‌مدت اثرات خطرناكي دارد. به گفته دكتر ديناروند، اگر فردي زياد از اين ماده استفاده كند و زمينه ابتلا به بيماري‌هاي آلرژي را داشته باشد، بعد از چند سال درگير بيماري‌هاي شديد مي‌شود و مصرف آن مي‌تواند عوارضي همچون حساسيت و حتي مسموميت ايجاد كند. دكتر رسول ديناروند درباره زعفران عربستاني هم مي‌گويد: زعفران عربستاني از فهرست رنگ‌هاي مجاز خوراكي حذف شده و در كشور ما در هيچ فرآورده‌اي استفاده نمي‌شود.
- چه بايد كرد؟
سخنگوي سازمان غذا و دارو معتقد است كه بررسي كيفيت مواد غذايي كه زعفران هم جزء آنها محسوب مي‌شود، با سازمان غذا و داروست. مهندس محمد هاشمي به همشهري مي‌گويد: آلودگي‌هاي شيميايي و فيزيكي از قبيل رنگ‌هاي مصنوعي، خار و خاشاك و مواد خارجي در زعفران داخل كشور، عمدتا توسط واحدهاي زيرزميني و فاقد پروانه ساخت يا شناسه نظارت كارگاهي انجام مي‌شود. در مورد زعفرا‌ن‌هاي داخلي، سازمان غذا و دارو اقدامات مختلفي مانند صدور پروانه ساخت، صدور شناسه نظارت كارگاهي و نظارت مستمر انجام مي‌دهد اما به مردم توصيه مي‌كنيم كه براي اطمينان از سلامت زعفران‌هنگام خريد آن به شماره پروانه ساخت يا شناسه نظارت، نوع بسته‌بندي و مشخصات درج شده روي بسته‌ها، تاريخ توليد و انقضا و نشاني شركت و نام تجاري آن توجه كنند.
- زعفران تقلبي را چطور تشخيص بدهيم؟
شكل ظاهري زعفران يكي از روش‌هاي شناسايي خالص‌بودن آن است. ظاهر اين محصول شبيه ميخك است؛ به‌گونه‌اي كه پايين گياه ميله‌اي و انتهاي آن دندانه‌دار، پهن و قيچي‌شكل است. رنگ زعفران بايد قرمز تند باشد نه روشن و شكل كلاله‌هاي آن نيز نبايد براق باشد. اگر چند تار زعفران را در يك ليوان آبجوش بيندازيم بعد از حدود 5دقيقه نبايد رنگ تارهاي آن سفيد شود؛ اگر چنين شود زعفران تقلبي است. رنگ تارهاي زعفران در بنزين نامحلول است يعني اگر تار زعفران را در بنزين بيندازيم نبايد بنزين را رنگين كند. علاوه بر اين، اگر تارهاي زعفران را بين كاغذ كاهي بگذاريم و كمي فشار دهيم نبايد لكه چربي باقي بگذارد. در غيراين صورت به احتمال قوي، زعفران تقلبي است.