يارانه نقدي، از نخستين نوبتي كه در آذر‌ماه سال۸۹ به حساب‌ها واريز شد تا به امروز، از مهم‌ترين سوژه‌هاي خبرساز در كشور بوده و آنقدر براي جمعيت فراواني از ايراني‌ها در مركز توجه قرار دارد كه تازه‌ترين خبر‌ها و آخرين تصميم‌هاي دولت در مورد پرداخت آن، از پرمخاطب‌ترين خبرهاي رسانه‌ها ميشود. ايران را يكي از بزرگ‌ترين كشورهاي يارانه‌دهنده در جهان مي‌دانند و لااقل در مصرف سوخت‌هاي فسيلي، ركورددار دريافت يارانه هستيم. بنابراين حالا كه يارانه براي بخش زيادي از ما، موضوعي اساسي و حتي حياتي شده، بد نيست نگاهي به چند سؤال و پاسخ رايج در مورد آن داشته باشيم.
- بايد تغيير شناسنامه‌اي را اطلاع دهيم؟
منظور از اطلاعات شناسنامه‌اي، مواردي مثل تولد نوزاد، فوت اعضاي خانواده، ازدواج و... است. سازمان هدفمندسازي يارانه‌ها، اطلاعات خانوارهاي ايراني را از سازمان ثبت احوال يا مركز آمار مي‌گيرد. اعلام شده كه پانزدهم هر ماه، اطلاعات اصلاحي خانواده‌هاي ايراني در اختيار سازمان هدفمندسازي قرار مي‌گيرد و اين سازمان هم تا بيستم همان‌ماه نسبت به اعمال اصلاحات و پرداخت يارانه مطابق با شرايط جديد اقدام مي‌كند؛ البته اين به اين معنا نيست كه در اينگونه مواقع نيازي به اقدام نباشد و همه تغيير‌ها خودبه‌خود لحاظ ميشود. فقط درصورتي‌كه نوزادي در خانواده متولد شود يا خداي ناكرده يكي از اعضاي خانواده از دنيا برود، يارانه به‌صورت خودكار اضافه يا حذف ميشود. در باقي موارد بايد تغييرهاي شناسنامه‌اي را از طريق دفا‌تر پليس+۱۰ يا فرمانداري‌ها اطلاع داد. يادتان باشد نيازي به ثبت‌نام نوزاد تازه متولدشده در سامانه هدفمندي يارانه‌ها نيست و پرداخت يارانه نوزاد به‌صورت خودكار برقرار خواهد شد، البته مشروط بر اينكه والدين از دريافت يارانه انصراف نداده باشند. بعد از گذشت يك‌ماه از تولد نوزاد، با ارسال كد ملي او به سامانه پيامكي ۳۰۰۰۰۰، مي‌توان از ورود نام او به سامانه مركز آمار مطمئن شد. اگر پرداخت يارانه نوزاد به درازا كشيد، موضوع از دفا‌تر پليس+۱۰ قابل پيگيري است.
- اگر سرپرست خانواده فوت شد
درصورت فوت سرپرست خانواده، مسن‌ترين فرد خانواده به‌صورت خودكار در سامانه سازمان هدفمندسازي يارانه‌ها به‌عنوان سرپرست جديد قلمداد ميشود. اين فرد بايد نام خود را به‌عنوان سرپرست خانواده در سيستم بانكداري الكترونيكي ثبت كند و به اين منظور نياز هست كه ابتدا به يكي از شعب بانكي كه سرپرست قبلي حساب داشته مراجعه كند و ضمن اعلام فوت سرپرست قبلي، ترجيحا در همان بانك حسابي به نام خود باز كند. اين شماره حساب بايد در سامانه رفاهي وارد شود. اما همانطور كه اشاره شد، سازمان هدفمندسازي، اطلاعات خانوار‌ها را مطابق با گزارش‌هاي مركز آمار و سازمان ثبت احوال به روز مي‌كند. به روز‌شدن اين اطلاعات و ثبت رويدادهايي مثل فوت سرپرست خانواده، ممكن است اندكي زمان ببرد، بنابراين خود سازمان هدفمندسازي توصيه كرده كه سرپرست جديد خانواده كه البته بايد حتماً به سن قانوني رسيده باشد، مدارك هويتي خود و اعضاي خانواده را در دست بگيرد و همراه مستندات فوت سرپرست قبلي، به يكي از دفا‌تر پليس+۱۰ مراجعه كند. به ياد داشته باشيد كه در زمان فوت سرپرست خانواده، بانك عامل پرداخت يارانه، حساب فرد متوفي را مسدود مي‌كند و امكان برداشت از آن وجود ندارد. اما سازمان هدفمندسازي، بانك‌ها را مكلف كرده كه بعد از انتخاب سرپرست جديد، مبالغ موجود در حساب قبلي را با كسر يارانه فرد متوفي، به‌حساب جديد منتقل كنند.
- اگر سرپرست بايد تعويض شود
خانواده‌اي كه سرپرستشان به چنددليل امكان يا صلاحيت دريافت يارانه نقدي را نداشته باشد، مي‌تواند سرپرست خود را تغيير دهد. مواردي كه سرپرست را از صلاحيت خارج مي‌كند، اعتياد زنداني يا متواري بودن است. خانواده‌هايي كه سرپرستشان از دسترس خارج شده يا مبلغ يارانه را صرف موضوعات نادرستي مثل مواد‌مخدر مي‌كند، بايد به فرمانداري شهرشان مراجعه كنند. آنجا نياز به ارائه مستنداتي است كه براساس آنها سرپرست قبلي از صلاحيت خلع ميشود. بعد نامه‌اي رسمي از طرف فرمانداري صادر ميشود كه سرپرست جديد بايد آن را به پليس+۱۰ ببرد و باقي امور براي تغيير سرپرست را از آنجا پيگيري كند. از آن به بعد يارانه به‌حساب سرپرست جديد واريز ميشود و البته نبايد انتظار داشت مبالغي كه به‌حساب سرپرست قبلي واريز شده، بازگردانده شود.
- اگر خانواده جديدي ايجاد شد
هرچند مبالغ يارانه نقدي به‌حساب سرپرست خانواده‌ها واريز ميشود اما اطلاعات دقيقي از تمامي يارانه‌بگير‌ها در سازمان هدفمندسازي وجود دارد. بنابراين اگر ازدواجي صورت گيرد، براي برقراري يارانه نقدي، ابتدا بررسي ميشود كه نام اين زوج جوان در سامانه ثبت شده بوده يا خير؛ به‌عبارت ديگر اگر عروس خانم يا آقا داماد از خانواده‌هايي بوده باشند كه دريافت يارانه را كنار گذاشته و از آن انصراف داده‌اند، امكان پرداخت يارانه براي اين خانواده جديد مقدور نخواهد بود. اما با فرض اينكه هر ۲ نفر از خانواده‌هاي يارانه‌بگير هستند، بايد مدارك هويتي و سند ازدواج را بردارند و به پليس+۱۰ مراجعه كنند. يك شماره حساب بانكي از آنها خواسته ميشود و زماني نمي‌گذرد كه مبالغ يارانه آنها از خانواده‌‌هايشان جدا و مي‌شودبه‌حساب جديد و مستقلشان واريز خواهد شد.
- در زمان اتفاق نامبارك طلاق
طلاق هم يك‌جور ايجاد خانواده جديد است، بنابراين زن و مرد درصورتي‌كه پيش از طلاق يارانه دريافت مي‌كردند، بايد به پليس+۱۰ مراجعه كنند و مدارك جدايي خود را ارائه دهند. اما اين افراد اگر فرزندي داشته باشند، بايد به فرمانداري شهرشان مراجعه كنند و حكم دادگاه در مورد حضانت فرزند‌ها را نيز به همراه داشته باشند تا نامه رسمي فرمانداري در مورد تأييد حضانت فرزندان و پرداخت يارانه آنها به‌حساب پدر يا مادر صادر شود. اين نامه بايد به دفا‌تر پليس+۱۰ تحويل شود و اين دفا‌تر موظفند اطلاعات زوج‌ها را از هم تفكيك كنند و به‌عنوان ۲ خانوار جديد در سامانه هدفمندسازي به ثبت برسانند.
- انصراف از دريافت يارانه
انصراف از دريافت يارانه، به‌صورت خانوادگي انجام ميشود و مقدور نيست كه يكي از اعضا به‌صورت انفرادي فقط از يارانه خودش انصراف دهد. خانواده‌هايي كه خود را نيازمند نمي‌بينند، امكان انصراف از يارانه هميشه برايشان مهياست. كافي است سرپرست خانواده به سامانه رفاهي مراجعه كرده و كد ملي، شماره حساب و شناسه ثبت‌نام را كه در زمان اعلام درخواست برايش پيامك شده بود، وارد كند. نام او بلافاصله از گروه يارانه‌بگيران حذف ميشود.
- تغيير اطلاعات حساب
با فرض اينكه فرد يارانه‌بگير به هر دليلي مي‌خواهد اطلاعات حساب خود را تغيير دهد تا مبلغ يارانه به‌حساب او در بانك ديگري واريز شود بايد به بانكي كه حساب داشته مراجعه كرده و براي تغيير حساب يارانه، فرمي را تكميل كند اما به غير از اقدام از طريق بانك، با مراجعه به سايت رفاهي هم مي‌توان اطلاعات حساب را تغيير داد. سايت رفاهي در حال حاضر يكي براي انصراف از دريافت يارانه و ديگري براي تغيير اطلاعات حساب بانكي فعاليت دارد.
- ۳ نكته يارانه‌اي
عجله كار شيطان است اما در برخي موارد، عجله جلوي ضرر را مي‌گيرد. مثلاً در اصلاح اطلاعات مربوط به دريافت يارانه، اگر زمان از دست برود، يارانه‌هاي يكي دو‌ماه هم ممكن است از دست برود چون قواعد در پرداخت يارانه‌ها به‌نحوي است كه عطف به ماسبق نمي‌شود و اگر اصلاح اطلاعات با سرعت انجام نگيرد، نسبت به يارانه‌هايي كه در ماه‌هاي گذشته پرداخت شده، نمي‌توان مدعي بود. بنابراين اگر اصلاحي مثل تغيير سرپرست بايد صورت گيرد، بهتر است در اسرع وقت انجام شود.
بخش قابل توجهي از خدمات مربوط به يارانه‌ها، در دفا‌تر پليس+۱۰ انجام ميشود. در واقع كاري نيست كه يك يارانه‌بگير درنظر داشته باشد و اول و آخر لازم نباشد به اين دفا‌تر مراجعه كند. پس بهتر است هرگاه مشكلي با موضوع يارانه پديد آمد، به دفا‌تر پليس+ ۱۰ مراجعه شود.
پرداخت يارانه در ايران، ريشه در تاريخ دارد. از زمان صفويه كه حكومت مركزي به برخي از اصناف براي رونق كسب و كارشان كمك‌هاي مالي مي‌كرد، يارانه متولد شد و تا حالا كه دارد هدفمندسازي ميشود، ادامه يافته است. طرح هدفمندسازي يارانه‌ها از ابتدا بنا را بر اين داشت كه فقط به قشرهاي آسيب‌پذير جامعه مبلغي ماهانه بپردازد و آنچه باقي مي‌ماند را صرف موارد عمراني و فرهنگي كند. بنابراين اگر افرادي كه اموراتشان بدون اين مبالغ هم مي‌گذرد، از دريافت يارانه انصراف دهند، در واقع به عمران و رونق اقتصادي كشور و محقق شدن اين طرح كمك كرده‌اند.