به همين دليل مثل هر خريد ديگري، نخستين چيزي كه بايد معلوم باشد دليل اين كار است. بايد ببينيد در دورنماي مالي‌تان مي‌توانيد از پس قسط‌هاي آن بربياييد يا نه؟ بايد ببينيد قرار است اين وام در كجا مصرف شود.
- هدف
بدترين روش خرج كردن پول وام اين است كه آن را صرف كارهايي از جنس مسافرت و كالاهاي مصرفي كنيد يا براي چند كار كوچك مصرف كنيد؛ نمونه‌اش خريد لپ‌تاپ است. برنامه‌ريزي براي خريد كالايي بادوام يا كارهايي كه سرمايه‌گذاري براي آينده به‌حساب مي‌آيد عاقلانه‌ترين كار است. خريد خانه و راه‌اندازي كسب و كار از اين جنس است و كاري مثل خريد ماشين شخصي، بينابين به‌حساب مي‌آيد و بستگي به شرايط دارد. اما براي مستأجر جماعت، گرفتن وام به هر ميزان و با هر قسط و سودي تقريبا ضروري است. شما با گرفتن وام مي‌توانيد قرارداد رهن ببنديد و به جاي دادن اجاره، قسط بدهيد. با اين روش، در دراز مدت پول چنداني از دست نمي‌دهيد.
- ميزان
نگاهي به گذشته، حال و آينده جيب‌تان بيندازيد تا وامي كه مي‌گيريد از دهانه جيب‌تان بزرگ‌تر نباشد. براي اين موضوع، فرمول قطعي نمي‌شود داد اما بياييد يك منطق تجربي را بررسي كنيم. اگر وامي بگيريد‌كه از مجموع درآمد قطعي (حقوق ثابت و درآمدهاي متفرقه احتمالي) يك سال شما بيشتر باشد،دست به ريسك زده‌ايد. مثلا اگر درآمد معمول‌تان يك ميليون تومان در‌ماه است، به وامي در حدود 12ميليون تومان فكر كنيد. اقساط چنين وامي بسته به شرايط بانك مي‌تواند بين 300 تا 500هزار تومان باشد كه يك سوم درآمد شما يا حداكثر نيمي از آن است. از آنجا كه پس دادن وام فرايندي فرسايشي است، بعد از يك سال شيريني خرج كردن آن پول ميليوني از يادتان مي‌رود و طعم قطره‌هاي تلخ قسط به كامتان مي‌ماند. با منطقي كه در ابتداي مطلب‌گفتيم، بايد هزينه‌كرد وام به‌گونه‌اي باشد كه يا از نيمه دوره اقساط به بعد، اقساط از سود معامله حاصل از وام تأمين شود، يا ارزش افزوده ناشي از هزينه كردن وام قابل توجه باشد. براي مورد اول، مثال اين است كه شما كسب و كاري با آن راه انداخته‌ايد و براي مورد دوم هم مثال اين است كه شما به كمك وام خانه‌اي خريده‌ايد كه پس از اتمام اقساط، ارزش آن دوبرابر شده است.
- ضمانت
بانك روي چه حسابي بايد به شما اعتماد كند؟ بانك حتي اين احتمال را درنظر مي‌گيرد كه ممكن است اين معامله را يك حادثه ناگوار به هم بزند و آن وقت- دور از جان‌تان- از مرده كه نمي‌شود قسط گرفت. درست به همين دلايل پيدا كردن كسي كه به بانك ضمانت بازپرداخت وام را بدهد، سخت است. بانك براي اينكه كسي ضامن شما بشود، شرايطي دارد. ضامن مي‌تواند كارمند رسمي با فيش حقوقي باشد و بتواند از امور مالي اداره‌اش گواهي كسر حقوق بياورد؛ ضمن اينكه حقوق پايه‌اش از ميزان هر قسط شما كمتر نباشد. يك نوع ديگر ضامن از نظر بانك، كسي است كه جواز كسب معتبر با دسته چك معتبرتري دارد. مشكل هم جايي دوچندان مي‌شود كه بيشتر- به‌ويژه در مؤسسه‌هاي مالي- لااقل 2نفر ضامن مي‌خواهند. براي دريافت وام، معادل بازپرداخت نهايي آن سفته هم بايد بدهيد؛ چيزي كه فقط از بانك ملي مي‌شود تهيه كرد. البته اين ضامن‌هاي انساني براي وام‌هاي زير 10ميليون تومان است. از اينجا به بالا، ضامن بايد كالايي با ارزش مادي بيشتر از مبلغ وام داشته باشد، به همين دليل بايد سند يك ملكي به عنوان ضمانت گذاشته شود كه درصورت لزوم مشتري‌خورش خوب باشد، در طرح شهرداري نباشد و بدهي مالياتي هم نداشته باشد؛ ضمن اينكه در مدتي كه سند در رهن بانك است به خرج مشتري بايد به نفع بانك بيمه شود. غير از همه اينها، ممكن است براي وام با مبلغ بالا، وام شما را بيمه كنند! دقيق‌ترش اينكه براي دوره بازپرداخت، شما را بيمه عمر مي‌كنند. به‌طور مثال از يك وام 30ميليون توماني 550هزار تومان به‌عنوان بيمه كسر مي‌كنند. با اين تعريف كه اگر براي شما مشكلي از جنس مرگ پيش آمد، به جاي ضامن‌ها، بيمه بازپرداخت وام را متقبل شود.
- بانك و مشتري بدحساب
پس دادن قسط‌هاي وامي كه گرفته‌ايد نياز به يك برنامه‌ريزي ساده اما منظم دارد. بانك‌ها سررسيد اقساط را با تاريخ دريافت وام تعيين مي‌كنند. يعني اگر سيزدهم‌ماه اصل وام را دريافت كرده باشيد، تا اطلاع ثانوي اين عدد 13گريبان شما را رها نمي‌كند. اما مهم‌تر اينكه، آخر يا اول برج، بهترين زمان براي حساب و كتاب است و ممكن است تا روز فرضي سيزدهم كلي مورد اضطراري پيش بيايد و پول‌هاي نداشته را خرج كرده باشيد؛ روالي كه اگر در نخستين فرصت جبرانش نكنيد، با دردسر برگه‌هاي عقب افتاده قسط مواجه مي‌شويد؛ برگه‌هايي كه به 3تا كه برسند، هر لحظه ممكن است آبروي‌تان را به باد بدهند. بسته به سعه صدر بانك‌ها كه در مورد مؤسسه‌هاي مالي كمتر است، آنها اول به‌خودتان زنگ مي‌زنند و تهديد مي‌كنند كه اگر در نخستين فرصت با جيب پر خدمت‌شان نرسيد، خودشان خدمت‌تان مي‌رسند و به كسي كه به بانك ضمانت‌تان را كرده زنگ مي‌زنند و در نخستين فرصت از راه‌ها‌ي قانوني پولشان را مي‌گيرند. در اين شرايط، حتي گاهي بدون اطلاع ضامني كه كارمند دولت است و براي ضمانت گواهي كسر حقوق به بانك داده، از طريق مكاتبه با امور مالي اداره‌شان از حقوق او معادل قسط عقب افتاده برداشت مي‌كنند و شما مي‌مانيد و شرمندگي و بدحسابي.
- شرع و خريد و فروش وام
واگذار كردن امتياز وام به ديگران قبل از گرفتن آن و گرفتن پولي به‌ازاي آن اشكالي ندارد. مشابه كاري كه مدت‌هاست در مورد امتياز وام 18ميليوني بانك مسكن انجام مي‌شود و حتي خود اين بانك اين كار را مديريت مي‌كند. شما مي‌توانيد امتيازتان را به كس ديگري بفروشيد تا او براساس مقررات بانكي وام بگيرد و مسئوليتش را هم بپذيرد. اما بعد از اينكه كسي وام را گرفت، نمي‌تواند آن را براي كاري غير از دليلي كه وام گرفته (مثلا خريد خودرو) مصرف كند يا به يكي ديگر بفروشد. دليلش هم اين است كه وام‌هاي بانكي غالبا قرض‌الحسنه نيستند بلكه معامله بانكي هستند كه در آن بانك براي راه‌افتادن كار شما در زمينه خاصي با مشتري همراهي مي‌كند، به همين دليل اين معامله را بايد طبق همان قرارداد اوليه انجام داد.
- سود بانكي بر چه اساسي است؟
وقتي راست و دروغ، بانكي به شما مي‌گويد سود وامش 12درصد است، يعني چه؟ براي حل اين مسئله يك مثال واقعي مي‌زنيم. شما يك وام 7ميليوني با سود 12درصد و مدت زمان بازپرداخت 48ماه مي‌گيريد، با اين حساب، مبلغ اقساط ماهانه شما 184/336تومان و جمع پرداخت‌هاي 48ماهه‌تان 88/848/166 تومان مي‌شود؛ يعني حدود يك ميليون و 850 هزار تومان بيشتر از مبلغ وام پس داده‌ايد. در موارد مشابه، اگر مي‌خواهيد از حساب و كتاب‌ها سردر بياوريد، سري به اين لينك Http://bmi.ir/fa/lown.aspx در وب سايت بانك ملي ايران بزنيد تا براي حالت‌هاي مختلف و براساس نوع قراردادتان با بانك مبلغ قسط، پرداخت نهايي و سود وام را به‌صورت هوشمند برايتان محاسبه كند.