خوب خاطرم هست كه براي نخستين بار 7 سال پيش بود كه اسمش را شنيدم و تصميم گرفتم براي ديدن او به مسجد بروم. مسجد امام حسن مجتبي(ع) خيلي بزرگ نبود ولي جمعيت پهلو به پهلوي هم و تا جلوي در ورودي نشسته بودند و منتظر امام جماعت خود تا بيايد و نماز مغرب و عشا را اقامه كند. وقتي صداي صلوات فضاي مسجد را پر كرد و همه از جا بلند شدند ديدمش؛ نورانيت خاصي در چهره‌اش موج مي‌زد كه كمتر ديده بودم و شيريني بودن در كنار مردي كه سال‌ها بر مسير تقوا قدم گذاشته و هم نامش عزيز است و هم خودش، هنوز در وجودم است. مرحوم آيت‌الله عزيز خوشوقت مردي بود كه به گفته علامه طباطبايي راه‌هاي آسمان را بهتر از راه‌هاي زمين مي‌شناخت و با خود گنجينه عظيمي از حكمت و معرفت را حمل مي‌كرد. او نه‌تنها در قامت يك استاد اخلاق و عرفان موفق بود بلكه به‌عنوان امام‌جماعت مسجدي نه چندان بزرگ در تهران توانسته بود نقش خود را به خوبي ايفا كند و رابطه‌اي عميق با مأمومين خود برقرار كند تا جايي كه حتي برخي از اهالي مسجد براي ساده‌ترين مسائل خود هم از او كسب تكليف مي‌كردند. اما نقش مرحوم خوشوقت به‌عنوان امام‌جماعت چه بوده و او چگونه عمل مي‌كرد كه اينطور اهالي مسجد و محل شيفته او بودند؟
مرحوم آيت‌الله خوشوقت پيش از آنكه يكي از عرفاي تشيع باشد يكي از ائمه جماعات مساجد تهران بود. او خود در مسير تقوا قدم نهاده بود و شاگردان بسياري را در مسجد امام حسن مجتبي(ع) تربيت كرد كه اين نشان از نفوذ معنوي اين مرد عرصه عرفان عملي بر شاگردان و اهالي مسجد داشت. حجت‌الاسلام جواد بنايي كه خود پيشنماز يكي از مساجد تهران است و سال‌ها محضر آيت‌الله خوشوقت را درك كرده، از ايشان در مقام امام‌جماعت مسجد اينطور مي‌گويد:«امام جماعت بايد علاوه بر جاذبه‌هاي اخلاقي و رفتاري جاذبه‌هاي ويژه‌اي از نظر ظاهري داشته باشد، جذابيت مي‌تواند افراد را به‌شدت تحت‌تأثير قرار دهد. قطعا بين جذابيتي كه با خريد لباس‌هاي گران و فخرفروشي به‌دست مي‌آيد با جاذبه‌اي كه امام‌جماعت بر اثر عبادت مخلصانه خدا به‌دست آورده است تفاوت وجود دارد. مرحوم آيت‌الله خوشوقت به‌خاطر تعبد و اخلاص زياد بود كه چنين جاذبه‌اي از سوي خدا به ايشان عطا شده بود». او كه اين معنويت را در برخورد اول با آيت‌الله خوشوقت ديده است ادامه مي‌دهد:«براي نخستين بار كه به مسجد امام حسن مجتبي(ع) آمدم 20دقيقه قبل از اذان بود و خوب خاطرم هست برخلاف مساجد ديگر جوان‌هاي زيادي مشغول نمازهاي نافله بودند و جلوي مسجد جا نبود. همينطور كه مبهوتانه به در و ديوار مسجد نگاه مي‌كردم ديدم پيرمردي روحاني با عصايي كه سنگيني علمش را به دوش مي‌كشيد وارد مسجد شد. همه برگشتند عقب را نگاه كردند، بعضي بلند شدند و براي تبرك دستي به عباي بنده عزيز خدا مي‌كشيدند اما ابهت شخصيت ايشان اجازه نزديك شدن به من نداد. به احترام ايستادم تا حاج آقا خوشوقت وارد محراب شدند. آيت‌الله خوشوقت نه‌تنها عادل بود بلكه اتقي و اورع و ازهد هم بود. من واقعا مانند نمازهاي مرحوم آيت‌الله خوشوقت را جاي ديگري نديدم و هنوز هم حسرت مي‌خورم كه چرا نمي‌توانم به‌عنوان امام‌جماعت قدمي در مسيري كه ايشان رفته به درستي بردارم».
- مسجد متن است نه حاشيه
امام صادق(ع) در حديثي مي‌فرمايند «امر شده است كه ما احترام مسجد را نگه‌داريم و مسجد را بزرگ شماريم زيرا كه خانه خدا در روي زمين است» در اين عصر وظيفه بزرگ نگه‌داشتن مساجد برعهده امام جماعت مسجد است و به نوعي طلوع و غروب هر مسجدي به او وابسته است. مرحوم آيت‌الله خوشوقت تقريبا خود را وقف مسجد كرده بود و در اين زمينه علي جعفري كه سال‌ها شاگرد او بوده مي‌گويد:«آيت‌الله خوشوقت مسجد را متن زندگي خود قرار داده بود. اينطور نبود كه فقط براي نماز به مسجد بيايند و بعد هم بروند و ديگر كاري نداشته باشند. من خيلي از مساجد را ديده‌ام كه امام‌جماعت تنها براي نماز مي‌آيد مسجد. حتي خاطرم هست كه يك‌بار از خود حاج آقا درباره موفقيت يك امام جماعت پرسيدم كه ايشان اينطور گفت: اول بايد تقوا داشته باشد اما مهم‌تر از آن اين است كه اگر امام جماعتي منبع درآمد خود را نماز براي مأمومين قرار دهد ابتداي سقوط فرهنگي و معنوي اوست. حاج آقا مي‌گفتند كه من روزي كه به اين مسجد آمدم با خدا عهد كردم كه هيچ طمعي به پول مردم نداشته باشم كه خداوند هم به لطف خود، من را از پول مردم بي‌نياز كرد».
در منظومه فكري آيت‌الله خوشوقت كمك به خلق از اهميت ويژه‌اي برخوردار بود و تا جايي اين مسئله اهميت داشت كه او حاضر مي‌شده خستگي چند روز كار و مسافرت را به تن بخرد ولي مردم منتظرش نمانند. شاهد اين مدعا هم سخنان آيت‌الله صفايي بوشهري، امام جمعه بوشهر درباره آيت‌الله خوشوقت است:«مرحوم آيت‌الله خوشوقت در طول هفته كه تهران تشريف داشتند، 3 وعده نماز را در مسجدشان اقامه مي‌كردند و بعد از هر نماز، مي‌نشستند در خدمت مؤمنين و به پرسش‌هاي آنان پاسخ مي‌دادند. در منزلشان هم قبل و بعد از نماز پذيراي دوستان نزديك بودند و نشست‌هايي با آنها داشتند. برنامه دعاي كميل در مسجد و برنامه ختم صلوات هم از برنامه‌هاي هفتگي ايشان در تهران بود. سفر هفتگي به قم در حدود ۶۰ سال از برنامه‌هاي ثابت ايشان بود. گاهي شرايط آمدن به قم سخت بود، اما ايشان خدمت به حوزه علميه و مؤمنين و سختي‌ها را به جان مي‌خريدند. بعد از پايان برنامه‌ها هم به سمت تهران حركت مي‌كردند كه به نماز مغرب و عشا برسند و دعاي كميل را در خدمت مردم تهران باشند. گاهي ما به سبب بدي آب و هوا ايشان را از برگشتن به تهران منع مي‌كرديم، اما ايشان مي‌گفتند: مؤمنين شب‌هاي جمعه در مسجد جمع مي‌شوند و من بايد بروم».
- او به ما مشتاق بود
رابطه‌اي كه بين امام و مأموم برقرار مي‌شود بسيار مهم است و اينجاست كه ميزان نفوذ آيت‌الله خوشوقت خود را نمايان مي‌كند، سعيد كيايي از نمازگزاراني است كه سال‌هاي زياد در مسجد امام‌حسن‌مجتبي(ع) حضور داشته و اين رابطه را به خوبي درك كرده است؛ «آقاي خوشوقت هميشه براي همه وقت داشت و انگار هيچ موقع خسته نمي‌شد؛ بعد از نماز هميشه مي‌نشست و به سؤالات جوانان و ساير نمازگزاران پاسخ مي‌داد و حتي اگر تا نيمه شب هم طول مي‌كشيد باز در مسجد را نمي‌بستند تا اگر كسي كار مهمي داشت بتواند وارد مسجد شود و خود ايشان هم به سؤالات پاسخ مي‌دادند. نكته‌اي كه براي همه مشهود بود و بنده هم به وضوح شاهد آن بودم اين بود كه در سؤالات و مشاوره‌هايي كه با مردم داشتند خيلي دقت مي‌كردند. با يك بصيرت و نگرش دروني و ديد خاصي براي مردم وقت مي‌گذاشتند. شايد بشود تعبير به شهود يا درك باطني كرد. براي مثال چند نفر مي‌آمدند و يك سؤال ثابت را از حاج آقا مي‌پرسيدند ولي پاسخ هر كدام فرق مي‌كرد. جالب هم اينكه همه آنها راضي بودند و مي‌گفتند هماني شد كه حاج آقا فرمود. يعني با يك ديد و نگرش خاصي پاسخ‌ها را مي‌دادند. كسي برايم تعريف مي‌كرد كه يك سؤال را به اسامي مختلف حتي با نام خانم‌ها از حاج‌آقا پرسيده بود؛ حالا يا براي اينكه خيالش راحت شود يا مي‌خواست حاج آقا را امتحان كند. يك‌بار كه به‌صورت حضوري همان سؤال را از استاد پرسيد پاسخ دادند كه جواب را چندبار بگويم مگر پاسخ‌ات را نداده‌ام!؟ اين در حالي بود كه حاج‌آقا او را نمي‌شناخت». اگرچه ارتباط با جوانان مهم‌ترين ويژگي آيت‌الله خوشوقت بود اما باز او از بقيه اقشار هم غافل نبود. آقاي كيايي در اين‌باره مي‌گويد: «ايشان نسبت به بچه‌هاي كوچك بسيار حساس بودند و هميشه سفارش مي‌كردند كه به شلوغي و بازي آنها در مسجد كسي كاري نداشته باشد. اعتقاد قلبي داشتند كه كودكان بايد در مسجد حضور داشته باشند ولو براي بازي، تا در كنار اين بازي با قرآن و معارف خو بگيرند. حتي نسبت به حرف زدن خانم‌ها موقع سخنراني هم ايراد نمي‌گرفتند. اتفاقا همين مسئله باعث شد كه خيلي سريع خانم‌ها متوجه اشتباه خودشان بشوند و وقتي مي‌ديدند كه حاج آقا سخنانش را ادامه مي‌دهد سكوت مي‌كردند و اگر كسي هم سر و صدا مي‌كرد خودشان او را به سكوت دعوت مي‌كردند».
محمد رسولي، دانشجوي جواني است كه مرحوم آيت‌الله خوشوقت را از مراسم شب‌هاي قدر شناخته است و هنوز هم هر از چندگاهي براي نماز به مسجد مي‌آيد تا ياد آيت‌الله خوشوقت را در دلش زنده نگه دارد. وقتي پاي صحبت‌هايش مي‌نشيني هنوز هم از به روز بودن آيت‌الله خوشوقت متعجب است؛ «آيت‌الله خوشوقت به خيلي از مسائل روز سياسي، اقتصادي، اجتماعي و حتي پرونده هسته‌اي ايران آگاهي داشت و انگار همه اخبار را دنبال مي‌كرد. همين باعث شده بود كه اينطور جوانان جذبشان بشوند و از حضورشان استفاده كنند. بعد از رحلت آيت‌الله حاج آقا مجتبي تهراني و مرحوم آيت‌الله خوشوقت كه هر دو از اساتيد اخلاق تهران بودند من شخصا اين معنويت را در نمازها و جلسات درس آيت‌الله جاودان ديدم. از ويژگي‌هاي جلسات اخلاق استاد جاودان مي‌توان به كاربردي بودن، به روز بودن و جنبه اجتماعي و غيرانفعالي مباحث مطروحه در اين كلاس‌ها اشاره كرد. اكثر مطالبي را كه اين معلم اخلاق در حوزه سبك زندگي اسلامي شرح مي‌دهد، علاوه بر اخلاق فردي شامل كاركردهاي اجتماعي نيز مي‌شود، مثلا اگر ايشان بخواهد از گناهي مثل «دروغ» بگويد، صرفا به جنبه فردي بودن اين گناه بسنده نمي‌كند و آن را در شئونات اجتماعي مانند كسب و كار بسط داده و مضرات آن در جامعه را نيز بيان مي‌كند. اين ويژگي يكي از همان مواردي است كه باعث جذب و علاقه‌مند‌تر شدن قشر جوان به منبرهاي ايشان مي‌شود».
با وجود اين، نگه داشتن اين درخت معرفتي كه در مسجد امام حسن مجتبي(ع)، ريشه دوانده و سال‌ها براي آن زحمت كشيده شده است امروز بر دوش طلبه‌اي جوان است كه هم از شاگردان آيت‌الله خوشوقت بوده و هم امام جماعت فعلي مسجد است؛ اگر چه خود او هم مانند استادش بسيار كم صحبت است و حاضر به گفت‌وگو نمي‌شود اما اهالي مسجد او را در قامت جواني‌هاي آيت‌الله خوشوقت مي‌بينند و همه دعا مي‌كنند كه مانند استادش در مسير حق گام بردارد و عاقبت بخير شود.
- سنت‌هاي حسنه آيت‌الله خوشوقت در مسجد امام حسن(ع)
وقتي خيابان شريعتي را به سمت پيچ شمران حركت كنيد، نرسيده به خيابان طالقاني، مسجد امام حسن‌مجتبي(ع) به چشم مي‌خورد كه اگرچه خيلي بزرگ نيست اما هنگام نماز صف‌هاي نماز جماعت كاملا پر است. نزديك به 40سال امامت اين مسجد بر عهده آيت‌الله خوشوقت بود كه در اين مدت به‌خاطر فعاليت‌هاي او، مسجد به كانون رفت‌وآمد جوانان انقلابي تبديل شده است. مهم‌ترين برنامه مسجد، زمان حيات آيت‌الله خوشوقت، جلسات پرسش و پاسخ جوانان بود كه گاهي تا پاسي از شب طول مي‌كشيد و امروز در نبود ايشان جلسات تعطيل شده است اما همچنان جلسات ختم صلوات كه معمولا جمعه‌ها برگزار مي‌شد برقرار است و هزاران صلوات براي شادي روح او فرستاده مي‌شود. از ديگر برنامه‌هاي مسجد كه پايه‌ريزي آن توسط خود مرحوم آيت‌الله خوشوقت انجام شده بود خواندن زيارت عاشورا بعد از نماز صبح است كه هر روز بساط صبحانه نيز برپاست تا شركت‌كنندگان در مراسم براي تبرك لقمه‌اي نان و پنير هم بخورند. همينطور مراسم عزاداري امام حسين(ع)، شب‌هاي جمعه و جمعه شب‌ها در مسجد برقرار است كه باز از سنت‌هاي مرحوم خوشوقت است. اينها در كنار ساير برنامه‌هاي بسيج مسجد است كه براي جذب جوانان و نوجوانان صورت مي‌گيرد. اردوهاي تفريحي و علمي، كلاس‌هاي قرآن و تفسير نهج‌البلاغه و صحيفه سجاديه نمونه‌هايي از اين فعاليت‌هاست كه آيت‌الله خوشوقت در زمان حياتش همواره بر آنها تأكيد داشته تا قشر جوان بتوانند در كنار معنويت به تفريحات سالم هم بپردازند.
- انطباق حرف و عمل
حجت‌الاسلام حسين ابراهيمي؛ مدير سابق مركز رسيدگي به امور مساجد
نقش امام جماعت در مسجد، نقش محوري است و از همين منظر امام(ره)، مقام معظم رهبري و مراجع عظام تقليد اكثرا بر اين مورد تكيه دارند كه مديريت و رهبري مسجد بر عهده امام جماعت است. تجربه هم نشان داده كه امام جماعت مومن، خالص، مدير و مدبر مي‌تواند مسجد را ارتقا دهد و جذابيتي را به‌وجود بياورد كه همواره مسجد از رونق خوبي برخوردار باشد. امام جماعت خوب نه‌تنها در مسجد بلكه در شعاع چند كيلومتري مسجد نيز تأثير‌گذار است و اين موضوع درخصوص رفتار امام جماعت اهميت ويژه‌اي پيدا مي‌كند. امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «كونوادعاةالناس بغيرالسنتكم» مردم را با عمل دعوت به اسلام كنيد. بر اين مبنا روحاني‌اي در مسجد موفق است كه هميشه در خدمت مردم و در دسترس باشد، مردم بتوانند بي‌پرده با او حرف بزنند و همه نوع مشكلات‌شان را با وي در ميان بگذارند. ما شاهديم كه وقتي در هر شهري، منطقه‌اي و محله‌اي يك عالم عامل مخلص وجود داشته كه آشنا به معاني بلند اسلامي بوده آن منطقه را متحول كرده و سال‌ها بعد از او هم، روش‌هاي او همچنان براي مردم يك سنت حسنه شده است. مرحوم آيت‌الله خوشوقت هم شخصيتي عارف و اخلاق‌مدار بود. نفس اين مرد بزرگ هوي و هوسي نداشت و هيچ موقع به‌دنبال مسئله‌اي جز رضاي خدا نبود. من قبل از اينكه ايشان به‌عنوان يك شخصيت عارف اخلاقي در جامعه شناخته شوند با او آشنا بودم.بعدها كه ايشان در مسجد امام حسن مجتبي(ع) استقرار پيدا كردند آثار بسيار زيادي از ايشان به جا ماند و چهره‌هاي سرشناس و دلباخته‌اي را پرورش دادند. مسجد ايشان كوچك بود اما خود ايشان روح بسيار بزرگي داشتند كه باعث مي‌شد افراد از نقاط دور دست در اين مسجد حضور پيدا كنند و مسجد معني واقعي خودش را پيدا كند كه محل كسب علم و دانش به همراه معرفت باشد. نسل جوان يكي از مخاطبان اصلي جلسات ايشان بودند. همت بلند و كم‌نظير در تربيت نفوس مستعد رشد از ويژگي‌هاي ايشان بود. جواناني كه در مسجد و پاي منبر او مي‌نشستند با مسير تقوا آشنا مي‌شدند و طبيعتا وقتي آن را در رفتار استاد مي‌ديدند تأثير عجيبي بر آنها مي‌گذاشت.