ممكن است حتي كودك بعد از يادگيري راه رفتن با نخستين مانع بزرگ كه روبه‌رو شود، شيوه راه‌رفتن را فراموش كند و كمك بخواهد و حتي گاهي به‌خاطر تحت‌تأثير قرار دادن شما، لجبازي كند و خود را عمدا به زمين بزند. كودكان به سن 5سالگي كه نزديك مي‌شوند مشتاق مدرسه مي‌شوند اما وقتي زمان درس خواندن واقعي آنها مي‌رسد گاهي ممكن است آنطور كه شما انتظار داريد موفق نباشند. گاه در چنين شرايطي خانواده يا معلم هم سريع از برچسب افت‌تحصيلي استفاده مي‌كنند. براي آنكه بدانيد كودكي دچار افت تحصيلي شده است يا نه در ابتدا چند احتمال را بايد بررسي كنيد: اگر فرزند شما در سال اول تحصيل در هر مقطعي مانند ابتدايي، راهنمايي يا دبيرستان و حتي دانشگاه است، ممكن است ضعف او به‌دليل شرايط جديد و شيوه‌هاي تازه‌اي باشد كه محيط از او انتظار دارد ولي او هنوز با آن هماهنگ نشده است. اين افت تحصيلي واقعي نيست بلكه زمين‌خوردن‌هايي است كه راه رفتن درست را به فرد مي‌آموزد.
- چرا اينطور مي‌شود؟
گاهي بررسي پدر و مادرها و متخصصين نشان مي‌دهد كه دانش‌آموز به‌طور واقعي دچار افت تحصيلي شده است، در اين صورت احتمالا يكي از اين عوامل خودنمايي كرده و منجر به افت تحصيلي شده است:
1-مهم‌ترين دليلي كه مي‌تواند افت تحصيلي را پيش بياورد مشكلات عاطفي بچه‌ها در خانه يا مدرسه، انگيزه ناكافي، عدم‌پشتكار، كمبود اعتماد به نفس و خودباوري است.
2-سهم شرايط اجتماعي و اقتصادي را نمي‌توان ناديده گرفت. گاهي اوقات فقر مانع استفاده از امكانات آموزشي و از بين رفتن آرامش روحي مي‌شود.
3-شــرايـــط آمــوزشي و امكــانــات تحصيلي نيز تأثيرگذارند. برخي مدرسه‌ها به‌خاطر شيوه‌هاي سختگيرانه خود، بهادادن بيش از حد به نمره و فضاي رقابتي، اجبار براي نوشتن تكاليف فراوان و ناهماهنگ با توانايي و حوصله دانش‌آموز و محيط خشك و غيرصميمي موجب افت تحصيلي مي‌شوند.
4-شرايط بدن و فيزيولوژيك دانش‌آموز عامل مؤثر بعدي است. درس خواندن در شرايطي كه بيماري، ضعف، گرسنگي و خواب ناكافي وجود داشته باشد سخت مي‌شود و فرصت بروز بهتر توانايي‌ها را به دانش‌آموزتان نمي‌دهد.
5-اختلالات يادگيري و ناسازگاري‌هاي رفتاري يعني ممكن است بعد از چند سال دست و پنجه‌نرم كردن دانش‌آموز با اختلالات يادگيري مثل نارساخواني، ديكته نويسي، رياضي و... در شرايط جديد و با سخت‌تر شدن درس‌ها، مشكلات وضعيت او بيشتر بروز كند و اين اختلالات كه درمان‌شدني هم هستند مانع پيشرفت او شده باشد. در كنار اين، دانش‌آموزاني كه رفتارهايي مانند بيش‌فعالي، پرخاشگري، كمرويي شديد و... دارند نمي‌توانند توانايي خود را آنطور كه هستند بروز دهند و لازمه حل اين افت تحصيلي‌ها در نخستين قدم، حل اين مشكلات است.
براي كمك به دانش‌آموزي كه دچار افت تحصيلي شده است، از اين راه‌ها كمك بگيريد:
بچه‌ها ممكن است به‌راحتي بتوانند براي شما از شرايط جديدشان صحبت كنند اما لازمه اين همكاري اين است كه مانند يك بازپرس يا قاضي نخواهيد به حرف آنها گوش كنيد. به او اطمينان دهيد كه در هرحال برايتان عزيز است و شما هم قبلا افت تحصيلي را تجربه كرده‌ايد يا اگر اينگونه نبوده از تجربه دوستان و آشنايان خود بگوييد. اما ممكن است فرزندتان خودآگاهي اين را نداشته باشد كه چرا وضع تحصيلي او تغيير كرده يا نخواهد با شما صحبت كند. در اين صورت با توجه به شرايط محيط و مدرسه‌اي كه عنوان شد، فضاي خانه و مدرسه را مرور و تا حد امكان به حل مشكلات محيط كمك كنيد تا اگر مشكل توسط محيط ايجاد شده، با تشخيص درستي به فرزندتان كمك كنيد.
اما اگر با توجه به همفكري شما و متخصصين محيط خانه و مدرسه هيچ مشكلي ندارد، مي‌توانيد عوامل زير را بررسي و به بهبود آن كمك كنيد:
اگر بچه‌ها ندانند چرا بايد درس بخوانند يا خانه و مدرسه به‌خاطر اصرار‌هاي خود، كاري كرده باشند كه دانش‌آموز فكر كند به‌خاطر ديگري درس مي‌خواند، ممكن است ميل به درس خواندن نداشته باشد. پس به وسيله گفت‌وگو، بازي، قصه و نمايش با كمك بچه‌ها به تعريف دوباره‌اي از فوايد درس خواندن و نتايج آن با توجه به سن او بپردازيد.
گاهي ريشه بسياري از مشكلات ازجمله افت تحصيلي را بايد در كمبود اراده، اعتماد به نفس و خودباوري پيدا كرد. مي‌توانيد در فضايي شاد كه نخواهيد دائم در حال يادآوري به فرزند خود باشيد، به كمك فرزندتان برنامه‌ريزي و 2ناظر براي سركشي آن انتخاب كنيد. ناظر اول خود كودك مي‌تواند باشد و در مرحله اول از او بخواهيد كه هر شب به درستي به برنامه روزانه‌اش كه آن را ثبت كرده است نمره دهد و آن را در اختيار شما قرار بدهد تا شما هم به آن نمره بدهيد. به مرور سركشي خودتان را فاصله دار كنيد. به فرزندتان احترام بگذاريد و به فكر كشف ساير توانايي‌ها غيراز تحصيل او باشيد تا به اعتماد به نفس و خودباوري او كمك كنيد. بچه‌ها مي‌توانند موضوعي را كه تازه ياد گرفته‌اند به شما يا ديگري هم ياد بدهند و شما به مقام علمي او آفرين بگوييد. نظارت بر يادگيري مفاهيم ساده‌تر فرزند كوچك‌تر، تشويق‌هاي گاه‌گاه اما با ارزش (مادي، معنوي)، تمرين مراقبت از گياهان يا حيوانات خانگي و مسئوليت‌هاي دوست‌داشتني براي بچه‌ها مي‌تواند مثال‌هايي باشد كه به افزايش اراده، اعتماد به نفس و خودباوري آنها كمك كند. فراموش نكنيد فرزند شما مانند خودش خلق شده است و نبايد تفاوت‌هاي فردي او با ديگران را ناديده گرفت و از او انتظار داشت كه مثل ديگري شود يا آرزوهاي ناكام شما را برآورده كند؛ همانطور كه شما در كودكي اين را نمي‌پسنديديد.
براي استفاده از برچسب افت تحصيلي، نخستين قدم، دانستن تعريف آن است. افت تحصيلي به معني وجود فاصله معني‌دار بين توانايي‌هاي نهفته دانش‌آموز و وضعيت تحصيلي او است اما حتي دانستن اين تعريف هم كافي نيست.
اگر پدر و مادر تعريف‌درستي از توانايي فرزند خود نداشته باشند، ممكن است با گذشت زمان و سخت‌شدن دروس به فكر افت تحصيلي فرزندشان بيفتند درحالي‌كه دشواري شرايط جديد و عدم‌تطابق آن با توانايي بچه‌ها، وضعيت جديدي از توانايي فرزند را به پدر و مادر نشان داده است. ممكن است نگراني شما از افت تحصيلي در حقيقت مواجه شدنتان با وضعيت واقعي توانايي فرزندتان باشد و اين موضوع نيز جاي نگراني ندارد چراكه هر بچه‌اي در حوزه خاصي با استعداد است و اين فقط وظيفه شما را براي كشف توانايي فرزندتان يادآوري مي‌كند.
- اين نكته ها را به خاطر داشته باشيد
افت تحصيلي اتفاقي يكباره و يك‌شبه نيست، همانطور كه حل آن زمان مي‌برد. گاهي آگاهي پدر و مادرها مي‌تواند دردسر حل يك مشكل را قبل از بروز آن كم كند و يا درصورت مواجهه با آن، قدرت حل مسئله آنها را بهبود دهد.
پيشنهاد‌هاي زير مي‌تواند به پيشگيري از افت تحصيلي كمك كند:
*بي اشتهايي تحصيلي كه از بي‌انگيزه شدن بچه‌ها خبر مي‌دهد مي‌تواند براي هر دانش‌آموز و با هر شرايطي پيش بيايد. پس نگران‌كننده نيست و قابل حل است.بي‌انگيزگي اغلب درشرايطي پيش مي‌آيد كه فرزند ارزش كار خود را نداند. پس مي‌توانيد از امروز از دانش بچه‌ها در زندگي روزمره‌تان مثل خريدها، حسابرسي كارهاي اداري‌تان، دخل و خرج خانه، تعميرات و... كمك بگيريد و با عملي كردن دانستني‌هاي آنها به درك ارزش علم و ماندگاري آن كمك كنيد. اين به معني آن است كه هميشه پول خرج كردن راه پيشگيري يا حل مشكلات نيست.
*بخش ديگري از بچه‌ها زماني انگيزه خود را از دست مي‌دهند كه دچار ناكامي‌هاي پي در پي مي‌شوند مثلا بارها گرفتن نمره كم در آزمون رياضي آنها را بي‌انگيزه كرده است يا فكر مي‌كنند كه حل اين شرايط دست آنها نيست. براي چنين شرايطي هماهنگي خانه و مدرسه مثل هميشه راهگشاست. گاهي مي‌توانيد به اين بچه‌ها تكليف‌هاي ساده‌اي بدهيد كه موفقيت را تجربه كنند. يادآوري هرباره موفقيت يا شكست و دليل دروني آن مثل «آفرين تلاشت نتيجه داد» يا «فكر كنم تلاش بيشتري براي نمره بهتر مي‌خواستي» و... مي‌تواند به كودك يا نوجوان بياموزد كه ما مسئول موفقيت و شكست خود هستيم و شرايط قابل تغيير است.
*به غيبت فرزندتان و حضور هميشگي او در مدرسه اهميت بدهيد.
*در يادگيري فرزندتان دخالت غيرمستقيم داشته باشيد و فضاي آرامي را براي درس خواندن او آماده كنيد.
*انتظارات خود را مديريت و رابطه صميمي با بچه‌ها برقرار كنيد تا درصورت نياز بتوانيد به كمك آنها برويد.
*اگر بازي كردن و تماشاي تلويزيون و... وقت فرزندتان را بيش از حد مي‌گيرد، استفاده از اين تفريحات را در برنامه‌ريزي روزانه او بگنجانيد اما آن را منوط به انجام تكليف‌اش كنيد.
*به ارتباط فرزندتان با دوستان خوب و درسخوان اهميت بدهيد.
*جلسات آموزشي مدرسه را جدي بگيريد تا فرزندتان احساس رهاشدگي نكند و خود هم مطابق سن فرزندتان از اتفاقات مربوطه مطلع شويد.
*به كمك بچه‌ها يك نمودار پيشرفت درست كنيد و بدون آنكه در مورد آن داوري كنيد آن‌را پشت دركمد او نصب كنيد.
*استفاده از آزمون‌هاي ماهانه كه توسط مدارس برگزار مي‌شود مي‌تواند براي دانش‌آموزاني كه به تحرك بيشتر آموزشي نياز دارند كمك كند.
اگر بخواهيم از سيستم نمره‌دهي خداوند و ارزشيابي دين اسلام ملاكي براي كمك به حل مشكل افت تحصيلي پيدا كنيم، مي‌توانيم توجه به تلاش به جاي نتيجه و اهميت حفظ حرمت فرد حتي درصورت خطا كردن را تمرين كنيم. اگر اسم كم كاري تحصيلي را حتي بتوان خطا گذاشت باز هم اخطار پي در پي و در حضور جمع مي‌تواند به روحيه جبران و تلاشگري بچه‌ها آسيب بزند. از طرف ديگر دانش‌آموزي ممكن است با صرف 30دقيقه زمان، نمره 20بگيرد و دانش‌آموز دوم با صرف 2ساعت زمان به نمره 17برسد. اگر توجه خانواده و مدرسه به تشويق نفر اول محدود شود و ارزش بالاتر تلاش نفر دوم را ناديده بگيرد و يا با نخستين نتيجه غير دلخواه به توبيخ نفر دوم بپردازد مي‌تواند مسير پيشرفت آينده نفر دوم را سد كند. بهتر است به جاي نمره محوري، تلاش بچه‌ها را مورد احترام قرار بدهيم تا علاوه بر افزايش روحيه تلاش آنها كه مي‌تواند از افت تحصيلي جلوگيري كند، به آنها بياموزيم به تلاش پدر و مادر براي خانواده حتي اگر مطابق ميل آنها نباشد، احترام بگذارند.