فقط بايد حفره‌اي ايجاد كرد و ريشه‌هاي رونده نهالي را در آنجا داد تا سال‌ها بعد درخت خوش قد و بالايي پديد آيد و بخشي از طراوت و سيستم تنفسي شهرمان شود. درخت را در هر زماني مي‌توان كاشت اما كارشناس‌ها بهترين زمان را اسفند‌ماه مي‌دانند. اين مطلب كه به كمك مهدي شعباني، كارشناس و توليدكننده گل و گياه تهيه شده، راهنماي سريعي است در مورد اينكه در شهرهاي بزرگ چگونه ريشه‌هاي يك نهال را به خاك بسپاريم و چه كنيم تا اين نهال بگيرد و به مجموعه درخت‌هاي شهرمان افزوده شود.
- زمان مناسب كاشت كي است؟
هفته‌اي از اسفند‌ماه كه با نام هفته درختكاري نامگذاري شده، زمان خوبي براي كاشت درخت است. مي‌گويند كه نهال را هنگامي‌كه خواب است بايد كاشت تا وقتي‌كه بيدار شد، ريشه‌هاي خود را توي خاك ببيند و سر حال بيايد. فاصله كاشتن نهال تا بيدار شدن آن نيز نبايد زياد باشد كه يخ بزند. بنابراين اسفند‌ماه و روزهاي آغازين بهار، بهترين زمان براي كاشت نهال است. اين اتفاق بهتر است در روزي بيفتد كه باد چنداني در حال وزيدن نيست. باد شديد ممكن است نهال نوپا را كج كند و حكايت خشت اول و ثريا را رقم بزند. البته اينطور نيست كه در باقي روزهاي سال نتوان درخت كاشت. نيمه دوم سال و خصوصا ۳ماه زمستان، زمان مناسبي براي كاشت نهال محسوب مي‌شود.چه نوع نهالي در شهر بكاريم؟
درخت‌ها انواع گوناگوني دارند اما در يك تقسيم‌بندي جامع مي‌توان آنها را به مثمر يا ميوه‌اي و غيرمثمر يا تزئيني تقسيم كرد. درخت‌هاي مثمر با توجه به اينكه با ميوه‌هايشان بخشي از زحمات باغبان را جبران مي‌كنند، طرفداران بيشتري دارد. ولي اين درخت‌ها مقاومت كمتري از درخت‌هاي تزئيني دارند و با توجه به آلودگي هوا و شرايط اقليمي، اغلب آنها در شهرهاي بزرگ نمي‌گيرند و به بار نمي‌نشينند. اما اگر اصرار به كاشت درخت‌هاي مثمر داريد، بهتر است سراغ درخت‌هايي مثل نارنج، خرمالو، انگور و توت برويد كه از درخت‌هاي مثمر مقاوم محسوب مي‌شوند و برخلاف درخت‌هايي مثل گيلاس، چندان افاده ندارند و احتمال به بار نشستن‌شان بيشتر است. بد نيست به يك فوت كوزه‌گري هم در مورد درخت‌هاي مثمر توجه كنيد كه كارشناس ما بر اثرتجربه كسب كرده. او مي‌گويد كه وقتي درخت شكوفه داد، بايد آبياري آن را متوقف كرد و تا زماني‌كه شكوفه‌ها نريخته و ميوه شكل نگرفته، به آن آب نداد.
- نهال‌هايمان را كجا بكاريم؟
نهال براي باليدن و درخت شدن، نياز اساسي به آفتاب مستقيم دارد. به‌غير از آفتاب، خاك هم منبع مهم تغذيه براي نهال است. بنابراين اگر درختي گردن كلفت در كنار نهال نوپا قرار دارد، بايد به اين انديشيد كه آيا چيزي از منابع غذايي براي اين نهال باقي مي‌گذارد؟ در نقطه‌اي كه قرار است ريشه‌هاي نهال به خاك سپرده شود، بهتر است تا شعاع حداقل ۲ متري، گياه ديگري در خاك نباشد. اگر قصد داريد چند نهال را با هم بكاريد، متناسب با نوع نهال بايد بين آنها فاصله بگذاريد؛ مثلا درخت توت، به پر شاخ و برگ‌بودن معروف است و طبيعتا نهال توت بايد فاصله‌اي ۳ تا ۴ متري با نهال كناري داشته باشد. اما اگر مي‌خواهيد درختي مثل سرو تبريزي كه راه آسمان را مي‌گيرد بكاريد، فاصله يك و نيم الي ۲متري كافي است.
- چقدر به مراقبت نياز دارد؟
مرسوم است كه بلافاصله بعد از كاشت نهال، آن را آبياري مي‌كنند. اين آبياري، حكم نخستين تغذيه نهال در خانه جديد را دارد. نهال‌هاي نوپا معمولا در خطر جابه‌جايي ريشه قرار دارند و اين جابه‌جايي ممكن است در اثر ضربه‌اي آرام و يا وزش باد اتفاق بيفتد. بنابراين در كنار نهال، چوبي كه به قيم معروف است را توي خاك فرو مي‌كنند و نهال را با نخ و يا پارچه به آن مي‌بندند. فقط بايد مراقب بود كه وقتي قيم در خاك فرو مي‌رود، به ريشه‌هاي نهال صدمه وارد نشود. بعضي از درخت‌ها به آبياري روزانه نيازي ندارند اما نهال را صرف‌نظر از اينكه قرار است چه درختي شود، بايد هر روز آبياري كرد و ميزان آب بايد به اندازه‌اي باشد كه نهال اصطلاحا سيراب شود و آب به ريشه‌اش برسد. معمولا در پاي نهال، گودال كوچكي ايجاد مي‌كنند كه معياري براي اندازه‌گيري آب مورد نياز است. اين گودال بايد هر روز پر شود و براي پر شدن، معمولا 4ليتر آب لازم دارد. اگر بعد از يكي‌دو ماه، حس كرديد كه نهال ريشه‌اش را توي خاك پهن كرده و جان گرفته، مراقبت ويژه را به پايان ببريد.
- چطور گودال كاشت را آماده كنيم؟
براي كاشتن نهال بايد گودالي حفر شود كه نه چندان عميق و نه چندان كم عمق باشد. ريشه‌هاي نهال بايد كاملا در خاك پنهان شود. ابتداي ساقه يا آنجا كه ريشه به پايان مي‌رسد، بايد دقيقا در سطح خاك قرار گيرد. پس عمق حفره را بايد متناسب با اندازه ريشه تعيين كرد. خاكي كه نهال در آن قرار مي‌گيرد، بايد عاري از مصالح ساختماني باشد. بهتر است مقداري ماسه به خاك افزوده شود تا از فشردگي خاك كاسته شده و آب راحت‌تر به ريشه برسد. نسبت ده به يك بين خاك و ماسه، نسبت خوبي است. نهال را به‌صورت كاملا قائم داخل گودال بگذاريد و گودال را با خاكي تركيب شده با كود دامي پر كنيد. كود گاوي از باقي انواع كود بهتر است. خاك را به آرامي بفشاريد تا صاف و يكنواخت شود.
- از كجا نهال مورد نياز را تهيه كنيم؟
تهيه نهال خصوصا در روزهاي پاياني سال، كار آساني است. بسياري از مراكز توزيع گل و گياه، در اسفند‌ماه به فروش نهال هم مشغول مي‌شوند. نهال‌فروشان دوره‌گرد هم با وانت‌هاي پر از نهال، در كوچه و خيابان‌ها به چشم مي‌خورند. آنها به‌غير از فروش نهال، زير و رو كردن و كوددهي خاك باغچه‌ها را هم انجام مي‌دهند و دستمزدشان به تناسب ابعاد باغچه، بين ۳۰ تا ۱۰۰ هزارتومان است. شهرداري هم در روزهاي پاياني سال، در توزيع نهال فعال مي‌شود و تعدادي از بوستان‌ها در نقاط مختلف شهر‌ها، به توزيع نهال بين شهروندان مي‌پردازند. ساكنان تهران به غيراز اين موارد، با شماره ۱۳۷ هم مي‌توانند تماس بگيرند و در بخش ثبت درخواست‌ها، نشاني منزل خود را اعلام كنند تا مأموران ظرف ۴۸ ساعت با نهال‌هايي شاداب از راه برسند. تعداد نهال‌هايي كه به‌صورت رايگان به شهروندان تحويل مي‌شود، متناسب با ابعاد باغچه خانه‌هايشان خواهد بود و درصورت تمايل، مأموران شهرداري كاشت نهال را نيز انجام خواهند داد.
- چطور از سلامت نهال مطمئن شويم؟
كاشتن يك چوب خشك و رسيدگي فراوان به آن، هرگز باعث پديد آمدن درخت نمي‌شود. بنابراين پيش از كاشت نهال، بايد از سلامت آن مطمئن شويد. بررسي كنيد كه ساقه نهال، انحناي خاصي نداشته باشد و علائمي از بيماري مثل لكه يا خشكي بر آن مشاهده نشود اما مهم‌ترين قسمت، ريشه نهال است. بيماري‌هاي نهال را مي‌توان با سم و دارو رفع كرد اما صدمه‌هايي كه به ريشه‌اش وارد شده، مداوا ندارد. گاهي اوقات براي بيرون كشيدن نهال از خاك، ساقه آن را مي‌كشند يا بيل را كنار ساقه با شدت در خاك فرو مي‌برند كه باعث قطعي ريشه‌ها مي‌شود و رسما حيات نهال را به پايان مي‌برد. پس به‌عنوان مهم‌ترين معيار، دقت كنيد كه نهال پر ريشه باشد.
مهدي شعباني توليدكننده و فروشنده گل و گياه است و در روزهاي پاياني سال، به عرضه نهال هم مي‌پردازد. براي جمع‌آوري اطلاعات اين مطلب، با او كه تجربه‌اي ۲۱ ساله در اين زمينه دارد، به‌گفت‌وگو نشستيم. شعباني مي‌گويد كاشتن و نگهداري درخت، ساده‌ترين و لذت‌بخش‌ترين كار براي اوست.
- چند نكته درختي
گياهان منابع غذايي خاك را مصرف مي‌كنند و خاك به مرور در تغذيه گياهان ناتوان مي‌شود. براي بازيابي توان خاك، به آن كود مي‌افزايند كه به ۲ روش انجام مي‌گيرد. روش اول، پخش سطحي نام دارد كه در ريختن كود و يكنواخت كردن آن بر سطح خاك خلاصه مي‌شود. روش دوم كه چالكود خوانده مي‌شود، كمي سخت‌تر و بسيار مؤثر‌تر است. اطراف درخت چند حفره به ابعاد حدود 30سانتي‌متر كنده شده و با كود پر مي‌شود. بهترين زمان براي كوددهي، همين روز‌ها، يعني اواخر زمستان است.
مناسب‌ترين زمان براي شخم زدن باغچه، فصل پاييز و پيش از آغاز يخبندان است. باغبان‌ها بر اين باورند كه يخ زدن زمين، باعث از بين رفتن آفت خاك مي‌شود و بر اين اساس زمستان‌هايي كه يخبندان چنداني نداشته باشد، براي آنها نشانه خوبي نيست. زير و روكردن خاك باغچه يا همان شخم زدن، باعث تقويت و افزايش نفوذپذيري خاك مي‌شود و بهتر است كه همزمان، مقداري كود دامي نيز به خاك افزوده شود.
از نهالي كه امسال كاشته شده، انتظار نمي‌رود كه در زمستان سال بعد به درختي تنومند تبديل شود. بنابراين در زمستان بعدي نياز به مراقبت‌هايي دارد. اگر نهال مثمر است، بهتر است كيسه‌اي روي شاخ و برگ آن كشيده شود، چون اينگونه نهال‌ها مقاومت كمي دارند و ممكن است يخ بزنند و از خواب زمستاني برنخيزند اما يخ زدن خاك در پاي نهال‌ها، اتفاق خوبي است و باعث نابودي آفت‌ها مي‌شود.