نادر تلفن را جواب مي‌دهد. مردي كه پشت خط است خودش را آقاي ابطحي معرفي مي‌كند. نادر به سرعت او را مي‌شناسد. آقاي ابطحي، معاون تسهيلات شعبه بانكي است كه نادر در آنجا حساب دارد و مدتي است كه درخواست وام داده؛ وامي كه براي تمام كردن خانه در حال ساختش به آن نياز شديدي دارد. آقاي ابطحي به نادر مي‌گويد كه نوبت وام او رسيده و او بايد هرچه سريع‌تر براي طي مراحل اداري به بانك برود. نادر نمي‌داند از خوشحالي چكار كند. بلافاصله به همسرش خبر مي‌دهد و سپس به ضامن‌هايي كه پيش‌تر با آنها صحبت كرده بود. چند روز بعد، نادر خوشحال و خندان در بانك نشسته است. مراحل اداري وام او طي مي‌شود و آقاي رئيس شعبه، يكي از باجه‌ها را به نادر نشان مي‌دهد تا براي گرفتن دفترچه اقساط به پشت آن برود. نادر با قدم‌هايي كه انگار روي ابرهاست به سمت باجه بانك مي‌رود و درخواستش را مطرح مي‌كند. دفترچه آماده مي‌شود. نادر آن را تحويل مي‌گيرد و نگاهي به داخل آن مي‌اندازد. در هر صفحه آن رقمي به‌عنوان قسط ماهانه نوشته شده كه پر از اعداد خرد است. اعداد خرد براي نادر مهم نيستند؛ حتي خود رقم هم براي او مهم نيست؛ مانند قراردادي كه پيش از گرفتن وام امضا كرده است. حالا مهم‌ترين چيز براي نادر وامي است كه او قرار است از بانك بگيرد. چند‌ماه بعد، ذهن نادر پر از سؤال مي‌شود. اقساط وام من چگونه محاسبه شده؟
- چرتكه بانك‌ها، اينطور كار مي‌كند
فرمول جديد:
بانك‌ها براي محاسبه مبلغ اقساط وام فرمول مشخصي دارند كه كمي پيچيده است. فرض كنيم ميزان وام 10ميليون تومان است و سود آن هم در قالب قرارداد مشاركت مدني، 28درصد تعيين شده است. مدت بازپرداخت وام را هم 36ماه درنظر مي‌گيريم و با استفاده از فرمول مبنا، ميزان اقساط وام را محاسبه مي‌كنيم. براساس فرمول، ميزان هر قسط تقريبا برابر است با 4,140,000ريال. سود كل تسهيلات هم به‌طور تقريبي برابر است با 49,000,000ريال. نخستين ويژگي اين فرمول اين است كه با درنظر گرفتن زمان بيشتر براي بازپرداخت، ميزان كل مبلغي كه بايد در قالب اقساط بازپرداخت شود بيشتر مي‌شود. جدول زير، همان وام 10ميليوني را در بازپرداخت‌هاي متفاوت نشان مي‌دهد كه با افزايش مدت زمان پرداخت، مبلغ اقساط كم مي‌شود اما ميزان نهايي بازپرداخت بيشتر مي‌شود.
مثال:
قرار است شما وام را در 12قسط 965هزار توماني پرداخت كنيد. حالت ديگر اين است كه وام را در 60قسط 311هزارتوماني پرداخت كنيد. اگرچه شما در حالت دوم نزديك به 7 ميليون تومان بيشتر مي‌پردازيد اما از آنجا‌كه اين معامله در مدت زمان طولاني‌تري انجام مي‌شود، از نظر اقتصادي تفاوت چنداني ندارد. ارزش پول در 4سال آينده كمتر از ارزش آن در امروز است و بانك با اين كار مانع از ضرر مي‌شود.
فرمول قديم:
فرمول محاسبه سود بانك‌ها، پيش از اين تفاوت زيادي با فرمول موجود داشت. يعني ابتدا سود وام محاسبه و سپس مبلغ اقساط تعيين مي‌شد. اگر وامي كه پيش از اين با فرمول جديد محاسبه كرديم را با اين فرمول محاسبه كنيم، به تفاوت‌هاي آنها پي‌مي‌بريم. در مثالي كه گفتيم مدت زمان پرداخت 36ماه، نرخ سود 28درصد و اصل وام برابر بود با 10ميليون تومان؛ سود آن هم برابر مي‌شد با 4008333تومان؛ يعني اندكي بيشتر از 4 ميليون تومان، درصورتي كه سود همين وام با همين مشخصات در فرمول جديد، برابر است با 4ميليون و 800 هزار تومان. از طرفي، اقساط ماهانه با فرمول قديمي، براي وامي كه گفتيم برابر است با رقم 390هزار تومان. درحالي‌كه اين اقساط با استفاده از فرمول جديد، برابر است با 414هزار تومان.
- ترفندهاي بانكي كه به ضرر شما تمام مي‌شود
درست است كه بانك‌ها در پرداخت وام و تعيين اقساط فرمول مشخصي دارند اما در اين تعامل، ممكن است اتفاق‌هايي بيفتد كه چندان براي وام‌گيرنده به‌صرفه نيست. اين اتفاقات از اين قرارند؛
گرفتن سود، پيش از موعد
وقتي شما از بانكي وامي دريافت مي‌كنيد، متعهد مي‌شويد كه بابت اين مشاركت در معامله، مقداري سود به آن بانك بدهيد. تعهد پرداخت اين مبلغ، به‌خاطر مشاركت مدت‌داري است كه بانك در معامله شما كه مي‌تواند خريد يك كالا باشد انجام داده است. شما به‌مدت يك‌سال از همراهي بانك استفاده كردهايد اما نكته اينجاست كه بانك‌ها سود مشاركت‌شان را از همان‌ماه اول دريافت مي‌كنند؛ يعني شما مبلغي را كه در ازاي يك سال مشاركت بايد به بانك بدهيد، قبل از آن يك‌سال و در 12مرحله مي‌پردازيد.
سپرده‌گذاري براي وام قرض‌الحسنه
برخي از وام‌هاي قرض‌الحسنه به يك شرط به شما پرداخت مي‌شود؛ سپرده‌گذاري مبلغي معادل وام در آن بانك. براي مثال، به مقدار سپرده‌تان به شما وام مي‌دهند. مدت زمان بازپرداخت هم 3 برابر مدت زماني است كه شما پول را در آن مؤسسه سپرده‌گذاري كردهايد. نرخ كارمزد هم فقط 4درصد است. اما در واقع، نظر بانك بيشتر از اين است. اگر سود مشاركت بانكي را براي سپرده روزشمار 22درصد درنظر بگيريم و شما هم به‌مدت 4ماه پول خود را بدون دريافت مبلغي در اين مؤسسه سپرده‌گذاري كنيد، در‌حقيقت از 7درصد سود سرمايه‌گذاري چشم پوشيده‌ايد. اين ميزان را بايد به مبلغي كه بانك به‌عنوان كارمزد از شما دريافت مي‌كند اضافه كنيد. اين وضعيت به اين معني است كه پرداخت اضافه شما معادل 11درصد است نه 4درصد كارمزد.
مسدود كردن پول در حساب
برخي مؤسسه‌هاي مالي و اعتباري برخي موارد را در تبليغاتشان پنهان مي‌كنند. يكي از موارد، مسدود كردن پول شما در حساب آن مؤسسه است. شما مي‌توانيد همزمان با سپرده‌گذاري و تقريبا به همان ميزان سپرده‌تان از آن بانك وام دريافت كنيد. اين يعني بايد سود مشاركت وام را به‌طور مثال به ميزان 25درصد در قالب قرارداد مشاركت وام بپردازيد، درحالي‌كه سود سپرده‌اي كه در بانك قرار داده‌ايد، به‌طور مثال تنها 15درصد است. وام‌هايي از اين دست با مفهوم وام تضاد دارند چرا كه ارزش وام زماني است كه شما بتوانيد مشاركتي را به‌دست بياوريد و سپس بانك را در سود آن كار شريك كنيد. البته استفاده‌كنندگان از اين پيشنهاد وام، استدلال خاصي دارند. اينكه به‌طور مثال 30ميليون پول دارند و مي‌خواهند ماشين بخرند اما از هزينه كردن چنين مبلغي براي چنين كاري واهمه دارند. با اين كار، دارايي آنها در بانك محفوظ مي‌ماند و براي خريد كالاي مورد نظرشان وامي با سود مشاركت كمتر از معمول مي‌گيرند، ضمن اينكه سپرده‌گذاري آنها حكم ضمانت براي دريافت وام دارد.
جريمه اصل و سود باهم
وقتي شما وامي را از بانكي دريافت مي‌كنيد، هنگام امضاي قرارداد وام، شما را متعهد مي‌كنند كه درصورت ديركرد در پرداخت اقساط، مبلغي را به‌عنوان جريمه به بانك بپردازيد كه البته از نظر شرعي اشكالاتي به آن وارد است. بانك‌ها در گرفتن جريمه مورد ديگري را هم مرتكب مي‌شوند. مديران بانكي با دور زدن قانون و حكم شرعي، اصل و سود مشاركت را با هم جريمه مي‌كنند. براي مثال، فرض كنيد شما وامي گرفته‌ايد كه هر‌ماه بايد 500هزار تومان قسط بدهيد. 50هزار تومان از اين ميزان سود مشاركت است نه قرض شما از بانك. فرض كنيد شما تعهد داده‌ايد كه در ازاي هر‌ماه تاخير، 3درصد جريمه به بانك بپردازيد و حالا شما يك‌ماه در پرداخت اقساط خود تأخير مي‌كنيد. به‌خاطر اين تأخير، بانك از شما 15هزار تومان به‌عنوان جريمه دريافت مي‌كند، درحالي‌كه اين جريمه، تنها بايد به آن 450هزار تومان تعلق بگيرد؛يعني 13500تومان. در واقع بانك، 1500تومان بيشتر از اين مبلغ را از شما دريافت مي‌كند.
تغيير براي جلوگيري از سودجويي
استدلال بانك‌ها براي تغيير اين فرمول اين است كه فرمول سابق اين امكان را به افراد مي‌داد تا بتوانند وامي را كه از بانكي دريافت كرده‌اند، در بانكي ديگر و با همان سود سپرده‌گذاري كرده و از اين معامله در ظاهر بي‌نتيجه سود به‌دست بياورند. براي يك گيرنده وام چه كاري بهتر از اينكه وام ۱۰۰ميليون‌ريالي با نرخ ۲۱درصد در سال را از بانك دريافت و مبلغ 625, ۷۱۵, 1 ريال به‌صورت ماهانه به بانك پرداخت كند و همان مبلغ را به‌صورت سپرده ۵ ساله با نرخ واقعي ۲۱درصد در سال نزد بانك سپرده‌گذاري كرده و ماهانه 000, ۷50, 1 ريال سود سپرده دريافت كند؟ او با اين كار مي‌تواند بدون هيچ‌گونه سرمايه‌گذاري اوليه، از يك درآمد ماهانه۳۴,۳۷۵ ريالي براي‌مدت ۱۰ سال و يك درآمد ۱۰۰ميليون‌ريالي كلي (همان مبلغ وام) در پايان دوره ۱۰ ساله برخوردار شود!